Công nghệ đang thay đổi căn bản cách dạy và học

Một tiết học tiếng Anh với iPad, trò chơi tạo hình bằng AI và bảng tương tác, như mô tả trong loạt bài "Chân dung giáo viên thời công nghệ số" của Tuổi Trẻ, cho thấy bức tranh giáo dục đang chuyển động nhanh hơn bao giờ hết.

Giáo viên không còn đứng trên bục giảng với phấn trắng bảng đen, mà trở thành người thiết kế trải nghiệm học tập, dẫn dắt học sinh qua những tương tác, dự án và công cụ mới. Công nghệ không chỉ bước vào lớp học - nó đang thay đổi căn bản cách dạy và học.

Nhưng đằng sau vẻ hiện đại ấy là cả một hành trình đổi mới đầy thách thức, với áp lực và kỳ vọng đặt lên vai giáo viên nhiều hơn bao giờ hết.

Nhìn vào những lớp học số mà giáo viên đang triển khai, dễ thấy công nghệ đang mở ra những khả năng mới trong giáo dục.

Chẳng hạn, giờ học tiếng Anh của cô Nguyễn Ngọc Xuân Quỳnh ở Trường tiểu học Nguyễn Bỉnh Khiêm (TP.HCM) là một ví dụ rõ rệt: học sinh làm việc theo nhóm trên iPad, sử dụng AI để tạo tranh minh họa, luyện đối thoại bằng công nghệ. Trẻ không còn ghi chép thụ động mà chủ động khám phá, thực hành, thảo luận.

Ở nhiều nơi, mô hình lớp học số còn cho phép giáo viên phân nhóm học sinh theo trình độ, giao nhiệm vụ khác nhau, theo dõi tiến độ và điều chỉnh mức độ yêu cầu.

Đây chính là cá nhân hóa học tập - thứ mà giáo dục Việt Nam theo đuổi nhiều năm nhưng khó thực hiện trong điều kiện lớp học đông và chương trình nặng.

Công nghệ cũng giúp kết nối vùng miền. Học sinh ở những vùng xa có thể học chung tài nguyên với học sinh thành phố.

Giáo viên các địa phương có thể trao đổi bài giảng, chia sẻ kinh nghiệm. Chuyển đổi số, nếu được triển khai đúng cách, có thể giúp giảm khoảng cách về chất lượng giáo dục - điều mà hệ thống giáo dục nào cũng mơ ước.

Giáo viên buộc phải thay đổi

Dẫu vậy, những đổi mới này không hề dễ dàng. Thách thức đầu tiên là giáo viên buộc phải thay đổi. Không phải ai cũng có nền tảng công nghệ, không phải ai cũng quen với việc thiết kế bài giảng số, quản lý lớp học tương tác cao hay khai thác AI một cách sư phạm.

Giáo viên quen dạy trực tuyến thời COVID-19 vẫn không thể chỉ "chuyển giao" kỹ năng đó sang mô hình lớp học số - vì thiết kế bài, tổ chức hoạt động, kiểm soát lớp học đều khác nhau.

Thách thức thứ hai là bất bình đẳng về hạ tầng. Có trường trang bị bảng thông minh, máy chiếu, mạng mạnh nhưng cũng có nơi giáo viên vẫn phải tự mua laptop, phải dùng dữ liệu di động, hoặc chỉ có phấn trắng bảng đen.

Nếu không cẩn trọng, chuyển đổi số có thể vô tình nới rộng khoảng cách giữa trường giàu và trường nghèo.

Thứ ba - và là nỗi lo sâu hơn - là nguy cơ lệ thuộc AI. Nếu giáo viên không định hướng đúng, học sinh dễ dùng AI để làm thay suy nghĩ: viết đoạn văn, giải bài tập, thậm chí làm toàn bộ dự án. Khi đó, công nghệ không hỗ trợ tư duy mà làm thui chột tư duy. Đây chính là điểm đau đầu mà nhiều giáo viên trong bài báo đã cảnh báo.

