Hội tụ đủ yếu tố thiên thời, địa lợi và nhân hòa, TP.HCM có cơ hội vươn lên trở thành trung tâm logistics biển hàng đầu Đông Nam Á - cửa ngõ kết nối trực tiếp với chuỗi cung ứng toàn cầu.

Thỏi nam châm hút "ông lớn" hàng hải

Cụm cảng Cái Mép - Thị Vải - Cần Giờ nằm trong luồng tuyến được đánh giá tốt nhất Việt Nam, đủ độ sâu để tiếp nhận tàu container lớn nhất thế giới. Đây là khu vực sôi động, giàu sức hút với nguồn hàng quốc tế lẫn trong khu vực, nằm ở trung tâm vùng kinh tế trọng điểm phía Nam - vùng kinh tế năng động nhất cả nước.

Nhờ "thiên thời, địa lợi", cụm cảng Cái Mép - Thị Vải - Cần Giờ những năm qua đã thu hút các tập đoàn cảng biển, hãng tàu lớn nhất thế giới về hội tụ. Trong số 10 nhà khai thác cảng lớn nhất toàn cầu, có PSA International, Hutchison Port Holdings, APM Terminals, DP World, Hanjin đang liên doanh khai thác tại đây.

Đặc biệt, Tập đoàn CMA CGM - hãng tàu lớn thứ 3 thế giới đã cùng với Gemadept xây dựng cảng Gemalink, một trong 19 cảng hiếm hoi trên thế giới có khả năng tiếp nhận tàu container trọng tải đến 250.000 DWT (tương đương 24.000 TEU). Sau 4 năm khai thác, Gemalink đã đạt 6 triệu TEU thông qua. Các liên minh hãng tàu lớn như MSC, ONE, COSCO, OOCL, Evergreen... đã thiết lập các tuyến vận tải trực tiếp đi Mỹ, châu Âu, châu Phi từ cảng này.

Theo ông Cao Hồng Phong - Phó giám đốc cảng Gemalink, với quy hoạch mới mà Cục Hàng hải và Đường thủy Việt Nam cùng Bộ Xây dựng đang đề xuất, toàn bộ khu vực từ bến cảng CMIT hiện hữu đến bến cảng Cái Mép Hạ sẽ có tuyến bến dài khoảng 22km, lớn hơn quy mô cảng Singapore. Khi đó khu vực Cái Mép sẽ có lợi thế về chiều dài tuyến bến và cỡ tàu tiếp nhận không quốc gia nào trên thế giới có được.

Quy hoạch bến liền mạch, điều kiện tự nhiên thuận lợi cùng nguồn hàng dồi dào là cơ sở để Cái Mép - Thị Vải cạnh tranh với Singapore. Đây cũng chính là lý do cảng Gemalink đã đề xuất được tiếp tục đầu tư vào dự án cảng tổng hợp Cái Mép Hạ, với sự cam kết về nguồn hàng ngay lập tức từ các đối tác hiện hữu cũng như tương lai.

Ở phía đối diện, Terminal Investment Limited (thành viên của MSC - hãng tàu số 1 thế giới) đề xuất cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ. Đây là dự án được kỳ vọng sẽ tạo cú hích lớn, khi MSC hiện sở hữu đội tàu với năng lực chuyên chở hơn 23 triệu TEU/năm, chiếm 18% tổng công suất vận tải container toàn cầu, kết nối hơn 500 cảng biển khắp thế giới.

Không chỉ các "ông lớn" quốc tế, nhiều tập đoàn trong nước cũng nhập cuộc mạnh mẽ. Vingroup đề xuất xây dựng tổ hợp cảng Cái Mép Hạ hạ lưu kết hợp logistics - công nghiệp - đô thị - dịch vụ. 

Liên danh Geleximco - ITC - SCIC dự kiến phát triển cảng tổng hợp và container Cái Mép Hạ. Tập đoàn Trường Hải (Thaco) cũng đề xuất đầu tư bến cảng tại khu vực này.

