Việc siết quản lý xe đạp điện phản ánh thực tế đây vẫn là phương tiện di chuyển chủ đạo của nhiều lao động đô thị nhờ chi phí thấp và rào cản pháp lý hạn chế so với các loại xe điện khác.

Thách thức từ thị trường xe cũ

Kể từ 1-9-2025, xe đạp điện mới sản xuất phải đáp ứng tiêu chuẩn mới, trong khi các xe sản xuất theo tiêu chuẩn cũ được phép bán trong giai đoạn chuyển tiếp đến 30-11-2025, và chỉ những xe đáp ứng tiêu chuẩn mới mới được phép sản xuất và bán trên thị trường kể từ 1-12-2025.

Về mặt kỹ thuật, tiêu chuẩn mới tiếp tục quy định tốc độ thiết kế tối đa cho xe đạp điện không vượt quá 25 km/h, động cơ phải tự ngắt điện khi người lái vượt tốc độ giới hạn, đồng thời siết chặt yêu cầu kỹ thuật về chống can thiệp bộ pin, bộ điều khiển và bộ giới hạn tốc độ của xe.

Tuy nhiên chỉ trong thời gian ngắn sau khi có hiệu lực, các tín hiệu từ thị trường và thực tiễn quản lý cho thấy chính sách này vô tình "kích hoạt" một loạt phản ứng hành vi ngoài dự kiến, đặc biệt xoay quanh thị trường xe cũ và vấn đề đăng ký chủ sở hữu.

Bản tin khảo sát của báo Beijing News ngày 9-12 cho thấy một bộ phận xe thuộc tiêu chuẩn cũ đang được bán lại trên thị trường đã bị can thiệp kỹ thuật bằng các hình thức như tháo giới hạn tốc độ, thay thế động cơ có công suất lớn hơn hoặc lắp ghép lại kết cấu phương tiện để xe có thể tiếp tục tăng tốc sau ngưỡng 25 km/h.

Do cấu trúc xe đạp điện đời cũ cho phép tháo lắp tương đối dễ dàng, việc can thiệp không đòi hỏi kỹ thuật cao, khiến tính khả thi của yêu cầu chống can thiệp kỹ thuật trong tiêu chuẩn mới của Trung Quốc gặp thách thức khi số phương tiện này đã lưu hành từ trước.

Hiện tượng độ chế xe chuẩn cũ này trở nên phổ biến một phần do nhu cầu của nhóm lao động phụ thuộc tốc độ di chuyển như những người làm ngành dịch vụ vận chuyển. Một người bán xe tiết lộ với trang Sixth Tone rằng nhiều người làm nghề giao đồ (shipper) chủ động tìm mua xe đạp điện có công suất lớn và đã tháo giới hạn tốc độ, vì với họ, "chạy nhanh hơn đồng nghĩa với thu nhập cao hơn".

Cùng với nhu cầu duy trì tốc độ cao, cơ chế đăng ký biển số và giấy tờ cũng dần trở thành một điểm nóng trong các hành vi lách quy định mới. Dù quy định hiện hành yêu cầu việc mua bán phương tiện phải đi kèm thủ tục sang tên tại trạm đăng ký xe thô sơ, với sự có mặt của cả hai bên và đầy đủ giấy tờ, nhưng quy trình này lại thường xuyên bị bỏ qua trên thực tế.

Theo Beijing News, nhiều người bán xe hiện nay xem việc "không cần sang tên" là một lợi thế bán hàng, vì khi xảy ra vi phạm giao thông và bị ghi hình, hệ thống hiện hành chủ yếu xác minh tính thật - giả của biển số mà hiếm khi truy xét xem người điều khiển có phải là chủ sở hữu trong giấy chứng nhận hay không.

Tìm cách vá lỗ hổng

Từ góc nhìn chuyên gia, chuyên gia cao cấp thuộc lực lượng thực thi pháp luật giao thông Trung Quốc Lý Dũng nhận định với Sixth Tone rằng hiện tượng người - xe không chính chủ đang làm suy giảm hiệu lực của các công nghệ giám sát mới, đặc biệt trong bối cảnh nhiều đô thị đang thử nghiệm hệ thống xử phạt tự động dựa trên hình ảnh.

Ông cho rằng nếu không cải cách hệ thống đăng ký và sang tên, mọi nỗ lực kiểm soát tốc độ và hành vi vi phạm bằng công nghệ sẽ thiếu nền tảng pháp lý để gắn trách nhiệm với người điều khiển thực tế.

Một số chuyên gia pháp lý Trung Quốc cũng cảnh báo rủi ro đối với cả người mua và người bán. Theo các quy định quản lý phương tiện thô sơ đang được áp dụng tại nhiều đô thị lớn của Trung Quốc, việc sử dụng xe mang biển số không trùng khớp với giấy tờ đăng ký có thể dẫn đến xử phạt hành chính và tạm giữ phương tiện.

Tuy nhiên do hoạt động kiểm tra hằng ngày hiếm khi đối chiếu người sử dụng với thông tin chủ sở hữu đăng ký, khiến các rủi ro pháp lý liên quan trở nên "vô hình" trong mắt người sử dụng phương tiện. Điều này tạo ra một vòng luẩn quẩn: vi phạm ít bị phát hiện dẫn đến tiếp tục thực hiện các hành vi lách luật.

Trước tình trạng này, việc Bắc Kinh ban hành phiên bản sửa đổi của quy định quản lý phương tiện thô sơ, dự kiến có hiệu lực từ 1-5-2026, cho thấy chính quyền địa phương đã nhận ra lỗ hổng giữa tiêu chuẩn kỹ thuật và cơ chế quản lý đăng ký.

Theo đó, việc bắt buộc hoàn tất thủ tục sang tên trong vòng 30 ngày sau khi chuyển nhượng, cùng định hướng số hóa giấy phép và biển số, được dự đoán có thể giúp thu hẹp lỗ hổng này trong giai đoạn tiếp theo.

Trung Quốc chuyển hướng chính sách xe điện

Lợi nhuận của BYD sụt giảm trong bối cảnh Trung Quốc phát tín hiệu sẽ chấm dứt trợ cấp cho xe điện khi loại bỏ lĩnh vực này khỏi kế hoạch 5 năm mới.