Trong podcast Việt Nam Xanh do báo Tuổi Trẻ phối hợp cùng Liên minh Tái chế bao bì Việt Nam (PRO Việt Nam) thực hiện, hai chuyên gia đến từ doanh nghiệp đầu ngành bao bì và tái chế đã chia sẻ về những chuyển biến mới, cơ hội cũng như thách thức của ngành tái chế và sản phẩm xanh tại Việt Nam.

Nhu cầu sử dụng nhựa tái chế tăng

Ông Lê Anh, Giám đốc phát triển bền vững Công ty cổ phần Nhựa tái chế Duy Tân (DUYTAN Recycling - DTR), nhớ lại thời điểm năm 2021 khi công ty bắt đầu vận hành nhà máy tái chế với công suất 20.000 tấn/năm.

Lúc đó, lượng sản phẩm tiêu thụ trong nước chỉ chiếm khoảng 20% tổng sản lượng, tương đương 4.000 tấn. Phần lớn sản phẩm phải xuất khẩu do thị trường nội địa chưa đủ sẵn sàng.

"Tình hình nay đã khác", ông cho biết. Sau bốn năm, công suất nhà máy đã được nâng lên gần 50.000 tấn/năm và tỉ lệ tiêu thụ trong nước tăng lên 50%, tương đương khoảng 25.000 tấn.

"Từ 4.000 tấn lên 25.000 tấn trong vòng bốn năm, tức tăng gấp 5-6 lần, cho thấy nhận thức và nhu cầu sử dụng vật liệu tái chế ở Việt Nam đang chuyển biến mạnh mẽ", ông Lê Anh phân tích.

Tương tự, bà Nguyễn Thanh Giang, Tổng giám đốc Công ty Tetra Pak Việt Nam, thành viên Ủy ban Kỹ thuật PRO Việt Nam, kể lại hơn 10 năm trước, khi công ty bắt tay vào các dự án thu gom và tái chế, việc tìm kiếm đối tác hợp tác là "cực kỳ khó khăn". Rào cản lớn nhất lúc đó là: công nghệ, vốn đầu tư và nhận thức không đồng đều của các bên liên quan khi họ chưa thấy được lợi ích rõ ràng của việc thu gom - tái chế.

Hiện nay, thị trường đã hình thành một mạng lưới liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp, tổ chức xã hội và chính quyền địa phương. Các chương trình tuyên truyền và chiến dịch phân loại rác tại nguồn cũng đã góp phần thay đổi thói quen người dân, đặc biệt ở các đô thị lớn.

Cả ông Lê Anh và bà Nguyễn Thanh Giang đều kỳ vọng rằng, khi cơ chế Trách nhiệm Mở rộng của Nhà sản xuất (EPR) được triển khai, vật liệu tái chế sẽ được sử dụng nhiều hơn tại thị trường trong nước.

Đây không chỉ mở ra cơ hội phát triển bền vững cho ngành tái chế, mà còn là bước tiến quan trọng hướng đến cam kết Net Zero (phát thải ròng bằng ‘0’) vào năm 2050 mà Chính phủ đã đưa ra.

Phá bỏ rào cản để ngành tái chế "cất cánh"

Bà Nguyễn Thanh Giang - Tổng giám đốc Công ty Tetra Pak Việt Nam - nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phân loại rác tại nguồn trong chuỗi tái chế - Ảnh: T.L.

Dù ngành tái chế và sản phẩm xanh tại Việt Nam đang có nhiều tín hiệu tích cực, nhưng thực tế vẫn còn không ít khó khăn cản trở bước tiến bứt phá của ngành.

Điển hình là sản phẩm vỏ hộp giấy của Tetra Pak, sau hơn một thập kỷ triển khai, bà Nguyễn Thanh Giang thừa nhận tỉ lệ tái chế mới chỉ đạt khoảng 6-8%.

Theo bà Giang, nguyên nhân chính xuất phát từ sự phân mảnh và thiếu liên kết giữa các mắt xích trong chuỗi thu gom - xử lý. Mặc dù khung pháp lý và các chính sách hỗ trợ đã dần được hoàn thiện và thị trường bắt đầu đón nhận, song vẫn còn khá mới mẻ, khiến nhiều đơn vị chưa phối hợp hiệu quả.

Ông Lê Anh cho biết tình trạng này không chỉ diễn ra tại Việt Nam mà còn phổ biến ở nhiều quốc gia châu Á.

Một trong những vấn đề lớn là rác hữu cơ và rác tái chế thường bị trộn lẫn, làm giảm đáng kể khả năng thu hồi và chất lượng vật liệu tái chế.

Trên thị trường nhựa, có hai nhóm chính: nhóm có giá trị cao như chai PET được thu gom và tái chế hiệu quả, trong khi nhóm có giá trị thấp như bao ni lông, bao bì nhựa mềm vẫn chưa có giải pháp xử lý hiệu quả do thiếu hụt công nghệ, giá trị thu hồi thấp và tỉ lệ tạp chất cao.

Nhà máy nhựa tái chế của Duy Tân Recycling tăng mạnh công suất những năm gần đây, phản ánh sự đón nhận tích cực từ thị trường - Ảnh: T.L.

Cả hai chuyên gia đều nhất trí rằng phân loại và thu gom rác là thách thức lớn nhất để tạo bước ngoặt cho ngành tái chế. Để vượt qua thách thức đó, cần đồng thời đáp ứng ba yếu tố then chốt.

Thứ nhất, khung pháp lý cần được xây dựng chặt chẽ cùng lộ trình rõ ràng, đặc biệt là quy định EPR, tạo điều kiện và thúc đẩy doanh nghiệp thực thi trách nhiệm tái chế sản phẩm một cách hiệu quả, bền vững.

Thứ hai, cơ quan quản lý và doanh nghiệp đều cần thúc đẩy đầu tư vào phát triển công nghệ nhằm nâng cao chất lượng và giá trị sản phẩm tái chế, đồng thời đáp ứng được các tiêu chuẩn thiết kế sản phẩm sinh thái, thân thiện với môi trường.

Thứ ba, các bên liên quan đều cần nỗ lực thúc đẩy thay đổi hành vi cộng đồng, biến việc phân loại rác tại nguồn thành thói quen hằng ngày, từ đó nâng cao hiệu quả toàn chuỗi tái chế.

"Mỗi hành động dù nhỏ đều là mảnh ghép quan trọng trong bức tranh kinh tế tuần hoàn, con đường giúp giảm thiểu tác hại môi trường và tạo ra giá trị mới từ chính những gì tưởng như bỏ đi", Bà Thanh Giang nhấn mạnh.