Bộ Nội vụ đang lấy ý kiến về dự Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi. Dự thảo luật sửa đổi, bổ sung các quy định về tổ chức đơn vị hành chính và mô hình chính quyền địa phương hai cấp (gồm cấp tỉnh và cấp cơ sở, không tổ chức cấp huyện) phù hợp với địa bàn đô thị, nông thôn, hải đảo, đơn vị hành chính kinh tế - đặc biệt.

Dự thảo luật dự kiến được trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 9 tới. Theo đó cấp tỉnh giữ như quy định hiện hành gồm tỉnh, TP trực thuộc trung ương nhưng sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh để bảo đảm đạt tiêu chuẩn theo quy định, đồng thời để mở rộng không gian phát triển.

Nên giữ lại tên TP Thủ Đức, TP Thủy Nguyên

Dự thảo luật trên cũng quy định tổ chức lại các đơn vị hành chính cấp xã hiện nay để hình thành các đơn vị hành chính cấp cơ sở gồm xã, phường và đặc khu ở hải đảo, bỏ thị trấn. Các đơn vị hành chính cấp cơ sở được hình thành này sẽ có diện tích tự nhiên và quy mô dân số đạt từ 300% trở lên tiêu chuẩn của cấp xã theo quy định hiện hành. 

Đáng chú ý, theo đề xuất của Bộ Nội vụ, mô hình chính quyền đô thị tại bốn TP lớn là Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Hải Phòng sẽ chấm dứt hoạt động, không còn mô hình TP trong TP trực thuộc trung ương.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, TS Nguyễn Tiến Dĩnh - nguyên thứ trưởng Bộ Nội vụ - cho hay trên cơ sở quan điểm, chủ trương của Đảng và quy định của Hiến pháp năm 2013, Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2015, Quốc hội đã ban hành nghị quyết 97/2019 về thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị tại Hà Nội. 

Sau đó chính quyền đô thị ở Hà Nội được đưa vào trong Luật Thủ đô 2024, Hà Nội không tổ chức HĐND ở cấp phường. Với Đà Nẵng, việc tổ chức thí điểm mô hình chính quyền đô thị được thực hiện theo nghị quyết 119/2020 của Quốc hội, không tổ chức HĐND quận, phường.

Với TP.HCM, mô hình chính quyền đô thị được thực hiện theo nghị quyết số 131/2020 của Quốc hội, cũng không tổ chức HĐND quận, phường. Cùng với đó được thực hiện theo nghị quyết 98/2023 của Quốc hội, trong đó có mô hình TP Thủ Đức là mô hình "TP thuộc TP trực thuộc trung ương" đầu tiên được thực hiện. 

Với Hải Phòng, tổ chức chính quyền đô thị được thực hiện theo nghị quyết 169/2024 của Quốc hội, trong đó cũng không tổ chức HĐND và UBND quận, phường. Đồng thời thực hiện mô hình TP Thủy Nguyên là "TP trong TP" thứ hai.

Theo TS Dĩnh, theo định hướng của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, sau khi việc sửa đổi Hiến pháp 2013 được Quốc hội thông qua và không tổ chức cấp huyện thì chính quyền địa phương sẽ còn hai cấp. 

Như đề xuất của Bộ Nội vụ tại dự Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi là cấp tỉnh (tỉnh, TP trực thuộc trung ương) và cấp cơ sở (gồm xã, phường, đặc khu). Như vậy mô hình chính quyền đô thị ở các TP trong đó có việc tổ chức các TP thuộc TP trực thuộc trung ương sẽ phải chấm dứt. Đồng nghĩa với không còn tổ chức TP Thủ Đức, TP Thủy Nguyên.

"Vì vậy tới đây không còn cấp huyện nên các TP Thủ Đức, Thủy Nguyên sẽ không còn. Đồng thời phải nghiên cứu, đề xuất để chuyển, tổ chức thành phường, xã theo quy định về quy mô diện tích, dân số. 

Các phường, xã được chia tách từ hai TP này cũng như các phường chia tách sau khi bỏ quận của Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng, Hải Phòng sẽ trở thành cấp chính quyền cơ sở. Như dự luật đã nêu thì đây là cấp chính quyền cơ sở hoàn chỉnh gồm HĐND và UBND, thay vì chỉ có UBND như hiện nay thí điểm mô hình chính quyền đô thị ở bốn TP", ông Dĩnh nói.

