Nữ giám đốc đầu tiên của Đại học Quốc gia TP.HCM cho rằng đại học không thể đứng ngoài quá trình phát triển, mà phải trở thành hạt nhân kết nối tri thức, công nghệ và thị trường.

Rào cản lớn nhất

* Thưa giáo sư, bà từng đề xuất với lãnh đạo TP, Đại học Quốc gia TP.HCM sẵn sàng đảm nhận vai trò "đầu mối" triển khai các dự án đổi mới sáng tạo cho TP. "Đầu mối" ở đây được hiểu cụ thể ra sao?

- Đại học Quốc gia TP.HCM xác định vai trò của mình là một mắt xích trọng yếu trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của TP.HCM, không chỉ với chức năng kiến tạo tri thức mới mà còn là trung tâm chuyển giao các công nghệ chiến lược phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Định hướng này xuất phát từ chính năng lực nội tại của Đại học Quốc gia TP.HCM, một hệ thống gồm tám trường đại học thành viên với hơn 100.000 sinh viên, quy tụ đội ngũ nhà khoa học và chuyên gia giàu kinh nghiệm trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt là khoa học cơ bản và các công nghệ mũi nhọn. 

Với chức năng và sứ mệnh của một đại học quốc gia, chúng tôi có trách nhiệm đảm nhiệm vai trò dẫn dắt trong các ngành, lĩnh vực chiến lược, phù hợp với tinh thần các nghị định của Chính phủ và những chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước.

Ở góc độ liên kết các chủ thể trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, chúng tôi kỳ vọng TP.HCM sẽ có những cơ chế nhằm khai thông và phát huy hiệu quả các nguồn lực sẵn có tại các cơ sở giáo dục đại học trên địa bàn, đồng thời đầu tư tập trung, có trọng điểm cho các nhiệm vụ gắn với chiến lược quốc gia. 

Để tạo ra các sản phẩm khoa học và công nghệ có chất lượng, cần có một đầu mối đủ năng lực kết nối và điều phối nguồn lực từ các bên liên quan. Đại học Quốc gia TP.HCM sẵn sàng đảm nhiệm vai trò này, bởi chúng tôi có đủ tiềm lực và sự am hiểu hệ thống để thúc đẩy hiệu quả liên kết "ba nhà": Nhà nước - nhà trường - doanh nghiệp.

* Theo bà, đâu là rào cản lớn nhất khiến tri thức từ đại học chưa thực sự trở thành động lực phát triển kinh tế - xã hội? Đại học Quốc gia TP.HCM có thể tháo gỡ bằng cách nào?

- Theo tôi, rào cản lớn nhất hiện nay vẫn là cơ chế, hay nói rộng hơn là vai trò của Nhà nước trong mối liên kết "ba nhà" chưa đủ mạnh. Để một sản phẩm khoa học - công nghệ đi vào đời sống, phải có thị trường, có chuyển giao công nghệ, có tái đầu tư cho nghiên cứu. Trong khi đó, các cơ chế về tài sản công, định giá sở hữu trí tuệ, nghiệm thu đề tài, góp vốn thành lập doanh nghiệp khoa học - công nghệ hay hợp tác công - tư vẫn còn nhiều vướng mắc.

Thực tế cho thấy nhiều kết quả nghiên cứu mới chỉ dừng lại ở việc chuyển giao cho từng doanh nghiệp đơn lẻ, chưa hình thành được chuỗi giá trị dài hạn, thiếu vốn mồi và cơ chế tái đầu tư. Những rào cản này đang dần được tháo gỡ ở tầm chính sách, nhưng sự đồng hành mạnh mẽ hơn từ địa phương và quốc gia vẫn là nguồn lực rất quan trọng.

Đại học Quốc gia TP.HCM không thể tự tháo gỡ các vấn đề trên nếu thiếu đi các liên kết từ Nhà nước và doanh nghiệp. Nhưng chúng tôi cũng tự nhìn lại mình và nhận thức rõ hệ thống Đại học Quốc gia TP.HCM phải liên kết tốt hơn các nguồn lực có thể chia sẻ dùng chung, tổ chức lại các nhóm nghiên cứu liên ngành, liên trường, đóng góp chất lượng cao nhất cho các "đầu bài" mà Nhà nước và doanh nghiệp đặt ra. 

