Mô hình này mở ra một hướng đi mới, hỗ trợ gia đình chăm sóc các cụ tốt hơn và rất hữu ích khi Việt Nam bước vào thời kỳ dân số già tới đây.

Mô hình "sáng đi, chiều về"

Việt Nam bước vào giai đoạn già hóa dân số từ năm 2011 và nằm trong nhóm các quốc gia có tốc độ già hóa nhanh nhất thế giới. Theo Dữ liệu dân cư quốc gia, hiện cả nước có khoảng 16,1 triệu người cao tuổi, chiếm trên 16% dân số. Dự báo đến năm 2049, cứ 4 người dân có 1 người trên 60 tuổi. Điều này đồng nghĩa với việc tới đây, Việt Nam sẽ đối mặt với áp lực rất lớn về chăm sóc sức khỏe, đời sống tinh thần và an sinh xã hội cho người cao tuổi.

Bộ Y tế cho biết năm 2024 Việt Nam có khoảng 14,2 triệu người cao tuổi, trong đó gần 2 triệu từ 80 tuổi trở lên. Tuổi thọ trung bình đạt 74,7 tuổi nhưng số năm sống khỏe mạnh chỉ khoảng 65,4 năm. Trung bình mỗi người cao tuổi phải sống chung với 2,7 bệnh mạn tính như tim mạch, đái tháo đường, bệnh xương khớp, suy giảm trí nhớ... Người cao tuổi đang sống trong tình cảnh "chưa giàu đã già".

Hệ quả của già hóa dân số khiến hệ thống y tế chịu áp lực nặng nề. Nhu cầu khám chữa bệnh, đặc biệt là điều trị bệnh mạn tính tăng cao trong khi nhân lực và cơ sở vật chất y tế còn hạn chế. Chi phí chăm sóc sức khỏe người cao tuổi ngày càng lớn, gây áp lực lên ngân sách nhà nước và hệ thống bảo hiểm y tế. Ngoài ra, thay đổi về cấu trúc gia đình cũng khiến việc chăm sóc tại nhà trở nên khó khăn.

Trong bối cảnh đó nhu cầu về các dịch vụ chăm sóc chuyên nghiệp cho người cao tuổi trở nên cấp thiết. Khác với mô hình nhà dưỡng lão toàn thời gian, mô hình viện dưỡng lão bán trú hình thức "sáng ô tô đưa đi, chiều ô tô đón về" đang được xem là một trong những giải pháp hiệu quả cho chăm sóc người cao tuổi.

Cần nhiều giải pháp hỗ trợ

Trao đổi với Tuổi Trẻ, đại biểu Quốc hội Trần Khánh Thu (Hưng Yên) cho rằng triển vọng triển khai mô hình viện dưỡng lão bán trú ở Việt Nam rất khả quan. Mô hình này sẽ đáp ứng nhu cầu bằng cách cung cấp dịch vụ y tế cơ bản, khám sức khỏe, theo dõi sức khỏe định kỳ, hoạt động thể chất, tham vấn tâm lý và bữa ăn dinh dưỡng, đồng thời giúp người cao tuổi tránh cảm giác cô lập - một vấn đề phổ biến ở nhóm tuổi này.

Tuy nhiên bà cho rằng việc triển khai rộng rãi mô hình còn đối mặt với thách thức. Trong đó đầu tiên là rào cản về văn hóa, truyền thống cho rằng "trẻ cậy cha, già cậy con" có thể khiến người cao tuổi và gia đình e ngại. Thậm chí có người cho rằng đi vào viện dưỡng lão giống như bị con cái, gia đình "bỏ rơi".

Bên cạnh đó, chi phí vận hành, cơ sở hạ tầng, nhất là ở vùng nông thôn, nguồn nhân lực cũng là những rào cản. Do vậy để chuẩn bị, cần một cách tiếp cận toàn diện, tập trung vào thay đổi nhận thức.

Nữ đại biểu nhấn mạnh việc cần có cơ chế, chính sách khuyến khích các đơn vị, doanh nghiệp tư nhân tham gia xây dựng các viện dưỡng lão và đa dạng các loại hình để đảm bảo phù hợp khả năng kinh tế của các gia đình, người già. Nhà nước cũng cần có chính sách hỗ trợ, như trợ cấp, hỗ trợ một phần chi phí cho người già đến các viện dưỡng lão hoặc chương trình đào tạo nhân viên chăm sóc (điều dưỡng) để nâng cao chất lượng dịch vụ, các cơ chế, chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp, đơn vị tham gia...

Bà Mai Thị Hương - Giám đốc Viện dưỡng lão Tâm An (TP.HCM) - nhìn nhận trẻ mầm non có nhà trẻ, người cao tuổi sẽ cần có "nhà già" để chăm sóc toàn diện. Bà nói những năm qua, Nhà nước, trong đó ngành y tế, có nhiều chính sách khuyến khích phát triển mô hình viện dưỡng lão.

Đặc biệt TP.HCM có đề án chăm sóc sức khỏe người cao tuổi, khuyến khích xã hội hóa, hợp tác công tư trong phát triển mô hình nhà dưỡng lão. Song mô hình "sáng đi, chiều về" vẫn chưa phổ biến bởi các khó khăn phát sinh về thời gian và khoảng cách đưa đón, di chuyển... Ngoài ra tâm lý chung của các gia đình và người cao tuổi vẫn mong muốn phương án ổn định sinh hoạt lâu dài.

