GS.TS Huỳnh Văn Sơn - Hiệu trưởng Trường đại học Sư phạm TP.HCM - và cộng sự vừa thực hiện công trình nghiên cứu "Các giải pháp tăng cường đào tạo sư phạm, phát triển đội ngũ giáo viên giáo dục phổ thông trong giai đoạn mới (2026 - 2035)", trong đó nhấn mạnh người thầy thời đại số phải được đào tạo theo hướng mới.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, GS.TS Huỳnh Văn Sơn cho rằng: "Chuyển đổi số, chương trình mới và yêu cầu hội nhập đang khiến nghề giáo thay đổi nhanh chóng. Không thể đào tạo giáo viên theo kiểu cũ cho một nền giáo dục mới.

Do vậy đào tạo giáo viên phải gắn thực tiễn, cá nhân hóa và lấy công nghệ làm trục chính. Chỉ khi bắt đầu từ người thầy, đổi mới từ đào tạo đến bồi dưỡng và chính sách, giáo dục phổ thông mới có thể đổi mới thực chất".

Tăng tốc hiện đại hóa giáo dục

* Giai đoạn 2026 - 2035 có ý nghĩa như thế nào với giáo dục và đội ngũ giáo viên, thưa giáo sư?

- Giai đoạn 2026 - 2035 được xác định là thời kỳ tăng tốc hiện đại hóa giáo dục, thực thi các mục tiêu của Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2030, tầm nhìn 2045 và Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị cũng nhấn mạnh yêu cầu bố trí đủ biên chế, nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý. Toàn ngành bước vào thời kỳ vừa triển khai sâu Chương trình giáo dục phổ thông 2018, vừa thúc đẩy chuyển đổi số mạnh mẽ, vừa mở rộng hội nhập. Việc tăng cường đào tạo sư phạm và phát triển đội ngũ giáo viên được xem là nhiệm vụ chiến lược của ngành giáo dục trong giai đoạn này.

Trong bối cảnh ấy, đội ngũ giáo viên đóng vai trò then chốt. Giáo viên bây giờ không chỉ truyền đạt kiến thức hay giáo dục thụ động mà là người thiết kế hoạt động học, hướng dẫn, hỗ trợ và dẫn dắt sự phát triển năng lực của học sinh. Vì vậy, trọng tâm của giai đoạn này không chỉ là đào tạo "đủ số lượng" mà là phát triển năng lực và bản lĩnh nghề nghiệp của người thầy. 

Đào tạo sư phạm phải chuyển từ mô hình "cung cấp nhân lực" sang "phát triển năng lực người thầy" một cách đúng nghĩa.

* Hiện nay việc đào tạo và phát triển đội ngũ giáo viên đang đối diện những thách thức nào? Đâu là những điểm nghẽn lớn nhất?

- Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, đến năm học 2024 - 2025, tỉ lệ giáo viên đạt chuẩn theo Luật Giáo dục 2019 đạt 92% ở tiểu học và 95% ở THCS. Chúng ta đã có nhiều tiến bộ đáng kể, nhưng còn ba thách thức lớn.

Thứ nhất là mất cân đối cung - cầu. Một số môn học như tiếng Anh, tin học, âm nhạc, mỹ thuật vẫn thiếu giáo viên; giữa các vùng miền, đặc biệt vùng khó khăn, chất lượng đội ngũ còn chênh lệch. 

Thứ hai là đào tạo và bồi dưỡng chưa thật sự gắn với nhu cầu thực tế và cập nhật yêu cầu năng lực số. 

Khảo sát của World Bank cho thấy nhiều giáo viên chưa tự tin khi sử dụng công nghệ trong dạy học, dù chuyển đổi số là xu hướng tất yếu. Điều này cho thấy năng lực số là điểm nghẽn cần ưu tiên khắc phục. Thứ ba là chính sách nghề nghiệp và đãi ngộ vẫn còn hạn chế, chưa tạo động lực đủ mạnh để thu hút và giữ chân nguồn nhân lực chất lượng cao.

