Đám đông biểu tình chống phân biệt chủng tộc ở Mỹ hồi giữa tháng 6-2020 - Ảnh: REUTERS

Hồi năm 2012, nhà sinh học, môi trường học và toán học Peter Turchin (Đại học Connecticut, Mỹ), đưa ra một dự báo đầy gan góc: Nước Mỹ đang trên đà tiến tới một năm 2020 đầy hỗn loạn và bạo lực.

Năm 2020 đã ở đây, gần 7 tháng trôi qua với đầy sự kiện biến động. Từ đại dịch COVID-19 gây thêm chia rẽ sâu sắc lưỡng đảng và người dân Mỹ, cho đến những vụ cảnh sát giết người đa đen gây ra bạo loạn, biểu tình trên khắp nước Mỹ và thế giới.

Học giả Turchin không phát ngôn bừa bãi khi ông tiên lượng sự bất ổn trong thập niên 2020.

Trong nghiên cứu đăng trên Tạp chí Peace Research năm 2012, ông phân tích mọi sự kiện bạo lực chính trị, nổi loạn, khủng bố... ở Mỹ giai đoạn 1780 - 2010 và phát hiện 2 hình mẫu cứ lặp lại.

Thứ nhất, suốt một giai đoạn dài hơn 200 năm, hoà bình và bạo lực tiếp nối nhau thành vòng tròn. Trường hợp nước Mỹ, đầu những năm 1800 là giai đoạn tương đối ổn, tiếp theo là giai đoạn bất ổn từ giữa đến cuối thế kỷ, rồi lại hoà bình vào giữa thế kỷ 20.

Thứ hai, dao động giữa đỉnh các chu kỳ bạo lực luôn là khoảng 50 năm. Đó là các năm 1870, 1920 và 1970, nếu cứ duy trì thì mốc tiếp theo chính xác là năm 2020.

Chu kỳ bạo lực?

Theo trang Live Science, học giả Turchin đặt giả thuyết chu kỳ bất ổn 50 năm không phải là sự tình cờ. Ông nhận thấy vòng tròn này xuất hiện ở nhiều quốc gia trong suốt lịch sử. 

Các vấn đề xã hội như bất bình đẳng kinh tế sẽ dẫn đến bất ổn dân sự theo thời gian, tạo thành các "đỉnh bất ổn" - ông giải thích.

Khi đã đủ tổn thương và mệt mỏi, xã hội sẽ tìm cách dẹp yên bạo lực, và hoà bình quay lại trong khoảng 20 đến 30 năm, quy ra đời người thì tương đương với một thế hệ người lớn. Nhưng từ thời điểm đó các vấn đề nội tại lại tiếp tục dồn nén, và thế hệ kế tiếp sẽ không bằng lòng với yên ổn nữa.

Kể từ khi công trình nghiên cứu của Peter Turchin được công bố, giới khoa học đã tranh luận liệu quy tắc 50 năm có luôn đúng, và các nguyên nhân nào gây ra chu kỳ bạo lực.

Giáo sư triết Massimo Pigliucci, Trường Lehman College (New York), cho rằng lịch sử 230 năm của nước Mỹ không đủ dài để rút ra kết luận về tính chu kỳ của biến động và bạo lực. Chẳng hạn năm 1820, 50 năm trước cuộc nội chiến Mỹ, không có biến động nào đáng kể xảy ra.

Nhà kinh tế, xã hội học Ilona M. Otto, Viện Potsdam Nghiên cứu tác động khí hậu, thì lý giải rằng bạo lực trồi sụt là do sau một giai đoạn bất ổn, người ta tạo ra các định chế để khắc phục vấn đề, nhưng các định chế này chỉ hiệu quả trong một thời gian.

"Thách thức mới sẽ xuất hiện theo thời gian, khi đó các định chế cũ không còn phù hợp để giải quyết nữa. Nếu chúng không đủ mềm dẻo để thay đổi, kết quả có thể là cách mạng hoặc chiến tranh", học giả Otto nhận định.

Mặc cho những tranh cãi về mốc thời gian, học giả Turchin cho rằng các điều kiện xã hội hiện tại đã đủ chín muồi cho một thập niên đầy bất ổn phía trước. 

Đại dịch COVID-19 đã làm đảo lộn cuộc sống ở Mỹ, đe doạ xoá sạch mọi tăng trưởng trong nhiều năm qua - Ảnh: AFP

Những năm 20 biến động

"Lịch sử có thể nhìn lại thập niên 2020 như 'những năm 20' biến động'", nhà xã hội học Jack Goldstone của Đại học George Mason đưa ra dự báo. Kiến thức của ông là nền tảng cho công trình nghiên cứu của Peter Turchin.

"Đại dịch COVID-19 và nạn giết chóc của cảnh sát trong năm nay đóng vai trò 'mở van' cho những dồn nén bạo lực vốn đã tới hạn. Những gì mô hình dự báo là thập niên 2020 sẽ rất nguy hiểm nếu áp lực dồn nén không giảm bớt, cuối thập niên 2020 - đầu 2030 có thể còn tệ hơn", học giả Goldstone bổ sung thêm.

Nhà kinh tế Otto đồng tình rằng các vấn đề bất bình đẳng giàu nghèo, bất bình đẳng trong tiếp cận giáo dục, chăm sóc sức khoẻ... đã gây ra căng thẳng trong xã hội Mỹ. 

Thập niên tiếp theo khủng hoảng đến mức nào sẽ tuỳ thuộc vào khả năng con người tái cấu trúc lại chính sách và các định chế để giải quyết các vấn đề trên, bà Otto dự báo.

Theo lý thuyết của học giả Jack Goldstone, chu kỳ bạo lực xảy ra không phải do số phận, mà được thúc đẩy bởi phản ứng của xã hội trước những thách thức. 

"40 năm qua, nước Mỹ nằm trong vòng xoáy ngày càng lớn của bất bình đẳng, chia rẽ chính trị, nợ công tăng và chính phủ tê liệt. Nếu có thể nắm bắt các xu hướng đó, chúng ta có thể thay đổi bằng cải cách, nếu không thì chu kỳ sẽ đưa chúng ta vào khủng hoảng. 

Cuộc bầu cử tổng thống tháng 11-2020 sẽ là phép thử (cho nước Mỹ)", ông Goldstone nhận định.

Nhà tiên tri Vanga dự báo 'có xung đột lớn'?

TTO - Cách đây đúng 23 năm, nhà tiên tri nổi tiếng Baba Vanga qua đời tại Bulgaria. Từ lúc sinh thời đến sau khi chết, có nhiều tin đồn và bí mật bao phủ lên bà lão mù này. Thực hư ra sao?