Muốn đưa làn gió trẻ trung vào giờ học

"Về hưu tôi vẫn chưa thấy chán. Nếu mình làm theo kiểu cho có, áp theo người ta, không có nét gì của mình và học trò không nắm bắt được thì tôi đã chán nghề. Học trò cho mình nhiều điều, mình cũng để lại cho các em điều gì đó" - "cậu bé vàng" toán học bộc bạch.

Từng là thí sinh đoạt huy chương vàng với số điểm 40/40 cùng giải đặc biệt với lời giải độc đáo tại kỳ thi Olympic toán quốc tế 1979 tại Anh, hơn 30 năm giảng dạy tại Trường ĐH Khoa học Tự nhiên và Trường phổ thông Năng khiếu (ĐH Quốc gia TP.HCM), TS Lê Bá Khánh Trình vẫn luôn giản dị, khiêm nhường.

Nhấp ngụm trà ấm, người thầy "huyền thoại" kể: "Mỗi lần gặp học trò tôi cũng lo chứ. Không biết mình bây giờ có đương nổi không vì các em giỏi quá, chưa kể cách giải lần đầu mình đưa ra có thể quá bình thường". Ông luôn suy nghĩ đáp án cho các bài toán khó, nâng mức độ để học trò được dịp tung hết chiêu. Ông tin rằng khi các em có ý tưởng rõ ràng, trải qua rèn luyện, kiên trì sẽ giải được. Sau này các em áp dụng tính kiên trì đó trên đường đời.

Và như vậy, ông cũng trả lời cho thắc mắc toán học có khô khan không. "Những điều mới mẻ nâng cánh cho mình lẫn học trò khiến tôi thấy mỗi ngày dạy học là một ngày thú vị. Bài soạn cũ tôi không còn dùng được, phải loại bỏ những gì rề rà luộm thuộm, thay đổi cách giải, cài cắm chi tiết sắc sảo hơn. Đây là thói quen tôi tự đặt ra, nếu không làm vậy sẽ không nâng được học trò lên và tự làm mình hạ xuống", ông nói.

Trong lúc chuyện trò, ông hay nhắc về việc soạn bài. "Muốn học trò hiểu rõ, người dạy phải soạn rất kỹ, nắm chắc trong lòng bàn tay. Không phải soạn là được ngay. Có những bài giải không vừa ý tôi lắm, lởn vởn trong đầu suốt" - ông nói. Muốn đưa làn gió trẻ trung vào giờ học, đôi khi ông dùng những "mánh" nho nhỏ từ thế giới mạng như "Bất ngờ cách giải gây chấn động trong lời giải", "Lời giải gây sốc"...

Không bao giờ xóa bài học trò trên bảng

Trong những đức tính người thầy, TS Lê Bá Khánh Trình xem trọng sự công bằng, đối xử trò nào cũng như nhau.

Khi ôn luyện đội tuyển học sinh giỏi, ông thường dặn học trò xung phong lên bảng giải bài tập về nhà và không ghi tên. Ông nói: "Có những em lời giải không phải hay nhất nhưng muốn trình bày tôi vẫn hoan nghênh. Tôi không đánh giá hay dở. Có em giải hay hơn nhưng đã nhường bạn mình xung phong".

Ông không xóa bài giải của các em. Lời giải của ông nếu có sẽ chọn một góc nhỏ bổ sung ngắn gọn. Và bảng đen chỉ bôi một phần để ghi bài mới. Ông cũng không hướng các em phải giải đúng ý mình. Ông kể có khi học trò giải còn hay hơn. Ông cho rằng bài giải sẵn do mình soạn với suy nghĩ của mình, làm sao bắt các em như mình!

"Tôi thấy bất ngờ và hài lòng khi các em có ý tưởng đột phá. Đó là những lúc rất là khoái, là giây phút hạnh phúc trong nghề. Tôi có cơ hội trình bày ý mình và giao lưu thêm. Trước đây tôi thường ghi lại những lời giải đó của học trò, về nhà tự mình giải lại" - ông cười. 

Sau đó một vài năm ông lại tiếp cận cách giải khác hay hơn nữa. Có khi ông đắp thêm cho đề... khó nhằn nhưng học trò lại đưa ra đáp án theo cách đơn giản khiến ông ngạc nhiên. Cứ vậy toán học đối với thầy và trò thật lôi cuốn.

