Từ ngày 31-8 tới 1-9, hơn 20 nhà lãnh đạo quốc gia và hàng chục tổ chức quốc tế, bao gồm Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính, đã tề tựu tại Thiên Tân (Trung Quốc) để tham dự hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), trong bối cảnh tình hình thế giới đang đầy xáo trộn.

SCO là tổ chức không phải quá lâu đời, và có mục đích ban đầu rất cụ thể, nhưng nay ngày càng mở rộng và đã trở thành một diễn đàn ngày càng mang tính toàn cầu.

Trong bối cảnh Liên Xô tan rã vào cuối năm 1991 và nước Nga mới ra đời vẫn còn những vấn đề biên giới với láng giềng Trung Quốc, Bắc Kinh có sáng kiến thành lập SCO nhằm giải quyết những vấn đề này với Nga và các nước Liên Xô (cũ) khác, gồm Kazakhstan, Kyrgyzstan và Tajikistan, theo Hội đồng Quan hệ đối ngoại.

Từ khởi đầu

Các nhà lãnh đạo Trung Quốc, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Nga, Tajikistan và Uzbekistan đã họp lần đầu vào năm 2001 tại Thượng Hải, tập trung vào các vấn đề biên giới, chống buôn lậu ma túy, chủ nghĩa khủng bố và ly khai trong khu vực.

Một năm sau, Hiến chương SCO được ký kết tại St. Petersburg, bắt đầu đề cập đến hỗ trợ và tăng cường hợp tác kinh tế giữa các thành viên.

Từ 5 thành viên ban đầu, SCO mở rộng mời thêm 3 quốc gia khác là Ấn Độ và Pakistan (2017), rồi Iran (2022). Tổ chức cũng vượt khỏi mục đích ban đầu, chuyển sang tập trung vào các mục tiêu kinh tế khu vực, như tìm cách kết hợp sáng kiến Vành đai con đường do Trung Quốc khởi xướng với Liên minh kinh tế Á - Âu của Nga.

Cơ bản, SCO hoạt động trên "tinh thần Thượng Hải", tức tin cậy lẫn nhau, cùng có lợi, bình đẳng, tham vấn, tôn trọng sự đa dạng và theo đuổi sự phát triển chung.

Về đối ngoại, SCO ủng hộ chính sách không liên kết, không nhắm mục tiêu vào các quốc gia hoặc khu vực khác và nguyên tắc cởi mở.

Cơ quan ra quyết định tối cao của SCO là Hội đồng nguyên thủ quốc gia, họp mỗi năm một lần và quyết định tất cả các vấn đề quan trọng của tổ chức, bao gồm phê duyệt ngân sách.

Ngoài ra, SCO còn có các cơ chế họp về đối ngoại, quốc phòng, an ninh, kinh tế và thương mại, văn hóa, y tế, giáo dục, năng lượng, xóa đói giảm nghèo..., do 2 cơ quan thường trực điều phối - Ban Thư ký tại Bắc Kinh và Ủy ban Điều hành cơ cấu chống khủng bố khu vực tại Tashkent.

Cột mốc 2025

SCO lần thứ 25 này có thể nói là đặc biệt nhất từ trước tới nay, trong một bối cảnh địa chính trị đã rất khác.

Một ngày trước khi hội nghị khai mạc, Al Jazeera ngày 30-8 dự báo: "(Trung Quốc) kỳ vọng sẽ có một hội trường đông đúc hơn bao giờ hết với sự tham dự của các nhà lãnh đạo từ khu vực và hơn thế nữa".

Hội nghị cũng đánh dấu chuyến thăm đầu tiên của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi tới Trung Quốc kể từ năm 2018, khi hai bên đang xích lại gần nhau hơn bao giờ hết.

Trong khi đó, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump khăng khăng áp thuế 50% với hàng hóa Ấn Độ. Và không chỉ mình Ấn Độ, phần lớn thế giới đang vật lộn với những hỗn loạn do các chính sách thất thường từ ông Trump.

Trong tình hình đó, giới phân tích tin rằng SCO Thiên Tân chính là nền tảng để Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình thể hiện đất nước mình như một lực lượng ổn định, có khả năng đoàn kết khối Nam bán cầu để đối trọng với Hoa Kỳ.

Ý đồ thể hiện vai trò lực lượng ổn định đó của Trung Quốc thể hiện ngay trong bài diễn văn của ông Tập hôm 1-9: "Chúng ta là những nước đầu tiên thiết lập cơ chế xây dựng lòng tin quân sự tại các khu vực biên giới, biến đường biên giới rộng lớn thành mối quan hệ hữu nghị, tin cậy lẫn nhau và hợp tác...

Chúng ta là những nước đầu tiên ký kết một hiệp ước về láng giềng tốt đẹp lâu dài, hữu nghị và hợp tác, tuyên bố cam kết xây dựng tình hữu nghị bền vững và kiềm chế thù địch...

Các nước thành viên SCO cũng là những nước đầu tiên đưa ra tầm nhìn về quản trị toàn cầu, bao gồm tham vấn sâu rộng và đóng góp vì lợi ích chung, như một nỗ lực thực hành chủ nghĩa đa phương thực sự" (China Daily 1-9).

Tuy nhiên, cũng có một thực tế không thể phủ nhận là Trung Quốc có vai trò trọng yếu trong SCO, không chỉ với tư cách sáng lập viên, mà còn do họ áp đảo về nhiều mặt, đặc biệt là kinh tế.

Cũng lời ông Tập: "SCO tự hào có sự tham gia của 26 quốc gia, với sự hợp tác bao trùm hơn 50 lĩnh vực và tổng sản lượng kinh tế gần 30.000 tỉ USD". Trong số đó, đất nước 1,4 tỉ dân của ông chiếm 18.700 tỉ USD.

Thủ tướng Phạm Minh Chính tới Thiên Tân bắt đầu chuyến công tác dự Hội nghị SCO

Bước sang ngày 31-8 (giờ địa phương), chuyên cơ chở Thủ tướng Phạm Minh Chính và đoàn đại biểu Việt Nam đã tới sân bay Tân Hải, bắt đầu chuyến công tác dự Hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) 2025 và làm việc tại Trung Quốc.