Quảng Nam, Đà Nẵng đòi Thủy điện Đăk Mi 4 trả nướcYêu cầu thủy điện Đăk Mi 4 xả nước chống hạn

Sông Ba là con sông lớn nhất vùng ven biển miền Trung, cũng là một trong hai sông lớn nhất Tây nguyên. Sông Ba bắt nguồn từ núi Kon Ka Kinh (giáp ranh với tỉnh Kon Tum), chảy qua nhiều tỉnh Gia Lai, Phú Yên... Diện tích lưu vực sông Ba gần 14.000km². Với Tây nguyên, sông Ba gắn liền với văn hóa bao đời của người Kinh, Ba Na, Jrai...

Nói về con sông này, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Gia Lai khẳng định đây là nguồn sống của hàng triệu người dân, nơi cung cấp nguồn nước sinh hoạt và sản xuất cho các huyện, thị xã ở đông nam của tỉnh cũng như nhiều khu vực khác thuộc tỉnh Phú Yên.

Sông Ba đang chết

Ở huyện Ia Pa (Gia Lai) có một số xã “sống” nhờ vào nước sông Ba. Từ khi có thủy điện An Khê - Ka Nak, các xã này luôn căng thẳng, nơm nớp lo chuyện nước nôi. “Có hôm trạm bơm không thể hút nước được, phải nằm chờ nước” - ông Trần Minh Phương, cán bộ thủy lợi huyện Ia Pa, cho biết. Theo ông, tình trạng này bắt đầu xảy ra từ năm 2010 đến nay, khi chặn dòng sông Ba để tích nước cho thủy điện An Khê - Ka Nak. Cũng từ thời điểm đó, các trạm bơm phải hạ họng hút nước xuống 50cm nhưng có lúc cũng không có nước để hút. Thực tế bi đát này chứng tỏ mực nước sông Ba phía hạ nguồn bị hạ thấp đến mức bất bình thường. Điều đáng nói là những lúc căng thẳng nước, huyện không có thẩm quyền gì can thiệp với thủy điện, chỉ biết “kêu” lên tỉnh hoặc chờ thủy điện xả nước.

Công trình thủy điện An Khê - Ka Nak có hai hồ chứa: hồ Ka Nak phía thượng lưu, tích nước tháng 9-2010 (công suất 13MW) và hồ chứa An Khê phía hạ lưu, tích nước tháng 4-2011, công suất 160MW. Hai hồ cách nhau khoảng 30km trên sông Ba. Trung tuần tháng 3- 2013, chỉ cần đứng ngay chân đập An Khê là có thể dễ dàng thấy lòng sông Ba sâu hun hút. Dòng nước chảy lặng lẽ, không cuồn cuộn như những con sông thường thấy ở Tây nguyên. Sông Ba đã chết từ khi chiếc đập khổng lồ được xây dựng để chặn dòng sông, tích nước làm thủy điện. Và cũng từ những ngày tháng đó, cuộc đấu tranh vì nước diễn ra liên tục cho đến nay.

Từ năm 2011, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Gia Lai đã vào cuộc, trực tiếp khảo sát về tình trạng sông Ba sau đập An Khê, qua đó kết luận: “Mùa lũ, chuyện xả lũ trở thành nỗi ám ảnh của nhân dân vùng hạ lưu. Mùa khô, nguy cơ thiếu nước cho sản xuất và sinh hoạt lại là nỗi lo thường trực của các địa phương”.

Đầu năm 2012, HĐND tỉnh Gia Lai tiếp tục vào cuộc, gửi kiến nghị đến Thủ tướng và bộ ngành yêu cầu giải quyết tình trạng căng thẳng nguồn nước sông Ba sau đập An Khê. HĐND tỉnh Gia Lai còn nhấn mạnh vào mùa nắng nóng, thủy điện An Khê - Ka Nak chuyển dòng nước sông Ba về Bình Định (đổ vào sông Kôn) để phát điện nên lưu lượng dòng chảy tối thiểu của sông Ba vốn đã bị khô kiệt lại càng khô kiệt.

Lật lại hồ sơ của cơ quan chức năng tỉnh Gia Lai trong hai năm qua cho thấy thủy điện An Khê - Ka Nak đã từng “chơi” không sòng phẳng với người dân, cộng đồng khu vực hạ lưu sông Ba sau đập An Khê. Theo quy định, thủy điện này phải nhả nước sau đập An Khê là 4 m³/giây để duy trì dòng chảy mức thấp nhất cho sông Ba, nhưng giám sát của Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh và các đo đạc của cơ quan chuyên môn xác định nhiều lần thủy điện không xả đủ nước, mức xả thấp hơn rất nhiều so với quy định.

