Dù còn tranh cãi, bước đi táo bạo này đang định hình lại cách thế giới bảo vệ trẻ em trước các thuật toán gây nghiện mạng xã hội.

Sáng 11-12, Lucy Brooks (14 tuổi) thức dậy và mở điện thoại với tâm trạng lo lắng. Cô bé tưởng tài khoản Instagram sẽ biến mất sau khi luật cấm có hiệu lực. Nhưng không. Bạn bè em đã tạo tài khoản mới, một số dùng khuôn mặt cha mẹ để qua mặt công nghệ xác minh tuổi. 

"Họ quay lại khá dễ dàng", cô bé chia sẻ với Đài CNN. Câu chuyện này minh chứng cho thực tế phức tạp của luật cấm mạng xã hội đầu tiên trên thế giới - một thí nghiệm táo bạo nhưng đầy thách thức nhằm bảo vệ thế hệ trẻ.

Phản ứng trái chiều

Thủ tướng Anthony Albanese nhấn mạnh tầm vóc toàn cầu của quyết định này. Reuters dẫn lời ông: "Đây là một trong những biến đổi xã hội và văn hóa lớn lao nhất mà đất nước chúng ta từng trải qua. Đây là cải cách có tính đột phá và sẽ tạo tiếng vang trên toàn thế giới trong thời gian tới".

Cộng đồng chuyên gia Úc và quốc tế chia rẽ sâu sắc về luật mới, nhưng những lập luận ủng hộ ngày càng được củng cố bằng các nghiên cứu khoa học.

Trên trang Australian Science Media Centre của Úc, phe ủng hộ đưa ra nhiều bằng chứng mạnh mẽ về tác hại của mạng xã hội đối với não bộ đang phát triển. 

Phó giáo sư Susannah Tye từ Viện Nghiên cứu não Queensland (Úc) giải thích: "Mạng xã hội đang huấn luyện não bộ ưu tiên suy nghĩ phản ứng nhanh, cảm xúc hơn là các kỹ năng nhận thức sâu hơn". 

Bà cảnh báo: "Mỗi giờ dành cho mạng xã hội củng cố cách thức não bộ hoạt động theo hướng ưu tiên suy nghĩ phản ứng, mang tính cảm xúc, thay vì tập trung, lý luận và giải quyết vấn đề".

Giáo sư Susan Sawyer từ Đại học Melbourne - Giám đốc Trung tâm Sức khỏe thanh thiếu niên tại Bệnh viện Nhi Hoàng gia (Úc) - nhấn mạnh tính dễ bị tổn thương đặc biệt của thanh thiếu niên. 

Bà khẳng định: "Khác với những biện pháp bảo vệ khác mà cha mẹ có thể áp dụng, một khi trẻ đã có điện thoại thông minh, dù "nuôi dạy con tốt" đến đâu cũng không thể chống lại được sức mạnh của thuật toán gây nghiện dopamine do các tập đoàn công nghệ lớn tạo ra".

Tương tự, tiến sĩ Joseph Scott từ Đại học Sunshine Coast (Úc) đưa ra nhận định mạnh mẽ: "Rất nhiều nghiên cứu đã chứng minh nghiện mạng xã hội khiến thanh thiếu niên gặp các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Đây là hồi chuông cảnh báo về một tương lai đáng lo và cần có hành động khẩn cấp".

Dù vậy, phe phản đối cũng đưa ra những lo ngại về tác động không mong muốn. Giáo sư Paula Gerber từ Đại học Monash chia sẻ những lo lắng về nhóm thanh niên LGBTIQA+. Theo Australian Science Media Centre, bà chỉ ra: "Gần 3/4 số thanh niên chuyển giới Úc cho biết mạng xã hội giúp họ cảm thấy tự tin hơn về bản thân, và 91% thanh niên LGBTIQA+ cho biết mạng xã hội giúp họ tìm thấy những người có hoàn cảnh tương tự".

Phó giáo sư Jennifer Alford từ Đại học Griffith lập luận rằng lệnh cấm là công cụ quá thô bạo: "Người lớn đã tạo ra Internet và các nền tảng mạng xã hội để kiếm lợi nhuận, rồi đưa nó cho trẻ em như kẹo. Bây giờ chúng ta muốn lấy nó đi, khiến một số - đặc biệt là những người dễ bị tổn thương - phải tự tìm cách để duy trì kết nối".

Trong khi đó, giáo sư Daniel Angus từ Đại học Công nghệ Queensland lại cảnh báo chính phủ có thể rơi vào trò chơi "đuổi bắt vô vọng". Theo tạp chí Nature, ông đang theo dõi việc thanh thiếu niên chuyển sang các nền tảng không nằm trong danh sách cấm: "Chúng tôi biết, ví dụ như Lemonade và Yope đang tăng mạnh về số lượt tải xuống".