Tuy nhiên ông Dĩnh cũng nêu qua theo dõi hiện nay có một số ý kiến người dân, chuyên gia cũng đề xuất các cơ quan chức năng nghiên cứu giữ lại mô hình các TP thuộc TP trực thuộc trung ương. 

Bởi đây được xem là các hạt nhân trong đô thị nên việc giữ lại có nhiều ý nghĩa, phát triển tốt hơn. Đồng thời phường cũng là đô thị nhưng chỉ nằm trong đô thị chứ chưa mang đầy đủ các yếu tố, tính chất.

"Nếu trường hợp giữ lại thì vẫn gọi là TP nhưng chuyển xuống thành chính quyền cấp cơ sở chứ không phải cấp huyện. Tức là dưới các TP này sẽ không tổ chức cấp phường, xã và có thể xem xét bổ sung, phân cấp, phân quyền thêm cho các TP để đảm đương nhiệm vụ tốt hơn. Như vậy vẫn phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp là cấp tỉnh và cấp cơ sở theo định hướng", ông Dĩnh nêu.

Còn với các TP thuộc tỉnh, ông Dĩnh cho rằng cũng có thể nghiên cứu tương tự là giữ lại nhưng chuyển về thành cấp chính quyền cơ sở, không tổ chức phường, xã ở dưới. "Mô hình TP dù là cấp cơ sở nhưng sẽ trọn vẹn của mô hình đô thị, hoạt động sẽ tốt hơn, nhất là các vùng lõi thủ phủ của các tỉnh", ông Dĩnh nói thêm.

Nên giữ tên các TP nổi tiếng

Cũng trao đổi với Tuổi Trẻ, đại biểu Nguyễn Công Long (đại biểu chuyên trách tại Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội) cho rằng tên gọi của nhiều TP thuộc tỉnh, quận, huyện đã có truyền thống, văn hóa, lịch sử lâu đời. 

Đồng thời gắn bó với đời sống của người dân và ghim sâu vào trong tâm tư, tình cảm của nhiều người. Do đó khi không tổ chức cấp huyện, sắp xếp lại cấp xã thành các "huyện nhỏ" cần nghiên cứu để đặt tên sao cho lưu giữ được các địa danh, lịch sử.

Ông Long dẫn ví dụ các tên quận Hoàn Kiếm, Ba Đình, Đống Đa, Hai Bà Trưng... ở Hà Nội không chỉ là đơn vị hành chính mà là địa danh in sâu vào lịch sử, truyền thống, nét văn hóa. Hay các TP như Đà Lạt (Lâm Đồng), Nha Trang (Khánh Hòa), Hội An (Quảng Nam), Quy Nhơn (Bình Định), Hạ Long (Quảng Ninh), Phú Quốc (Kiên Giang)... cũng không chỉ là đơn vị hành chính mà còn là các địa danh lịch sử, du lịch nổi tiếng, không chỉ người dân trong nước mà du khách quốc tế biết đến. Thậm chí nhiều nơi đã là những tên địa danh nổi tiếng trên bản đồ du lịch thế giới.

"Khi không còn các quận, huyện, TP này và chuyển thành các xã, phường, đặc khu thì việc đặt tên cần ưu tiên lấy các tên huyện, quận, TP thành tên của một trong các xã, phường, đặc khu trung tâm. Việc này sẽ giúp lưu giữ truyền thống, lịch sử, địa danh", ông Long đề nghị.

Ông Long cũng nêu quan điểm không cần thiết giữ lại các TP và chuyển thành cấp cơ sở khi bỏ cấp huyện. Bởi theo định hướng, không gian phát triển hoàn toàn có thể thay thế các TP này. Việc không còn các TP cũng không có vướng mắc trong định hướng phát triển. 

"Thời gian tới khi sắp xếp lại các đơn vị cấp tỉnh, sắp xếp lại các phường trở thành phường lớn hơn thì nếu đặt trong tổng thể đó, việc không còn các TP thuộc tỉnh, TP thuộc TP vẫn phát huy được các lợi thế, phát triển", ông Long nêu thêm.

Đứng trên góc độ địa phương, đại biểu Lê Hữu Trí (Khánh Hòa) cũng cho rằng khi xem xét phương án sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã ở TP Nha Trang đã rất chú trọng đến việc phải giữ được tên. 