Ngoài ra, sự phát triển công nghiệp, di dân tự do làm thay đổi quy mô học sinh, gây mất cân đối nguồn lực giáo viên giữa các địa phương. Cơ chế quản lý, phân cấp còn bất cập; mô hình chính quyền đô thị ở một số nơi chưa có đủ nhân sự phụ trách giáo dục cấp xã. Nói khái quát là chất lượng đã tăng nhưng chưa đồng đều, đào tạo và bồi dưỡng còn chậm nhịp so với yêu cầu thực tế.

Theo 5 hướng chính

* Đối với đào tạo sư phạm, đâu là những đổi mới mang tính nền tảng trong thời gian tới?

- Cả nước hiện có nhiều cơ sở đào tạo giáo viên, song chất lượng giữa các đơn vị chưa đồng đều; tỉ lệ sinh viên sư phạm có việc làm đúng ngành vẫn chưa cao. Cần đầu tư ưu tiên cho các cơ sở đào tạo giáo viên được quy hoạch một cách đột phá, có tầm nhìn, có chỉ tiêu.

Chúng tôi cho rằng đổi mới đào tạo sư phạm phải được tiếp cận như một cuộc tái cấu trúc toàn diện, gồm 5 hướng chính: 

1) Chuẩn hóa chương trình và chuẩn đầu ra theo năng lực nghề nghiệp, tích hợp năng lực số, năng lực đổi mới sáng tạo. 

2) Phát triển mô hình "Trường sư phạm gắn với thực tiễn phổ thông", với mục tiêu đến năm 2030, tất cả cơ sở đào tạo sư phạm phải có mạng lưới trường thực hành hoặc vệ tinh, bảo đảm sinh viên rèn luyện nghề nghiệp liên tục, sát thực tế. 

3) Ứng dụng mạnh công nghệ số và trí tuệ nhân tạo (AI) vào dạy - học và đánh giá: mô phỏng lớp học, thực tế ảo, phân tích dữ liệu học tập. 

4) Quốc tế hóa chương trình, mở rộng công nhận tín chỉ, trao đổi sinh viên và giảng viên, hướng tới tương thích trong khu vực ASEAN. 

5) Tăng cường kiểm định và tự chủ, yêu cầu các cơ sở sư phạm minh bạch, giải trình về chất lượng đào tạo.

Đổi mới đào tạo sư phạm không chỉ chỉnh sửa vài học phần mà là thiết kế lại toàn bộ hệ sinh thái đào tạo giáo viên, cũng như cải tiến tổng thể chương trình, mô thức đào tạo và khai thác các mô hình rèn luyện năng lực nghề theo đúng nghĩa một nhà giáo dục.

* Còn với giáo viên đang công tác, việc bồi dưỡng và phát triển năng lực sẽ được triển khai ra sao cho hiệu quả hơn?

- Chúng ta phải chuyển sang cách tiếp cận bồi dưỡng cá nhân hóa và liên tục, dựa trên hồ sơ năng lực của từng giáo viên. Để tạo ra đội ngũ giáo viên có năng lực thích ứng, sáng tạo và làm chủ công nghệ, cần triển khai 5 nhiệm vụ trọng tâm. Mỗi giáo viên sẽ có hồ sơ năng lực điện tử (e-portfolio), giúp theo dõi sự tiến bộ, hỗ trợ đánh giá minh bạch hơn.

Chương trình bồi dưỡng chuyển sang mô đun ngắn 20 - 30 tiết, linh hoạt, đáp ứng nhu cầu riêng, học qua học liệu mở, nền tảng trực tuyến hoặc trung tâm bồi dưỡng vùng. 

Phát triển năng lực số và khả năng đổi mới sáng tạo trong dạy học: giáo viên phải sử dụng thành thạo các phần mềm dạy học, bộ công cụ AI, công nghệ mô phỏng, hệ thống quản lý học tập. 

Hình thành hệ sinh thái học tập suốt đời, kết nối trường sư phạm - cơ quan quản lý - trường phổ thông. 

Khuyến khích nghiên cứu hành động và cộng đồng học tập nghề nghiệp (PLC) để giáo viên chia sẻ, hỗ trợ nhau. Khi giáo viên được bồi dưỡng hiệu quả, họ sẽ trở thành tác nhân đổi mới mạnh mẽ nhất.

Mô hình hợp tác "3 nhà"

* Để việc đào tạo và bồi dưỡng giáo viên thực sự đi vào thực chất, sự phối hợp giữa các bên cần thay đổi thế nào?