Chúng tôi đã điều chỉnh chiến lược phát triển giai đoạn 2026 - 2030, tầm nhìn 2045, xây dựng kế hoạch hành động cụ thể trong thúc đẩy mô hình "ba nhà", thống nhất trong các trường thành viên và đơn vị trực thuộc đóng góp thúc đẩy các chỉ tiêu chung và liên kết các nhóm nghiên cứu liên ngành, liên trường.

Chủ thể kết nối mạnh

* Để mô hình "ba nhà" vận hành thực chất, theo bà TP.HCM cần những cơ chế, chính sách gì để mô hình này vận hành thực chất?

- Tôi cho rằng vai trò của Nhà nước không chỉ dừng ở việc ban hành cơ chế, mà cần trở thành chủ thể liên kết mạnh trong hệ sinh thái "ba nhà". Trong đó, Đại học Quốc gia TP.HCM có thể được trao quyền để trở thành hạt nhân điều phối các hoạt động khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo; doanh nghiệp là trung tâm đưa sản phẩm ra thị trường; còn Nhà nước giữ vai trò kiến tạo thể chế và cung cấp vốn mồi theo cơ chế quỹ đầu tư mạo hiểm.

Tôi kỳ vọng TP.HCM sẽ đóng vai trò dẫn dắt trong việc xây dựng các cơ chế và mô hình đổi mới giáo dục và đào tạo theo hướng cá thể hóa người học, trên cơ sở phát huy thế mạnh và tiềm năng của từng cá nhân. 

Đại học Quốc gia TP.HCM tham gia với vai trò định hướng, kết nối và thí điểm các mô hình phát hiện, bồi dưỡng và phát triển nhân tài, bảo đảm tính liên thông từ giáo dục phổ thông, đại học đến sau đại học, song hành đó là các chính sách hỗ trợ tài chính đối với các đối tượng này.

TP.HCM cũng cần có chiến lược đầu tư trọng điểm cho hạ tầng khoa học - công nghệ nhằm thúc đẩy nghiên cứu cơ bản và phát triển các công nghệ chiến lược; ưu tiên hình thành các đơn vị nghiên cứu mạnh, hệ thống phòng thí nghiệm và cơ sở vật chất dùng chung, các trung tâm thử nghiệm có kiểm soát. Song hành với đó là chính sách thu hút, nuôi dưỡng và sử dụng hiệu quả đội ngũ nhân lực chất lượng cao trong các lĩnh vực mũi nhọn.

Một đề xuất nữa là TP.HCM nên đồng hành cùng Đại học Quốc gia TP.HCM tổ chức thường niên các diễn đàn quốc tế về khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo, qua đó công bố định hướng, nhu cầu phát triển và phát đi tín hiệu chiến lược rõ ràng để thu hút trí thức trong và ngoài nước quay về đóng góp cho sự phát triển của TP.HCM.

* Trong 5 - 10 năm tới, Đại học Quốc gia TP.HCM sẽ định hình chiến lược đào tạo nhân lực chất lượng cao như thế nào cho TP và khu vực?

- Trong 5 năm tới, Đại học Quốc gia TP.HCM đặt mục tiêu đưa tỉ lệ học viên sau đại học chiếm tối thiểu 30% tổng số người học, trong đó phấn đấu có 40% là nghiên cứu sinh; nghiên cứu sinh được miễn học phí và hỗ trợ thông qua cơ chế trả lương trợ giảng, trợ lý nghiên cứu. 