Dù vậy xu hướng toàn cầu đang nghiêng theo quan điểm bảo vệ trẻ em. Thực trạng sức khỏe tâm thần của thanh thiếu niên Úc cho thấy cần phải có hành động. Theo Square Holes, ước tính 26% thanh thiếu niên 15 - 24 tuổi mắc rối loạn lo âu và 17% bị trầm cảm mạn tính. 

Dữ liệu từ Headspace năm 2022 chỉ ra 57% thanh niên cảm thấy sức khỏe tâm thần của mình ngày càng tồi tệ, trong đó 42% cho rằng mạng xã hội là nguyên nhân chính.

Làn sóng toàn cầu

Luật cấm của Úc đang tạo ra hiệu ứng domino toàn cầu. Theo Reuters, đây là "dấu mốc khởi đầu của một làn sóng quy định trên phạm vi toàn thế giới" và mở ra "một thử nghiệm thực tế cho các chính phủ từng thất vọng vì ngành công nghệ quá chậm chạp trong việc giảm thiểu tác hại".

Nhiều quốc gia đã lên kế hoạch làm theo. Cụ thể, Malaysia công bố sẽ cấm trẻ dưới 16 tuổi sử dụng mạng xã hội từ năm tới. Tại châu Âu, nghị sĩ EU Christel Schaldemose nói với CNN: "Tôi vui vì họ muốn bảo vệ trẻ em, và chúng ta có cơ hội quan sát xem họ thực hiện ra sao để học hỏi".

Tại Mỹ, một số bang đang tiến hành các biện pháp tương tự. Theo báo USA Today, tại bang Florida, các quan chức sẽ bắt đầu thực thi luật cấm mạng xã hội cho trẻ dưới 14 tuổi và yêu cầu sự đồng ý của cha mẹ với trẻ 14 - 15 tuổi. Bang Nebraska đã thông qua dự luật yêu cầu sự đồng ý của cha mẹ để trẻ vị thành niên được phép tạo tài khoản.

Chính phủ Anh cũng quan tâm sát sao vấn đề này. Theo Reuters, phát ngôn viên Chính phủ Anh cho biết họ đang "theo dõi chặt chẽ cách tiếp cận của Úc về hạn chế tuổi" trên mạng xã hội và nhấn mạnh: "Khi nói đến an toàn trẻ em, mọi phương án đều có thể cân nhắc".

Úc không chỉ dừng ở việc ban hành luật mà còn cam kết theo dõi tác động của luật này một cách nghiêm túc. Theo tạp chí Nature, Ủy viên eSafety (An toàn trên mạng) của Úc, bà Julie Inman Grant, cho biết đã phỏng vấn 177 thanh thiếu niên từ 13 - 16 tuổi về việc sử dụng mạng xã hội và sức khỏe tâm thần trước khi luật có hiệu lực, và sẽ khảo sát lại sau sáu tháng. Đại học Stanford cùng 11 học giả quốc tế sẽ hợp tác với Ủy viên eSafety trong việc thu thập và phân tích dữ liệu, theo CNN.

Bà Julie Inman Grant chia sẻ với Reuters rằng bà đã nhận được nhiều ủng hộ từ các bậc phụ huynh Mỹ. Bà nói: "Tôi thường xuyên nghe thấy các phụ huynh, nhà hoạt động cũng như người dân Mỹ bày tỏ mong muốn có một chính phủ đặt an toàn của trẻ em lên trên lợi nhuận công nghệ".

Giáo sư Tama Leaver từ Đại học Curtin nhận định với Reuters: "Úc là nước đầu tiên thông qua luật cấm này, nhưng chắc chắn không phải là nước duy nhất. Các chính phủ trên thế giới đang chứng kiến cách một quốc gia có thể đối đầu thành công với quyền lực của Big Tech".

Nhà tâm lý học Mỹ Jonathan Haidt, tác giả cuốn sách có ảnh hưởng lớn "The Anxious Generation", viết trên mạng xã hội rằng đây là "biện pháp có ý nghĩa nhất từ trước đến nay để bảo vệ trẻ em trước tác hại của mạng xã hội".

Úc sắp xóa hơn 1,5 triệu tài khoản mạng xã hội của người dưới 16 tuổi

Từ ngày 10-12, các nền tảng như Facebook, TikTok, YouTube buộc phải chặn hoặc xóa tài khoản người dùng dưới 16 tuổi theo luật mới bảo vệ trẻ em trực tuyến.