Bà Hương nhìn nhận trước mắt mô hình này sẽ khả thi khi áp dụng ở các thành phố lớn, nơi có mật độ dân cư đông đúc, điều kiện di chuyển thuận lợi. Các viện dưỡng lão, ngoài chăm sóc y tế, vệ sinh, dinh dưỡng, phục hồi chức năng, còn phải tạo ra đời sống tinh thần tích cực. Làm sao mỗi ngày đến viện dưỡng lão là một ngày vui, háo hức chờ đợi của người cao tuổi.

Về lâu dài để xác định mô hình viện dưỡng lão "sáng đi, chiều về" có hiệu quả hay không, các cơ quan chuyên môn cần có chương trình thí điểm đánh giá thêm về nhu cầu thực tế và khả năng đáp ứng. Bà cũng kiến nghị Nhà nước cần xem xét có chính sách cho tư nhân thuê đất dài hạn, giá cả phù hợp hoặc bố trí cho thuê lại các trụ sở dôi dư sau sáp nhập để phát triển mô hình viện dưỡng lão. Việc này giúp tránh lãng phí, đồng thời tạo được sân chơi bổ ích cho người cao tuổi.

Bà Hương cũng nói khi hình thành mô hình "sáng đi chiều về" cần phải lưu ý đặc biệt đến các phát sinh trong quá trình đưa đón người cao tuổi. Ngoài hạn chế chức năng vận động, người cao tuổi mang trong mình nhiều loại bệnh tật có thể diễn biến nguy hiểm đến tính mạng bất cứ lúc nào. Do đó, chuẩn bị một ê kíp có chuyên môn giỏi để đánh giá, xử trí cấp cứu kịp thời là điều rất cần thiết.

Hình thành mạng lưới chăm sóc sức khỏe người cao tuổi đa tầng, đa dạng loại hình

Nhằm chuẩn bị cho giai đoạn người cao tuổi tăng hơn, Bộ Y tế đã xây dựng đề án "Xây dựng, phát triển nhân viên chăm sóc sức khỏe người cao tuổi tại cộng đồng và cơ sở chăm sóc sức khỏe người cao tuổi đến năm 2030, tầm nhìn 2045".

Bác sĩ Nguyễn Xuân Trường, trưởng phòng người cao tuổi Cục Dân số, cho hay dự thảo đề án đặt mục tiêu hình thành mạng lưới chăm sóc sức khỏe người cao tuổi đa tầng, đa dạng loại hình, bao gồm chăm sóc tại nhà, cộng đồng, cơ sở bán trú và lưu trú.

Điểm nổi bật của đề án là thành lập tổ chăm sóc sức khỏe người cao tuổi tại xã, phường, thành phần gồm cán bộ y tế, cộng tác viên dân số và hội viên Hội Người cao tuổi. Các tổ sẽ đảm nhận nhiệm vụ theo dõi sức khỏe, tư vấn dinh dưỡng, phục hồi chức năng và hỗ trợ tinh thần ngay tại nơi cư trú. Các điểm chăm sóc sức khỏe cộng đồng sẽ được triển khai tại nhà văn hóa, trung tâm sinh hoạt dân cư, hoạt động trên nguyên tắc không tăng biên chế, tận dụng tối đa nguồn lực hiện có.

Về nhân lực, đề án đề xuất bổ sung nghề "nhân viên chăm sóc người cao tuổi" vào danh mục nghề nghiệp quốc gia, mở mã ngành đào tạo từ trình độ sơ cấp đến đại học. Mục tiêu đến năm 2030, ít nhất 30% cơ sở giáo dục nghề nghiệp triển khai đào tạo nghề này và 50% trạm y tế xã, phường có điều dưỡng viên phụ trách chăm sóc người cao tuổi.

Đề án cũng chú trọng phát triển cơ sở chăm sóc sức khỏe người cao tuổi. Các cơ sở phải đảm bảo tiêu chuẩn chất lượng dịch vụ, đa dạng hóa loại hình và huy động nguồn lực xã hội. Trong đó mô hình chăm sóc bán trú sẽ được ưu tiên triển khai rộng rãi tại các trung tâm y tế huyện, cơ sở phục hồi chức năng, y học cổ truyền.

Ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số, nhấn mạnh đây là bước đi chiến lược, chuẩn bị nhân lực chăm sóc chuyên nghiệp, đáp ứng nhu cầu dài hạn tại gia đình, cộng đồng và các cơ sở chuyên biệt ứng phó với già hóa dân số. Sự phát triển của các mô hình chăm sóc hiện đại, đặc biệt là chăm sóc bán trú, không chỉ mang lại lợi ích thiết thực cho người cao tuổi mà còn góp phần bảo vệ giá trị truyền thống, giúp con cháu yên tâm làm việc và gắn kết gia đình trong xã hội đang thay đổi nhanh chóng. Đây là hướng đi tất yếu để Việt Nam chủ động thích ứng với một xã hội già hóa, đảm bảo an sinh cho mọi công dân ở giai đoạn cuối cuộc đời.

Tạm biệt Viện dưỡng lão nghệ sĩ, tạm biệt viện dưỡng lão độc nhất vô nhị Việt Nam

Ngày 27-2, các nghệ sĩ còn lại ở Viện dưỡng lão nghệ sĩ TP.HCM sẽ chính thức về sống ở Trung tâm dưỡng lão Thị Nghè, khép lại ký ức đẹp gần 30 năm của viện dưỡng lão độc nhất vô nhị Việt Nam.