Bởi Nha Trang không chỉ là đơn vị hành chính mà là một địa danh lịch sử, du lịch nổi tiếng trên bản đồ du lịch thế giới. Do vậy trong phương án TP Nha Trang đã đề xuất thành lập phường Nha Trang là phường trung tâm sau khi bỏ cấp huyện.

Kinh nghiệm phát triển chính quyền đô thị các nước

Theo Cổng thông tin điện tử quốc tế của Bắc Kinh, Bắc Kinh là một TP trực thuộc trung ương, có 14 quận và 2 huyện nông thôn. Chính quyền TP bao gồm thị trưởng, các phó thị trưởng, tổng thư ký và các giám đốc sở, ban ngành. Cơ cấu quận tương tự với TP bao gồm chủ tịch, phó chủ tịch và các giám đốc phòng, ban. Các thành viên chính quyền TP và quận đều do đại hội nhân dân bầu chọn với nhiệm kỳ năm năm.

Trong khi đó, mô hình chính quyền đô thị ở Seoul bao gồm ba cấp: TP, quận (25 quận) và làng (522 làng), theo trang web chính thức của chính quyền TP Seoul. TP Seoul có Hội đồng TP và thị trưởng. Hội đồng TP gồm 106 thành viên, có nhiệm kỳ bốn năm, ban hành các sắc lệnh, ngân sách và giám sát công việc hành chính.

Thị trưởng là người đứng đầu chính quyền hành pháp TP do người dân bầu trực tiếp với nhiệm kỳ bốn năm. Các quận cũng có hội đồng và quận trưởng với cơ cấu tương tự do người dân bầu. Thị trưởng và quận trưởng được bổ nhiệm theo Luật Tự quản chính quyền địa phương (1988).

Thẩm quyền của Hội đồng TP bao gồm quyết định các vấn đề tài chính, ngân sách và kiểm tra các công việc hành chính. Thị trưởng và các phó thị trưởng phụ trách các lĩnh vực như tài chính, văn hóa, môi trường, giao thông và phát triển đô thị. Mối quan hệ giữa chính quyền TP và các quận được xây dựng trên nguyên tắc tự quản, với các quận thực hiện các nhiệm vụ hành chính liên quan đời sống người dân.

Còn tại Đức, sau khi thống nhất vào ngày 3-10-1990, Berlin là một trong 16 bang thuộc Cộng hòa Liên bang Đức. Sau quyết nghị của Quốc hội Liên bang Đức năm 1991, Berlin trở thành thủ đô của chính quyền liên bang và có tư cách pháp lý rất đặc biệt, vừa là một TP vừa là một bang, vừa là cấp đơn vị hành chính lãnh thổ. Berlin là chính quyền đô thị hai cấp: chính quyền TP - bang và chính quyền quận (Bezirk).

Theo Cổng thông tin chính thức của TP Berlin, dưới chính quyền TP - bang có 12 quận. Trong khi chính quyền TP chịu trách nhiệm trên các lĩnh vực quan trọng theo luật định, chính quyền quận chịu trách nhiệm đối với một số lĩnh vực theo nguyên tắc phi tập trung như phát triển đô thị, kinh tế, dịch vụ xã hội, y tế - sức khỏe, giáo dục, thanh thiếu nhi...

Mỗi quận đều có hội đồng dân cử và một văn phòng quận do hội đồng quận bầu ra, bao gồm quận trưởng và các ủy viên hội đồng. Trong phạm vi mỗi quận lại thiết lập nhiều văn phòng tiếp dân (Bürgeramt). Các công chức ở từng Bürgeramt được trao quyền thực hiện các công việc nhất định, được cấp một mã số riêng và con dấu để có thể trực tiếp giải quyết và hoàn toàn chịu trách nhiệm về công việc đảm trách.

Bộ Nội vụ đề xuất chấm dứt tổ chức mô hình chính quyền đô thị ở TP.HCM, Hà Nội, Đà Nẵng, Hải Phòng

Bộ Nội vụ đề xuất chấm dứt mô hình chính quyền đô thị tại TP.HCM, Hà Nội, Đà Nẵng và Hải Phòng theo dự Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi. Dự luật này nhằm tinh gọn tổ chức, tăng cường phân cấp, phân quyền giữa các cấp chính quyền.