Vì vậy, giáo viên thời công nghệ số không chỉ biết dùng thiết bị, mà phải biết chọn công nghệ phù hợp, sử dụng đúng mục đích và quan trọng hơn vẫn giữ được vai trò người dẫn dắt tư duy của học sinh.

Rõ ràng, công nghệ không thể thay thế được vai trò căn bản của người thầy.

Dù AI có thể tạo tranh, soạn giáo án, thiết kế bài tập, người thầy vẫn là người "định nghĩa" bài học: mục tiêu, cách tiếp cận, cách phản hồi, cách nuôi dưỡng cảm xúc học tập.

Công nghệ chỉ hiệu quả khi giáo viên biết cách dùng. Công nghệ chỉ là công cụ, không phải là tất cả.

Cá nhân hóa học tập là xu hướng đúng, nhưng không phải phép màu.

Cá nhân hóa đòi hỏi dữ liệu, thời gian, kỹ năng phân tích, cách tổ chức lớp học linh hoạt. Đồng thời, không phải trường nào cũng đủ thiết bị. Nếu chỉ áp dụng ở một số trường điểm, cá nhân hóa rất khó nhân rộng.

Vì vậy, chính sách cần có chiến lược đầu tư dài hạn - không chỉ mua thiết bị mà tạo nền tảng, nội dung, đào tạo.

Điều quan trọng, công nghệ buộc giáo viên phải phát triển nhiều năng lực mới. Không chỉ là năng lực số, mà là năng lực phát triển bài học, năng lực tổ chức hoạt động, năng lực đánh giá đa dạng, năng lực quản lý học sinh trong môi trường công nghệ. Giáo viên hôm nay phải vừa là nhà biên kịch, vừa là đạo diễn, vừa là người dẫn chuyện. Áp lực tăng, nhưng đồng thời vị thế người thầy cũng được tái định nghĩa theo hướng sáng tạo hơn.

Thiết nghĩ, chuyển đổi số không chỉ là chuyện của nhà trường mà của toàn hệ sinh thái. Gia đình, phụ huynh, địa phương, doanh nghiệp công nghệ, cơ quan quản lý đều phải đồng hành.

Nếu phụ huynh không hiểu công nghệ, họ sẽ lo lắng vì con dùng màn hình nhiều; nếu nhà trường không có hạ tầng, giáo viên khó triển khai; nếu không có cơ chế kiểm soát AI trong thi cử, học sinh rất dễ lạm dụng.

Giáo dục không thể đổi mới chỉ bằng nỗ lực của một bên. Công nghệ có thể thay đổi bài giảng, thay đổi công cụ, thay đổi cách học nhưng không thể thay đổi điều quan trọng nhất: chính người thầy tạo ra chất lượng giáo dục.

Thực tế cho thấy một thế hệ giáo viên đang nỗ lực thay đổi để phù hợp thời đại. Sự thay đổi này không dễ nhưng là tất yếu.

Và trong hành trình ấy, điều cần nhất chính là sự hỗ trợ, sự đồng hành và sự hiểu đúng về vai trò của công nghệ: công cụ để làm giáo dục tốt hơn chứ không phải mục tiêu để chạy theo.

Giáo dục, cuối cùng, vẫn là câu chuyện của con người - của tình thương, của sự kiên nhẫn và của niềm tin vào khả năng trưởng thành của mỗi học sinh. Công nghệ giúp ta đi nhanh hơn nhưng người thầy mới là người giúp học trò đi đúng hướng.

Cách nào để giáo viên có mức lương xứng đáng?

Câu chuyện lương giáo viên không chỉ là con số trên bảng lương. Đó là cách chúng ta trả lời câu hỏi: Liệu nghề giáo có thực sự được tôn vinh như lời tuyên bố hay chỉ là lời hứa pháp lý chưa được giữ trọn?