Họ đã và đang thay đổi như thế nào để hoàn thành vai trò là người hướng dẫn, tổ chức, và "đạo diễn" việc học trong môi trường số hóa?

Tiết học thời công nghệ số

Trí tuệ nhân tạo (AI) không còn xa lạ mà đang dần hiện diện trong từng nhà trường, mang đến cách dạy - cách học mới mẻ và sinh động.

Một ngày giữa tháng 11-2025, chúng tôi được dự giờ tiết "Luyện từ và câu" với bài "Đại từ" ở lớp 5/2 Trường tiểu học Nguyễn Bỉnh Khiêm (phường Sài Gòn, TP.HCM). Hôm đó, cô Nguyễn Ngọc Xuân Quỳnh đã triển khai bài giảng theo hướng ứng dụng công nghệ và AI.

Lớp học được bố trí theo mô hình làm việc nhóm. Trên bảng, cô giáo chỉ ghi ngày tháng và tên bài học; toàn bộ nội dung còn lại được trình chiếu qua máy tính kết nối Internet và bảng tương tác.

Bài dạy được thiết kế theo từng "trạm". Chỉ với một thao tác nhấp chuột, nội dung của "trạm" đầu tiên xuất hiện trên màn hình: một đoạn văn ngắn có in đậm các từ "nó", "tôi"... Cô giáo gọi ngẫu nhiên học sinh đọc và trả lời câu hỏi về chức năng của các đại từ này.

Thay vì mất thời gian viết bảng như cách dạy truyền thống, giáo viên sử dụng âm thanh, hình ảnh trực quan hiển thị ngay trên màn hình tương tác. Nhờ vậy, phần lớn thời gian trong tiết học cô Quỳnh dành cho việc gợi mở, hỏi - đáp, theo dõi các nhóm thảo luận, hỗ trợ học sinh khi các em làm bài tập cá nhân...

Đặc biệt, sau khi tìm hiểu bài, đến "trạm" cuối cùng của bài học, cô Quỳnh đã yêu cầu các nhóm sử dụng AI để tạo ra những bức tranh có nhân vật đối thoại với nhau. Trong đoạn hội thoại ấy có sử dụng đại từ. Lúc này, mỗi nhóm đều được trang bị iPad, lớp học sôi động và ồn ào hẳn lên khi các học sinh bàn luận sôi nổi "dùng câu lệnh gì cho phù hợp". 

Kết quả từ những "họa sĩ nhí lớp 5" đã khiến cả lớp cười nghiêng ngả, còn người dự khán thì rất bất ngờ bởi sự sáng tạo và khả năng ứng dụng công nghệ của các em học sinh tiểu học.

Phú Thành, học sinh lớp 5/2 Trường tiểu học Nguyễn Bỉnh Khiêm, giải thích với chúng tôi: "Chúng em đã được học và thực hành về cách sử dụng AI nên đã quen rồi, không gặp khó khăn gì cả".

Dạy học sinh về cách ứng dụng AI

Tiết học đặc biệt của học sinh lớp 6 Trường THCS Trưng Vương (Hà Nội), khi học sinh đều được mang laptop hoặc máy tính bảng vào lớp, có không khí thật sôi nổi, vui vẻ. Đó là tiết học về ứng dụng AI.

Các em được hướng dẫn thực hành luôn trên máy tính rồi đối chiếu kết quả với thầy để nhận biết về các loại năng lực của AI, độ tin cậy của mỗi loại năng lực xếp theo thứ tự.

Thầy Nguyễn Phan Anh, giáo viên môn khoa học tự nhiên kiêm nhiệm dạy tiết về AI, cho biết để học sinh sử dụng AI đúng và hiệu quả, cần phải cho các em biết hết năng lực của AI, những gì AI có thể làm tốt, những gì AI khó thay thế được bộ não con người, việc sử dụng và kết nối giữa các năng lực khác nhau của AI để đạt được kết quả gần với mong muốn của mình nhất.

Theo thầy Phan Anh, quy trình tiếp cận AI cũng giống như quy trình thiết kế kỹ thuật qua giáo dục STEM hay nghiên cứu khoa học mà học sinh các lớp khoa học của trường đang áp dụng. Có nghĩa sẽ đi từ trải nghiệm, thực hành để tìm ra cách thức ứng dụng AI hiệu quả.

Thầy Phan Anh cho hay nguồn dữ liệu để học sinh tìm kiếm không hẳn là sạch nên việc hướng dẫn học sinh với một quy trình để tạo nên được bộ lọc thông tin tốt nhất cũng là điều các tiết học AI hướng đến.

"Trong bối cảnh công nghệ phát triển quá nhanh. Nếu không nắm bắt mà chậm trễ 1 - 2 năm thì công nghệ đã tiến xa rất nhiều, ngày càng phức tạp và khó khăn hơn trong việc giáo dục học sinh. Vì thế việc xây dựng tư duy logic trừu tượng cho lứa tuổi 12 - 13 (lớp 6) theo cách tiếp cận lý thuyết nền tảng, để trẻ sử dụng công cụ đúng, có những kỹ năng căn bản là rất cần thiết", thầy Phan Anh chia sẻ.