Cảng và FTZ: sự cộng hưởng chiến lược

Siêu cảng biển thường là nền tảng để hình thành khu thương mại tự do (FTZ) - một dạng đặc khu kinh tế đặc thù - nơi hàng hóa được nhập khẩu, lưu trữ, sản xuất, gia công rồi xuất khẩu với cơ chế hải quan đặc thù, miễn thuế. FTZ chỉ phát huy giá trị khi đặt tại nơi có lưu lượng hàng hóa khổng lồ và lưu thông tốt như cảng biển hoặc sân bay lớn.

Cảng và FTZ là mối quan hệ cộng sinh, cộng hưởng tạo nên một hệ sinh thái thương mại, logistics hoàn chỉnh để nâng cao sức cạnh tranh, thu hút các nhà đầu tư trong và nước ngoài.

Theo kiến trúc sư Ngô Anh Vũ - Viện trưởng Viện Quy hoạch và Xây dựng TP.HCM, văn kiện Đảng của TP đã xác định quyết tâm hình thành cụm cảng - logistics thông minh tại Cái Mép - Thị Vải - Cần Giờ theo mô hình siêu cảng số. Cụm siêu cảng này nằm trên tuyến hàng hải huyết mạch Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Cảng Cái Mép - Thị Vải và cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ bổ sung cho nhau như hai "mảnh ghép" hình thành cụm siêu cảng tầm khu vực và thế giới. Hai khu FTZ gắn liền với cụm cảng sẽ bảo đảm hàng hóa được vận chuyển liền mạch từ nơi sản xuất đến nơi tiêu thụ với chi phí logistics thấp.

TP cũng đã định hướng đầu tư các tuyến đường sắt kết nối cụm cảng với trung tâm tài chính Thủ Thiêm, mạng lưới đường sắt quốc gia và sân bay Long Thành (Đồng Nai). Khi chuỗi kết nối đa phương thức này hoàn thiện, triển vọng bứt phá của TP.HCM sẽ vô cùng lớn.

Nhận định về quy hoạch các khu FTZ của TP.HCM tại Cái Mép Hạ, Cần Giờ, Bàu Bàng và An Bình, TS Hoàng Lâm Cường (Trường đại học Kinh tế - Luật) cho biết đây là bước đi chiến lược trong bối cảnh mở rộng địa giới, kết nối cảng nước sâu với trung tâm tài chính. Nếu triển khai đúng cách, hệ thống này có thể đưa TP vươn lên vị trí trung tâm logistics quốc tế.

Tuy nhiên, theo ông Cường, thành công không nằm ở diện tích đất hay vốn đầu tư, mà ở thể chế vượt trội và hạ tầng đồng bộ. Việt Nam khởi động FTZ muộn hơn 150 quốc gia và vùng lãnh thổ, lợi thế về thuế quan gần như không còn. Bài học từ Singapore, Thượng Hải và Dubai cho thấy thể chế mới là điểm mấu chốt.

"Nếu muốn các FTZ có sức cạnh tranh, TP.HCM cần những cải cách thể chế khác biệt như: tự do hóa ngoại hối trong phạm vi FTZ để doanh nghiệp huy động vốn quốc tế; cơ chế hải quan siêu linh hoạt, hệ thống số hóa toàn diện; ưu đãi đặc thù cho các ngành sản xuất công nghệ cao...", ông Cường nói.

-------------------

Kỳ tới: Mở cơ chế, thông hạ tầng vươn biển lớn

Bàu Bàng - Cái Mép: Đường sắt xuyên tâm cập mạn siêu tàu

Dự án đường sắt Bàu Bàng - An Bình - Cái Mép đi xuyên tâm TP.HCM để cập mạn tàu tại cụm cảng Cái Mép - Cần Giờ sẽ là điểm nhấn chiến lược về hạ tầng, logistics của TP.HCM trong nhiệm kỳ tới.