Chỉ vài chục phút nước lũ đã dâng lên nhấn chìm nóc nhà, những dòng chảy cuồn cuộn cuốn phăng mọi vật cản trên đường đi như nhà cửa, xe cộ, thậm chí cả xe container chất đầy hàng hóa.

Thời gian sinh tồn chỉ tính bằng phút, do vậy tính mạng người già cả, trẻ em, phụ nữ có thai, người tật nguyền và kể cả những người khỏe mạnh không biết bơi thực sự như treo trên sợi tóc. Trong khi đó, để triển khai lực lượng trợ giúp từ các đơn vị quân đội, công an thì phải mất thời gian một vài ngày, còn lực lượng tại chỗ có khi không đủ cả người lẫn phương tiện để ứng cứu.

Trong bối cảnh như vậy, bài học quan trọng nhất cần rút ra trong các cơn đại hồng thủy này là cần hình thành nên các "liên gia ứng phó" vào thời điểm khởi phát của bão lũ. Một cụm năm, bảy hộ gia đình cùng địa bàn kết lại thành một liên gia. 

Họ tự trang bị hoặc Nhà nước trợ giúp trang bị các vật dụng thiết yếu cho cấp cứu, có thể gọi là "combo SOS", bao gồm: xuồng cứu sinh composite, áo phao, đèn pin, dây thừng, kìm búa, nước uống, hộp cấp cứu y tế, gói lương thực khô và cả những dụng cụ khác mà họ thấy cần thiết.

Mỗi liên gia có tổ trưởng là người nhanh nhẹn tháo vát, ở những liên gia nào chỉ toàn người già, trẻ nhỏ thì tổ trưởng có thể do các dân phòng đảm nhiệm. Các thành viên trong liên gia được tập huấn những quy tắc, quy ước khi cấp cứu, những điều nên tránh khi bão lũ về. 

Trước mỗi mùa bão lũ cần có những cuộc tập dượt theo các kịch bản tình huống. Đối phó bão lũ theo hình thức liên gia sẽ không bỏ sót ai ở góc khuất nào đó, sẽ cứu được người chỉ bằng những kỹ năng đơn giản, sẽ có những kiến thức sơ đẳng để tránh được những sơ suất nhỏ dẫn đến rủi ro không đáng có. 

Các liên gia sẽ hỗ trợ nhau, chi viện cho nhau cùng vượt qua thời khắc khó khăn ban đầu, đặc biệt là cung cấp thông tin chính xác địa điểm, nhu cầu khẩn cấp cho nhau, cho chính quyền trong lúc chờ lực lượng chính quy đến hỗ trợ.

Việc hình thành liên gia ứng phó cần có chủ trương của Chính phủ và chính quyền địa phương, có thể nó trở thành một phần trong thế trận bốn tại chỗ (chỉ huy tại chỗ; lực lượng tại chỗ; phương tiện, vật tư tại chỗ; hậu cần tại chỗ) và chính thức nằm trong thiết chế chính quyền cơ sở. 

Cùng với đó là cần phân phát cho người dân "cẩm nang hướng dẫn phòng chống bão lũ" với nội dung thiết thực dễ hiểu, dễ nhớ.

Năm 2025, TP.HCM đã đưa vào hoạt động gần 6.100 tổ liên gia an toàn về phòng cháy chữa cháy, vậy thì việc hình thành liên gia ứng phó bão lũ là chuyện nên và phải làm càng nhanh càng tốt. Bởi năm nào nước ta cũng phải chịu 12 - 15 cơn bão từ Biển đông và sự bất thường của biến đổi khí hậu ngày càng cực đoan, khó đoán định.

Nhật Bản giảm thiểu được tính mạng trong động đất là vì người dân từ trẻ em đến người già ai cũng biết các quy tắc ứng xử thông thường khi có động đất và trẻ em được thường xuyên tập luyện kỹ năng trú tránh động đất ngay từ khi còn học mẫu giáo.

Không phải vô lý khi các cụ ta đã xếp bão lụt là loại hiểm nguy hàng đầu trong tứ nguy là "thủy, hỏa, đạo, tặc".

Sức mạnh của những bàn tay không ngại bùn lầy trong cơn lũ lịch sử

Lũ đi qua, không chỉ để lại bùn sình và những mái nhà tan hoang cùng hàng chục người xấu số đã nằm lại mãi trong lòng lũ dữ, mà còn là một vết cắt chưa kịp khép miệng.