- Tăng cường liên kết và hợp tác trong đào tạo - bồi dưỡng giáo viên là yếu tố bảo đảm tính đồng bộ, bền vững trong phát triển đội ngũ giáo viên. Đây là định hướng trọng yếu để hình thành hệ sinh thái phát triển nghề nghiệp nhà giáo thống nhất và hội nhập quốc tế. Chúng ta cần hình thành mô hình hợp tác "3 nhà". Mỗi bên có vai trò rõ ràng: trường sư phạm đào tạo, bồi dưỡng, nghiên cứu; cơ quan quản lý đặt hàng, giám sát, bảo đảm nguồn lực; trường phổ thông cung cấp thực tiễn, tiếp nhận sinh viên, phản hồi chất lượng đào tạo.

Bên cạnh đó, cần thiết lập mạng lưới trung tâm bồi dưỡng giáo viên vùng và hệ thống hỗ trợ chuyên môn số. Cần có các trung tâm bồi dưỡng giáo viên vùng, đặt tại các đại học sư phạm trọng điểm (Hà Nội, Thái Nguyên, Huế, Đà Nẵng, TP.HCM...). 

Các trung tâm này là hạt nhân triển khai bồi dưỡng, hỗ trợ chuyên môn và phát triển nghề nghiệp liên tục cho giáo viên trong khu vực. Hợp tác quốc tế cũng rất quan trọng. Giáo viên Việt Nam hoàn toàn có thể tiếp cận các mô hình đào tạo tiên tiến, tham gia nghiên cứu, trao đổi giảng viên với các nước ASEAN. Một số chương trình đào tạo giáo viên phải tham gia kiểm định quốc tế để đảm bảo quốc tế hóa trong đào tạo.

* Một vấn đề được nhiều giáo viên quan tâm là chính sách đãi ngộ và cơ hội phát triển nghề nghiệp. Theo ông, chính sách cần thay đổi ra sao để nghề giáo thực sự thu hút?

- Cần hình thành khung chính sách tổng thể gắn kết chặt chẽ giữa Nhà nước, địa phương và cơ sở sư phạm, tập trung vào bốn nhóm giải pháp trọng tâm: hoàn thiện cơ chế đặt hàng, tuyển dụng và sử dụng giáo viên theo nhu cầu thực tế. Việc tuyển dụng và sử dụng giáo viên cần chuyển từ cơ chế phân bổ hành chính sang cơ chế đặt hàng - đấu thầu đào tạo.

Các địa phương xác định rõ nhu cầu giáo viên theo cấp học, môn học, vùng miền và đặt hàng đào tạo với các trường sư phạm, trong đó mô hình dự báo nhu cầu "sống" là bài toán căn cơ. Đổi mới cơ chế đánh giá, xếp loại và thăng tiến nghề nghiệp. 

Xây dựng cơ chế thăng tiến nghề nghiệp theo năng lực và hiệu quả đổi mới sáng tạo, thay vì dựa vào thâm niên. 

Cải thiện chính sách đãi ngộ và điều kiện làm việc. Thu nhập phải đảm bảo để giáo viên sống được với nghề. Một số môn đặc thù hoặc giáo viên vùng khó khăn phải có phụ cấp tương ứng. Việc tăng chi ngân sách cho đào tạo và bồi dưỡng giáo viên lên tối thiểu 3% tổng chi giáo dục là cần thiết để thực hiện mục tiêu phát triển nguồn nhân lực sư phạm bền vững.

Ngoài ra, việc thành lập quỹ phát triển đội ngũ giáo viên và khuyến khích xã hội hóa đầu tư sư phạm sẽ tạo nguồn lực ổn định để hỗ trợ nghiên cứu, đổi mới sáng tạo, học bổng sau đại học... Chính sách hiện đại và minh bạch sẽ giúp thu hút và giữ chân nhân lực chất lượng cao cho ngành sư phạm.

Bữa sáng miễn phí cho 500 học sinh

5h sáng, khi mưa phủ kín triền đồi, bếp ăn của Trường tiểu học Kim Đồng (xã Tu Mơ Rông, tỉnh Quảng Ngãi) đã đỏ lửa. Những thầy cô giáo vùng cao tự tay vo gạo, rửa rau, nấu phở, mì, cháo... để chuẩn bị bữa sáng miễn phí cho hơn 500 học sinh mà phần lớn là con em đồng bào Xơ Đăng, gia đình còn nhiều khó khăn.