Khi phát hiện tình trạng “chơi” không sòng phẳng của thủy điện An Khê - Ka Nak, các cơ quan chức năng tỉnh Gia Lai đã đo đạc và vẽ vạch sơn lên hòn đá để đánh dấu mực nước xả đủ 4m³/giây sau đập An Khê. Với cách làm này, mọi người có thể quan sát bằng mắt thường và biết được thủy điện có xả đủ lượng nước tối thiểu hay không. Theo Chi cục Bảo vệ môi trường tỉnh Gia Lai, kể từ khi thực hiện cách giám sát này, lượng nước tối thiểu được xả đúng như quy định. Tuy nhiên, HĐND tỉnh Gia Lai khẳng định dù có xả nước để đạt dòng chảy tối thiểu 4m³/giây như phê duyệt thì mức này cũng không đủ duy trì môi trường sinh thái sông Ba, cần đảm bảo lưu lượng dòng chảy tối thiểu trên sông Ba trong mùa nắng nóng là 20m³/giây.

HĐND tỉnh đưa ra bằng chứng số liệu đo đạc của Trạm thủy văn An Khê (Đài khí tượng thủy văn khu vực Tây nguyên), cho thấy lưu lượng bình quân nước sông Ba trong sáu tháng mùa nắng (từ tháng 4 đến tháng 9) suốt từ năm 2005-2009 (trước khi thủy điện tích nước) là 19,8m³/giây, còn lưu lượng bình quân trong 12 tháng của giai đoạn này là 42,48m³/giây. Rõ ràng với quy định nhả nước cho sông Ba sau đập An Khê ở mức tối thiểu chỉ 4m3/giây là quá cách biệt so với những gì vốn có của dòng sông.

Không đồng ý chuyển nước sông Ba về sông Kôn

Chiều 1-4, ông Lê Văn Trúc - phó chủ tịch thường trực UBND tỉnh Phú Yên - nói: “Ngay từ năm 2006, khi biết chủ đầu tư thủy điện An Khê - Ka Nak chuyển nước từ sông Ba về sông Kôn, UBND tỉnh Phú Yên đã không đồng ý”. Theo ông Trúc, phó chủ tịch UBND tỉnh Phú Yên lúc đó là bà Trần Thị Hà đã có văn bản gửi Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) nêu rõ tỉnh không thống nhất việc lấy nước sông Ba để đưa về sông Kôn, trong khi cửa xả lũ lại đưa ra sông Ba.

UBND tỉnh Phú Yên cũng cho rằng trong quá trình triển khai thực hiện dự án thủy điện An Khê - Ka Nak, EVN chưa có biện pháp đảm bảo lưu lượng nước tối thiểu cần cung cấp cho sông Ba, làm ảnh hưởng đến môi trường sinh thái và sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Giữa năm 2011, trước tình hình khô hạn nghiêm trọng, UBND tỉnh này lại phải có văn bản kiến nghị Bộ Công thương và EVN yêu cầu thủy điện An Khê - Ka Nak trả nước để đảm bảo cho môi trường ở hạ du. Ông Trúc nói: “Họ hứa là trả đủ nước cho hạ du như đã báo cáo trong đánh giá tác động môi trường là 4m³/giây, thế nhưng giám sát việc này không dễ. Một thực tế thấy rõ là giờ đây hạ du sông Ba đang đứng trước nguy cơ khô hạn rất lớn trong mùa hè 2013”.

Theo ông Nguyễn Thái Học - phó trưởng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Phú Yên, sau đợt giám sát tình hình các thủy điện trên địa bàn vào đầu năm 2012, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Phú Yên nhận thấy nguồn nước trên lưu vực sông Ba đoạn từ sau thủy điện An Khê - Ka Nak trở xuống hạ du bị suy thoái, ô nhiễm, cạn kiệt nguồn nước. “Chúng tôi kiến nghị Bộ Tài nguyên - môi trường chỉ đạo đánh giá cụ thể nhưng đến nay chưa thấy thực hiện gì” - ông Học nói. Ông Học cho biết Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Phú Yên cũng kiến nghị Bộ Công thương xem xét, thay đổi phương án khác thay vì chuyển nước sông Ba về sông Kôn.

“Bộ Công thương trả lời rằng dự án đã được Thủ tướng cho phép đầu tư từ năm 2005 nên việc thay đổi phương án là không thực tế. Bộ Công thương cho biết thời gian qua thủy điện An Khê - Ka Nak xả về hạ lưu sông Ba với lưu lượng 4m³/giây, mức xả như vậy là chấp nhận được. Có thể mức xả đó là đúng theo đánh giá tác động môi trường, nhưng thực tế hạ du sông Ba từ khi có thủy điện thì thường xuyên xảy ra khô hạn nặng” - ông Học nói.

Phóng to

Một đoạn sông Ba sau đập thủy điện An Khê - Ka Nak đã trở nên cạn kiệt. Trong ảnh: một cặp vợ chồng đãi cát tìm vàng giữa sông Ba đoạn thuộc địa phận thị trấn Củng Sơn, huyện Sơn Hòa, tỉnh Phú Yên - Ảnh: Tiến Thành

Phóng to

Sơ đồ thủy điện An Khê - Ka Nak “chơi” không sòng phẳng - Đồ họa: V.Cường