Ám ảnh quá mức về ngoại hình, cân nặng

Ngày 13-10, Viện Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bach Mai chia sẻ thông tin về rối loạn hành vi ăn uống ở trẻ vị thành niên.

Bác sĩ Ngô Tuấn Khiêm - bác sĩ phòng rối loạn cảm xúc và rối loạn ăn uống, Viện Sức khỏe tâm thần - chia sẻ mới đây viện tiếp nhận bệnh nhân nữ N.T.H. (17 tuổi) là một học sinh cấp 3.

Sáu tháng trước, khi nặng khoảng 62kg với chiều cao 1m60, em bị bạn bè trêu chọc trong giờ thể dục vì thân hình "không cân đối". Những lời trêu chọc tưởng chừng vô hại khiến H. bắt đầu mặc cảm với chính cơ thể mình.

Từ đó, H. dần thu mình lại, ngại ra đường, ngại đến trường vì sợ bị chế giễu. Mong muốn "trở nên gọn gàng" và tránh ánh nhìn soi mói, em lao vào tìm kiếm các phương pháp giảm cân trên mạng xã hội.

H. bắt đầu nhịn ăn sáng, cắt giảm 2/3 khẩu phần ăn mỗi ngày, hạn chế tinh bột và đồ ngọt. Song song đó, tập thể dục 2-3 tiếng mỗi ngày.

Sau một thời gian ngắn, cân nặng của H. giảm gần 10kg. Thay vì hài lòng với kết quả, H. vẫn tiếp tục duy trì chế độ khắt khe vì tin rằng cơ thể mình "chưa đủ đẹp".

Thân hình ngày một gầy gò, sức khỏe suy kiệt, nhưng mỗi khi nhìn vào gương, H. vẫn cảm thấy mình béo. Đặc biệt, dù đã mất kinh nguyệt ba tháng, em nhất quyết không đi khám vì sợ phải dừng việc ăn kiêng.

Một tháng trước khi nhập viện, H. chỉ còn nặng 45kg. Bố mẹ khuyên con ăn uống trở lại nhưng em khăng khăng "chỉ cần ăn nhiều sẽ béo lên ngay".

Cuối cùng, cách đây 1 tháng, buổi chiều sau khi tan học, em ngất xỉu tại nhà. Khi được đưa đến Bệnh viện Bạch Mai, bác sĩ ghi nhận mạch chỉ 48 lần/phút, huyết áp thấp 80/50mmHg, BMI còn 16,4 - một chỉ số báo động.

Sau thăm khám, H. được chẩn đoán mắc chán ăn tâm thần (Anorexia Nervosa), một dạng rối loạn hành vi ăn uống nguy hiểm. Em được điều trị nội trú tại Viện Sức khỏe tâm thần, với phác đồ kết hợp thuốc, trị liệu tâm lý cá nhân, liệu pháp gia đình và hướng dẫn dinh dưỡng.

Sau gần 3 tuần điều trị, H. bắt đầu ăn uống tốt hơn, giảm dần tập luyện quá mức và đã tăng cân, sức khỏe ổn định. Một tháng sau khi ra viện, H. không còn nỗi sợ tăng cân như trước.

Không chỉ có những trường hợp chán ăn, rối loạn ăn uống còn có thể biểu hiện theo hướng ngược lại ăn vô độ và không kiểm soát được. L.T.L. (18 tuổi) từng trải qua những cơn thèm ăn dữ dội, có thể ăn một lượng lớn khoai tây chiên, mì tôm, pizza, bánh rán chỉ trong vài giờ.

Mỗi tuần, những cơn ăn mất kiểm soát xuất hiện 2-3 lần. Sau đó là cảm giác tội lỗi, xấu hổ, tự trách. Để "sửa sai", L. tìm cách móc họng gây nôn và lạm dụng thuốc nhuận tràng.

Ban đầu, gia đình cho rằng đây chỉ là sự thay đổi sinh lý tuổi mới lớn. Nhưng khi cân nặng tăng nhanh, L. ngày càng rơi vào vòng luẩn quẩn của ăn uống - tội lỗi - tự trừng phạt. Em được đưa đến Viện Sức khỏe tâm thần và được chẩn đoán mắc ăn vô độ tâm thần (Bulimia Nervosa).

Sau 15 ngày điều trị, tình trạng đã cải thiện rõ rệt: L. không còn các cơn ăn vô độ, không gây nôn, nhận thức tích cực hơn về cơ thể mình. Sau 1 tháng, em đã giảm 6kg và ăn uống lành mạnh trở lại.

Nữ giới có tỉ lệ mắc cao hơn nam giới

Theo bác sĩ Phạm Thị Nguyệt Nga, rối loạn hành vi ăn uống (Eating Disorders) là bệnh lý tâm thần nghiêm trọng, không phải "sở thích" hay "thói quen sống".

Người mắc bệnh thường bị ám ảnh về cân nặng, vóc dáng và ăn uống. Ở tuổi vị thành niên (10 - 19 tuổi), đây là giai đoạn nhạy cảm với nhiều thay đổi về sinh học, tâm lý và xã hội, khiến trẻ dễ tổn thương trước những áp lực ngoại hình.

Thống kê cho thấy tỉ lệ rối loạn ăn uống ở trẻ em và thanh thiếu niên dao động từ 1,2% ở nam và 5,7% ở nữ, với xu hướng tăng trong những năm gần đây.

Có nhiều yếu tố nguy cơ dẫn đến rối loạn này là sự không hài lòng với hình thể, tính cách cầu toàn, lo âu, trầm cảm, áp lực học tập, bắt nạt hoặc chế giễu ngoại hình. Ngoài ra mạng xã hội cũng góp phần tạo áp lực khi liên tục quảng bá hình ảnh cơ thể "lý tưởng", khiến các em dễ so sánh và tự ti.

Các chuyên gia cảnh báo, giảm cân nhanh, thay đổi đột ngột trong thói quen ăn uống hoặc tập luyện quá mức đều là tín hiệu nguy hiểm.

Ở tuổi dậy thì, biểu hiện của bệnh có thể bị nhầm lẫn với những thay đổi sinh lý bình thường, khiến việc phát hiện bị chậm trễ. Tuy nhiên rối loạn ăn uống hoàn toàn có thể điều trị được nếu phát hiện sớm và can thiệp đúng cách.

Bác sĩ Nga cũng cho hay nhà trường và cộng đồng đóng vai trò then chốt trong việc phát hiện và hỗ trợ trẻ. Thay vì chỉ trích, cần lắng nghe, đồng hành, giúp trẻ xây dựng hình ảnh cơ thể lành mạnh và cảm giác an toàn về bản thân.

"Những lời trêu đùa tưởng như vô hại có thể để lại tổn thương sâu sắc, nhưng sự thấu hiểu và hỗ trợ đúng cách có thể cứu một đứa trẻ khỏi vòng xoáy bệnh tật", bác sĩ Nga chia sẻ.

Phát hiện cơ sở của chứng chán ăn tâm thần

Chứng chán ăn tâm thần là một rối loạn ăn uống khó chịu có thể liên quan đến việc giải phóng nhẹ một hóa chất đặc biệt trong não, hay có liên quan yếu tố thần kinh.