Năm học 2025 - 2026, trường có 536 học sinh, trong đó 511 em được hưởng chế độ bán trú. Nhưng theo quy định, học sinh chỉ được hỗ trợ bữa trưa, còn bữa sáng nhiều em phải tự lo. Không ít em đến lớp khi bụng còn rỗng, mệt mỏi, thiếu tập trung vì chưa kịp ăn gì trước giờ học. "Nhìn các em đến trường từ sớm mà chưa ăn gì, chúng tôi thương lắm. Học mà bụng đói thì làm sao tiếp thu tốt" - cô Hồ Thị Thúy Vân, Hiệu trưởng nhà trường, chia sẻ.

Từ thực tế đó, nhà trường bàn bạc cùng phụ huynh và thống nhất triển khai chương trình nấu bữa sáng miễn phí. Kinh phí được trích một phần từ nguồn thực phẩm bữa trưa, phần còn lại là sự chung tay của giáo viên và các nhà hảo tâm. Việc làm nhỏ nhưng mang ý nghĩa lớn, vừa bảo đảm dinh dưỡng bữa trưa, vừa giúp các em có thêm bữa sáng đủ chất.

Ngày nhà giáo ở vùng lũ

Những ngày qua mưa lớn kéo dài khiến nhiều trường học ở Khánh Hòa bị ngập nước, xói lở tường rào, hư hỏng bàn ghế và thiết bị. Khi nước vừa rút, thầy cô giáo lại lập tức có mặt trong khuôn viên trường với chổi, cuốc, xẻng, xô nước miệt mài dọn dẹp từng phòng học để kịp đón học sinh trở lại.

Tại Trường tiểu học Vĩnh Thạnh (phường Tây Nha Trang), sân trường vẫn lem luốc bùn đất, nền gạch còn loang lổ vệt nước lũ. Không đợi lực lượng chức năng, các thầy cô giáo chia nhau thành nhiều tổ dọn dẹp, vệ sinh trường lớp. Buổi sáng bắt đầu từ khi trời vừa tạnh mưa, buổi chiều kết thúc khi ánh đèn phòng học bật lên.

Tham gia dọn dẹp trường học, cô Huyền Tôn Nữ Kim Ánh, Phó hiệu trưởng Trường tiểu học Vĩnh Thạnh, cho biết nhiều giáo viên ở trường khi thấy nước lũ bắt đầu rút đi thì đến ngay trường học để dọn dẹp, vệ sinh để đón các em học sinh trở lại trường. "Chúng tôi nhiều khi còn đến dọn dẹp trường lớp trước cả nhà của mình. Học sinh đến trường cần một nơi sạch sẽ, an toàn, chỉ nghĩ vậy là ai cũng cố gắng được", cô Ánh chia sẻ.

Tại nhiều trường học trong khu vực, sau đêm nước lên gần nửa sân trường, nhà bếp, phòng học và đồ dùng bị ngập trong nước bẩn. Giáo viên chủ động chia nhau rửa từng chiếc ghế, lau từng góc lớp, phơi lại toàn bộ đồ dùng học tập ngoài sân trường. Dù mệt nhưng nụ cười vẫn rạng ngời trên gương mặt thầy cô giáo khi nhìn lớp học dần gọn gàng trở lại.

"Mùa mưa lũ năm nào cũng vậy, cứ nước rút là giáo viên lại có mặt. Ngày thường dạy chữ, đến mùa này lại làm việc như công nhân vệ sinh. Nhưng chỉ cần phụ huynh yên tâm, học sinh đến trường vui vẻ là tụi mình thấy xứng đáng" - cô Phạm Thị Ánh Tuyết, giáo viên Trường THPT Hà Huy Tập, cười nói.

TP.HCM tôn vinh các nhà giáo tiêu biểu trong 50 năm phát triển

Tối 19-11, UBND TP.HCM đã tổ chức lễ tôn vinh các nhà giáo tiêu biểu trong sự nghiệp phát triển giáo dục TP giai đoạn 1975-2025, đồng thời trao tặng giải thưởng Võ Trường Toản.