Đều được hướng dẫn về lý thuyết nhưng những trải nghiệm trong tiết học mới khiến nhiều học sinh lớp 6 "cười bể bụng" khi đặt lệnh "tạo một sinh vật dưới biển" nhưng AI lại cho hình con voi, con trâu bơi dưới đáy đại dương. Điều đó cho thấy AI không mạnh về năng lực sáng tạo và có thể cách ra "lệnh" khiến AI hiểu nhầm. Nhưng cũng từ những tiết học này, nhiều học sinh lớp 6 đã ứng dụng ngay vào các việc sinh hoạt trong gia đình.

"Có phụ huynh kể bản thân không biết hát ru nên khi sinh thêm em bé, chị phải nhờ bà ngoại đến chăm. Con lớn của chị là học sinh lớp 6 thấy bà hát ru rất hay nên đã thu âm tiếng ru của bà rồi để Al tạo ra tiếng ru giống với bà với những lời ru khác để mẹ dùng khi cần ru em", cô Nguyễn Thị Thu Hà, Hiệu trưởng Trường THCS Trưng Vương (Hà Nội), kể.

"Tuyển" trợ lý AI

Nhiều giáo viên tại Hà Nội, TP.HCM chia sẻ AI làm trợ lý cho các thầy cô giáo trong nhiều công việc, từ công việc liên quan tới bộ môn đang giảng dạy như soạn giáo án, xây dựng hệ thống phiếu bài tập, bài kiểm tra, bài thuyết trình, các video mô phỏng hiện tượng, bài thí nghiệm, video ứng dụng kiến thức vào thực tiễn đến công tác giáo dục học sinh.

AI giúp nhiều nhất trong công tác chủ nhiệm. Cụ thể như việc nắm thông tin về hoàn cảnh, về điểm mạnh, yếu của học sinh đến việc theo dõi quá trình tự cố gắng, rèn luyện, thậm chí "trợ lý AI" có thể hỗ trợ, gợi ý ý tưởng về hoạt động trải nghiệm, lĩnh vực giáo dục hướng nghiệp.

"Với hỗ trợ của AI, khi cung cấp thông tin về tố chất nổi trội của mỗi học sinh dựa theo sở trường, năng lực, truyền thống gia đình, giáo viên có thể phân nhóm học sinh để nắm bắt, có biện pháp đồng hành giúp đỡ, giải quyết các vướng mắc hay định hướng nghề nghiệp", thầy Trần Văn Huy, Trường THPT Phan Huy Chú (Hà Nội), nói.

Thầy Huy chia sẻ thêm AI giúp thầy xây dựng hệ thống bài tập, bài kiểm tra theo nhóm trình độ khác nhau của học sinh, chấm bài để tìm ra điểm yếu mà nhiều học sinh hay mắc nhất, hoặc một học sinh hay mắc nhất để tập trung khắc phục.

Cô Lan Anh, giáo viên Trường THPT chuyên Chu Văn An (Hà Nội), thì cho hay: "Tôi đã xây dựng những video mở đầu tiết học về các bài toán thực tiễn. Ví dụ khi dạy bài hình học elip, tôi tạo một video để mô tả việc thiết kế máy tán sỏi thận. 

Tôi lên mạng tra cứu, xem mô phỏng cách thiết kế máy tán sỏi, tìm cách móc nối với bài học. Tôi sử dụng nhiều công cụ như biến văn bản thành giọng nói, lồng video trong video, sử dụng nhân vật hoạt hình... để video hấp dẫn, dễ hiểu với học sinh. 

Kết video, nhân vật hoạt hình sẽ dẫn dắt, giải thích việc ứng dụng gương elip trong máy tán sỏi, mở rộng bằng cách chỉ ra kiến thức xuất hiện trong những hiện tượng thiên nhiên hay các công trình, thiết kế khác của con người".

Thay vì các phiếu bài tập như trước, cô Lan Anh thiết kế phiếu bài tập trên canva, hướng dẫn học sinh thực hiện các sản phẩm, thiết kế trò chơi trên canva.

"Ứng dụng giúp cho học sinh nhìn thấy môn toán không khô khan, không xa rời thực tiễn. Tiết học vì thế thú vị, thu hút học sinh hơn", cô Lan Anh nói.

(Còn tiếp)

Đâu là thách thức cho giáo dục trong thời AI?

Sự lệ thuộc vào AI ngày càng tạo ra 'khoản nợ tư duy' khi con người tin rằng thông tin luôn sẵn có, khiến não bộ giảm nỗ lực xử lý, tư duy độc lập bị suy yếu, người học dễ phụ thuộc và hệ thần kinh kém linh hoạt do thiếu rèn luyện bộ não.