Ít nhất 60% chương trình đào tạo thuộc khối khoa học - kỹ thuật - công nghệ sẽ được giảng dạy bằng tiếng Anh; chương trình đào tạo được tích hợp đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp, kết hợp nền tảng học tập trực tuyến và trí tuệ nhân tạo, trong đó ít nhất 50% thời lượng học phần gắn với nghiên cứu - thực tiễn doanh nghiệp. Chúng tôi cũng đặt mục tiêu tăng gấp 3 lần số bài báo quốc tế thuộc cơ sở dữ liệu Scopus và 100 sáng chế quốc tế.

Đại học Quốc gia TP.HCM cũng sẽ tập trung phát triển các lĩnh vực công nghệ chiến lược như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, vật liệu mới... gắn với triển khai nghị quyết 24 về phát triển vùng Đông Nam Bộ. Chúng tôi kỳ vọng TP.HCM sẽ tăng cường liên kết với Đại học Quốc gia TP.HCM trong đào tạo và hình thành các nhóm nghiên cứu mạnh có tính liên kết đa ngành và có tính đổi mới sáng tạo cao, có năng lực giải quyết những bài toán lớn của thị trường và xã hội.

Đồng thời, TP.HCM cần cùng với Đại học Quốc gia TP.HCM xây dựng cơ chế thu hút chuyên gia và nhà khoa học đến sinh sống, làm việc và đóng góp cho TP thông qua việc tiếp cận các hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và chia sẻ nguồn lực dùng chung trong hệ sinh thái.

Nhà khoa học nữ đoạt nhiều giải thưởng danh giá

Ngày 15-12, Thủ tướng Chính phủ ký quyết định bổ nhiệm GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai - Phó giám đốc Đại học Quốc gia TP.HCM - giữ chức Giám đốc Đại học Quốc gia TP.HCM, trở thành nữ giám đốc đầu tiên của đại học này.

Bà Mai sinh năm 1974, quê Quảng Ngãi, tốt nghiệp ngành hóa học Trường đại học Tổng hợp TP.HCM (nay là Trường đại học Khoa học tự nhiên - Đại học Quốc gia TP.HCM) năm 1996.

Từ năm 1998 - 2002 bà Mai làm trợ giảng tại bộ môn hóa phân tích, khoa hóa học Trường đại học Khoa học tự nhiên. Bà được cấp bằng thạc sĩ ngành hóa học, chuyên ngành hóa phân tích tại trường này năm 2001.

Từ năm 2002 - 2013, bà là giảng viên tại khoa hóa học Trường đại học Khoa học tự nhiên, trong đó từ tháng 5-2002 đến tháng 9-2005 học nghiên cứu sinh và lấy bằng tiến sĩ chuyên ngành dược tại Trường đại học Y Dược Toyama, Nhật Bản.

TS Nguyễn Thị Thanh Mai được công nhận phó giáo sư năm 2014 và giáo sư vào năm 2020. Ngày 12-6-2024, GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai được bổ nhiệm làm Phó giám đốc Đại học Quốc gia TP.HCM.

Bà từng được Ủy ban Giải thưởng Kovalevskaia Việt Nam trao Giải thưởng Kovalevskaia năm 2021 dành cho nhà khoa học nữ có thành tích xuất sắc trong nghiên cứu khoa học và ứng dụng vào thực tiễn, đem lại nhiều lợi ích trên các lĩnh vực của cuộc sống.

Với nghiên cứu về các sản phẩm từ loài ong nuôi ở Việt Nam, nhóm nghiên cứu của bà đã đoạt được Giải thưởng Quả cầu vàng năm 2017 và Giải thưởng Sáng tạo TP.HCM năm 2019.

Tháng 10-2025, tại hội nghị lần thứ 17 của Viện Hàn lâm khoa học thế giới (TWAS) ở Rio de Janeiro (Brazil), bà Mai được công nhận là viện sĩ TWAS, trở thành một trong những nữ khoa học Việt Nam đầu tiên đạt danh hiệu này.

Đại học Quốc gia TP.HCM có nữ Giám đốc đầu tiên

GS.TS Nguyễn Thị Thanh Mai vừa được bổ nhiệm giữ chức Giám đốc Đại học Quốc gia TP.HCM. Đây là nữ Giám đốc đầu tiên của đại học này.