Đó là một trong những nội dung của tờ trình dự thảo nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt áp dụng cho dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam vừa được Bộ trưởng Bộ Xây dựng trình Chính phủ.

Theo Bộ Xây dựng, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng, Phó thủ tướng Trần Hồng Hà, Bộ Xây dựng đã thành lập Tổ soạn thảo nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt áp dụng cho dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam. Tổ soạn thảo gồm 22 thành viên từ các bộ, ngành do Bộ trưởng Bộ Xây dựng làm tổ trưởng.

Chính sách ngân sách nhà nước cho vay tối đa không quá 80% tổng mức đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam trong trường hợp dự án thực hiện theo hình thức đầu tư kinh doanh đã được Tổ soạn thảo tiếp thu nhiều ý kiến.

Cụ thể, tổng hợp kinh nghiệm quốc tế cho thấy đến nay chưa ghi nhận được thông tin về trường hợp đầu tư tư nhân toàn bộ dự án đường sắt tốc độ cao có quy mô tương tự dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam mà có thể thu hồi vốn và đạt lợi nhận nếu không có sự hỗ trợ, ưu đãi của Nhà nước. Để tư nhân tham gia đầu tư tuyến đường sắt tốc độ cao cần có sự hỗ trợ về mặt tài chính của Nhà nước để dự án tăng tính khả thi.

Quá trình lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam cũng cho thấy: trường hợp nhà đầu tư đầu tư toàn bộ dự án thì không thể thu hồi vốn; nhà đầu tư thực hiện đầu tư đầu máy, toa xe, thiết bị để vận hành, với dự kiến dự báo nhu cầu vận tải trong báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, kỳ vọng thời gian hoàn vốn khoảng 34 năm; nếu doanh thu giảm 5% so với dự báo thì thời gian hoàn vốn khoảng 41,18 năm.

Sau khi Bộ Chính trị ban hành nghị quyết số 68-NQ/TW, Chính phủ, Bộ Xây dựng nhận được đề xuất đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam theo hình thức đầu tư kinh doanh của một số nhà đầu tư tư nhân trong nước. Để tăng tính khả thi, các nhà đầu tư đề nghị cho vay từ ngân sách nhà nước với hạn mức vay 80% tổng mức đầu tư (không bao gồm giải phóng mặt bằng), lãi suất 0% trong vòng 30 năm; 20% số vốn còn lại nhà đầu tư tự huy động.

Với trường hợp Nhà nước cho nhà đầu tư vay làm dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, Bộ Xây dựng cho rằng: sau khi nhà đầu tư hoàn thành nghĩa vụ trả nợ cho Nhà nước thì tuyến đường sắt này thuộc quyền sở hữu của nhà đầu tư. Trong thời gian trả nợ (dự kiến 30 năm) thì tài sản hình thành sau đầu tư là tài sản của nhà đầu tư thế chấp cho Nhà nước.

Theo ý kiến của Bộ Tài chính, đề xuất Chính phủ vay về cho chủ dự án vay lại với lãi suất bằng 0% trong thời hạn 30 năm tương đương với việc Chính phủ phải đứng ra trả lãi suất cho khoản vay. Việc này sẽ làm gia tăng chỉ tiêu nghĩa vụ trả nợ lãi trực tiếp của Chính phủ/tổng thu ngân sách nhà nước, có khả năng vượt trần, làm ảnh hưởng tiêu cực đến xếp hạng tín nhiệm quốc gia… Thêm vào đó, lãi suất 0% làm suy yếu khả năng hoàn vốn và giảm động lực trả nợ của doanh nghiệp.

Bộ Xây dựng tổng hợp đề xuất của một số nhà đầu tư với dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam và tính toán sơ bộ với giả định Nhà nước cho vay theo cơ cấu dự kiến: năm thứ nhất 15% tổng mức đầu tư (7,362 tỉ USD); năm thứ hai đến năm thứ tư, mỗi năm là 20% tổng mức đầu tư (9,816 tỉ USD/năm); năm thứ năm là 25% tổng mức đầu tư (12,27 tỉ USD).

Kết quả cho thấy: lãi suất vay ưu đãi 1% thì đến năm thứ 30, tổng giá trị khoản vay bao gồm cả lãi vay khoảng 64 tỉ USD; lãi suất ưu đãi 5% thì tổng giá trị khoản vay bao gồm cả lãi vay khoảng 182 tỉ USD, nhưng sau 30 năm Nhà nước chỉ thu về khoảng 49 tỉ USD.

Chỉ số trên chưa xét đến các rủi ro ảnh hưởng đến khả năng trả nợ của dự án (tăng tổng mức đầu tư), chưa có các số liệu để đánh giá tác động của chính sách đến kinh tế xã hội và ngân sách nhà nước (chỉ tiêu nghĩa vụ trả nợ lãi trực tiếp của Chính phủ/tổng thu ngân sách nhà nước, trần nợ công…). Do đó Bộ Xây dựng cho rằng đây là chính sách cần được xem xét thận trọng, kỹ lưỡng.

Sắp có cơ chế đặt hàng làm đường sắt tốc độ cao, doanh nghiệp nhỏ sẽ được tham gia?

Các tiêu chí cụ thể lựa chọn nhà cung cấp, đặt hàng làm đường sắt tốc độ cao nhằm phát huy nguồn lực doanh nghiệp trong nước được thông tin.