Không chỉ là lời giải toán, nói rộng ra ông muốn nhắn nhủ rằng những vấn đề trong cuộc sống sẽ có nhiều cách giải quyết nhưng luôn cần sự kiên trì và sáng tạo. Toán học có "lời giải của thượng đế" nhưng trong cuộc sống đâu có như vậy.

Bên cạnh đó, ông tâm niệm lời giải phải có hồn, không chắp vá của người khác. Như vậy những gì truyền đạt cho học trò sẽ trở nên đơn giản. Và quá trình nâng tầm bài toán rồi nhìn lại, có những lúc ông ghi nhận bản thân nhưng nhiều hơn cả chính là cảm giác "sao hồi đó lời giải của mình bình thường thế nhỉ". Cũng như trong cuộc sống, nhìn lại có những điều mình làm "sao mà buồn cười", từ đó sẽ tiến bộ.

Hiếm khi nói lời đao to búa lớn, dường như cả sự nghiệp "trồng người", những gì giá trị nhất ông đã truyền cho học trò qua những bài giải, những giờ học sôi nổi. Ông động viên các em cứ tự tin mà tiến tới: "Các em đã giải toán linh hoạt bằng sự thông minh, kiên trì của chính các em. Điều đó giống trong cuộc sống phải kiên trì, có ý tưởng, định hướng rõ ràng để đi bằng được con đường của mình".

Nghỉ hưu vẫn nặng lòng với từng lời giải

Giờ đây ông vẫn bận rộn với lịch bồi dưỡng đội tuyển toán mỗi tuần hai buổi. Ông còn đi dạy ở một số tỉnh. Ông hóm hỉnh: "Về hưu tôi có nhiều thời giờ đầu tư soạn bài hơn. Như vậy... khổ hơn vì tự đặt yêu cầu cao hơn trước, ý tưởng lắt léo và sâu xa hơn. Trước đây nhiều khi bận quá nên tôi chưa có dịp đào sâu".

Thậm chí những hôm ghé chăm nom mẹ già, ngồi bàn ăn cơm ông cũng vẽ hình, ám ảnh bài giải cho đến khi có đáp án mới thôi. Ông nói vui: "Điều đó ăn sâu vào người rồi. Có lúc phải dẹp đi để... đi chợ cho vợ hoặc nghe nhạc, đánh đàn. Nhưng không thể trì hoãn lâu, tới hẹn là phải có bài cho học trò".

Mấy hôm nay đau lưng, ông áy náy vì ít phụ giúp vợ việc nhà. "Thường tôi đi siêu thị, đi chợ. Phần việc này đặc biệt, vì bà ấy bận lắm. Buổi trưa dọn dẹp một chút, buổi chiều chuẩn bị trước nguyên liệu cho vợ nấu ăn" - ông nói. Còn cây đàn guitar mới của vợ tặng nhân ngày chồng về hưu, ông khoe: "Trước đây tôi chơi đàn chỉ suông suông vậy thôi. Giờ kết nối với loa thích hơn, vợ tôi ngồi bên cạnh vỗ tay. Hưởng ứng tính hài hước của vợ, tôi hay chế lại lời bài hát".

Có hai người con, ông để con thoải mái lựa chọn chuyên ngành và đùa rằng theo quy luật thế hệ sau "phủ định" thế hệ trước. Các thành viên sống giản dị, ông không đặt nặng rằng mình hay các con phải trở thành một ai đó, miễn là đừng tụt hậu và phải giúp được gì đó cho đời. Và việc gì nếu thật lòng mong muốn thì sẽ làm được, tự tạo chân trời cho khả năng của mình...

-----------------------------

Tôi nhớ buổi chiều "đen đủi" năm nào nếu có giải "học sinh xui nhất năm" chắc tôi ẵm liền. Hôm đó tôi chỉ đi học trễ mười phút và quên đeo huy hiệu Đoàn, thế là tôi được "đặc cách" nhặt rác cả sân trường.

Kỳ tới: "Ừ, công trồng người năm đó coi như trúng mùa"

Nhà toán học Lê Bá Khánh Trình: 'Học trò đã nâng tôi lên'

'Nhiều người cứ nói tôi nâng học trò của mình lên nhưng chính các em đã nâng tôi lên, thôi thúc tôi, tạo cảm hứng cho tôi phải làm mới mình mỗi ngày', nhà toán học Lê Bá Khánh Trình tâm sự.