Đầu năm học mới, trong khi tân sinh viên háo hức bước vào giảng đường, cũng là lúc nhiều câu chuyện lừa đảo nổi lên.

Có em mất vài trăm ngàn đồng vì tin tưởng vào tin nhắn đặt cọc phòng trọ, có gia đình hoảng loạn chuyển hàng tỉ đồng vì "bắt cóc online", hay tân sinh viên suýt theo nhóm người lạ đi "du học quốc tế" nếu không được phát hiện kịp thời. 

Tân sinh viên, vốn quen công nghệ nhưng có thể thiếu kinh nghiệm và hiểu biết pháp luật, trở thành mục tiêu của tội phạm mạng. 

Sinh viên cần có "bản lĩnh số"

Nhìn kỹ các vụ việc vào đầu tháng 9-2025 ở nhiều địa phương, có thể thấy những thủ thuật sử dụng rất quen thuộc. Kẻ xấu tiếp cận qua mạng xã hội hoặc điện thoại, tạo ra kịch bản khiến nạn nhân rơi vào cảm xúc sợ hãi hoặc tham vọng, đẩy họ vào trạng thái phải hành động ngay, rồi yêu cầu chuyển tiền hay cung cấp thông tin nhạy cảm. 

Với tân sinh viên, lần đầu xa nhà, thiếu kinh nghiệm sống và chưa rành các thủ tục hành chính, những tình huống ấy thường đủ để làm mờ đi sự thận trọng. 

Ở mức độ cá nhân, thiếu kiến thức pháp luật, kỹ năng nhận diện dấu hiệu lừa đảo và áp lực thời gian, cần tìm phòng trọ ngay, cần hoàn thiện hồ sơ gấp, cần có thu nhập để trang trải... đã khiến sinh viên dễ hành động theo cảm xúc hơn lý trí. 

Cùng với đó là yếu tố tâm lý như nỗi sợ bỏ lỡ (FOMO) cũng góp phần khuếch đại rủi ro. Một cơ hội được trình bày gấp gáp, hay một lời mời "du học, việc nhẹ lương cao"..., lại có sức hấp dẫn lớn với người trẻ đang khao khát thay đổi cuộc sống. 

Qua đây cho thấy sinh viên am hiểu công nghệ thôi chưa đủ, cần rèn bản lĩnh ứng xử trước tình huống bất thường. "Bản lĩnh số" là khả năng giữ bình tĩnh, không để kẻ xấu thao túng. Sinh viên phải học cách dừng lại vài phút để kiểm chứng, nhận diện dấu hiệu thao túng như yêu cầu giữ bí mật, gây áp lực liên tục.

Nhưng trách nhiệm không thể đặt hoàn toàn lên vai các em. Khung pháp lý có khi vẫn còn khoảng trống, chẳng hạn trong việc ngăn chặn số điện thoại lừa đảo, hay yêu cầu các nền tảng số minh bạch về quảng cáo và nguồn gốc tin đăng.

Hậu quả của những vụ việc xảy ra kéo dài, vượt ra ngoài thiệt hại tài chính. Các em thường phải gánh chịu vết thương tâm lý, xấu hổ, mất tự tin, thậm chí rụt rè trong các mối quan hệ xã hội. Khi phụ huynh phản ứng bằng trách móc, thay vì lắng nghe và hỗ trợ, các em càng dễ rơi vào trạng thái cô đơn và ám ảnh. 

Đối với cộng đồng, niềm tin xã hội suy giảm, sinh viên trở nên dè dặt, ít tham gia hoạt động tập thể. Điều này trực tiếp ảnh hưởng tới môi trường học tập ở bậc đại học, vốn cần sự cởi mở và tin tưởng để nuôi dưỡng tư duy phản biện và kỹ năng xã hội cho các em.

Cần có quy trình giải quyết "khẩn cấp"

Giải pháp hiệu quả đòi hỏi tiếp cận liên ngành, vừa can thiệp sớm ở cấp cá nhân, vừa thay đổi cơ chế vận hành của nền tảng số và củng cố pháp luật. 

Ở cấp nhà trường, mùa nhập học cần đi kèm chương trình định hướng thực tế hơn. Ngoài thông tin hành chính, tân sinh viên cần được đào tạo kỹ năng an toàn số, nhận diện lừa đảo và quy trình ứng phó khi gặp rủi ro.

Những buổi tập huấn dựa trên tình huống thực tế, thậm chí mô phỏng các kịch bản như "bắt cóc online", giúp sinh viên rèn phản xạ, ứng xử tốt hơn so với chỉ nghe những lời khuyên chung chung. 

Đồng thời, các trường cần chủ động cung cấp danh sách phòng trọ đã được xác minh, hoặc tăng cường ký túc xá với mức giá hợp lý để giảm nhu cầu tìm trọ qua nguồn tin không đáng tin cậy.

Trong khi đó, vai trò của cơ quan quản lý là then chốt. Nhà nước cần có quy định với các nền tảng mạng xã hội và sàn giao dịch trực tuyến về trách nhiệm xác thực tin đăng, minh bạch quảng cáo và báo cáo định kỳ về nỗ lực ngăn chặn nội dung lừa đảo. Cần có quy trình khẩn cấp phối hợp với hệ thống ngân hàng để tạm đóng băng giao dịch nghi vấn. 

Việc thành lập một cổng thông tin tập trung, cập nhật liên tục các chiêu trò lừa đảo, hướng dẫn cách phản ứng và danh sách hotline hỗ trợ sẽ giúp các em tiếp cận thông tin nhanh và chính xác, đồng thời tạo cơ sở dữ liệu để theo dõi xu hướng, phục vụ hoạch định chính sách.

Gia đình là tấm khiên tinh thần không thể thiếu. Cha mẹ cần được trang bị thông tin về các chiêu trò phổ biến và cách trò chuyện cởi mở với con trẻ. Khi có sự cố, thái độ bình tĩnh, hỗ trợ tìm kiếm giải pháp pháp lý và tài chính sẽ có hiệu quả chỉnh sửa hậu quả hơn là la mắng hay che giấu. 

Cuối cùng, không thể thiếu chiến dịch truyền thông dài hơi. Giáo dục an toàn số nên được đưa sớm vào chương trình phổ thông, với cách truyền tải gần gũi, dễ hiểu.

Khi trường học chú trọng đào tạo kỹ năng, gia đình đồng hành, nền tảng số chịu trách nhiệm, ngân hàng và cơ quan pháp luật phản ứng nhanh, tân sinh viên sẽ được bảo vệ tốt hơn. 

Hết lo người già, lại sợ những bạn trẻ như 'hoa trong lồng kính' bị lừa đảo online

Vụ nữ sinh L. ở Hà Nội trở thành nạn nhân của nhóm lừa đảo online khiến gia đình mất gần 1,2 tỉ đồng, làm nhiều người vừa thương nhưng cũng vừa lo ngại.