Trong khi Nhà Trắng và Bộ Ngoại giao coi đây là bước đi hợp pháp nhằm siết chặt định hướng "Nước Mỹ trên hết", phe Dân chủ cùng giới ngoại giao kỳ cựu cảnh báo một khoảng trống lãnh đạo nguy hiểm đang hình thành trong mạng lưới ngoại giao toàn cầu của nước này.

Khoảng trống quyền lực chưa từng có tiền lệ

Theo các nghị sĩ Dân chủ, việc triệu hồi hàng loạt đại sứ - những người vốn được xem là phi đảng phái và thường tiếp tục phục vụ qua nhiều đời chính quyền - là động thái chưa từng có tiền lệ trong lịch sử hiện đại của ngành ngoại giao Mỹ.

Trong thư gửi Tổng thống Trump, 10 thành viên Dân chủ của Ủy ban Đối ngoại Thượng viện cho rằng quyết định này đã đẩy tổng số vị trí đại sứ Mỹ đang bỏ trống lên hơn 100, tương đương khoảng một nửa số đại sứ quán của Mỹ trên toàn cầu.

Trước quyết định này, đã có khoảng 80 vị trí bị bỏ trống, theo Hãng tin Reuters.

Lập luận trung tâm của phe Dân chủ là: trong lúc Washington rút bớt sự hiện diện ngoại giao cấp cao, các đối thủ chiến lược sẽ nhanh chóng lấp vào khoảng trống đó.

"Khi hơn 100 đại sứ quán Mỹ không có lãnh đạo chính thức, Trung Quốc và Nga vẫn duy trì liên lạc thường xuyên với giới lãnh đạo sở tại - những đối tác mà chúng ta gần như đã bỏ rơi", bức thư viết. Theo họ, điều này cho phép các đối thủ mở rộng ảnh hưởng, làm suy yếu lợi ích và vị thế của Mỹ.

Nhiều nhà ngoại giao kỳ cựu cũng bày tỏ lo ngại về cách thức thực hiện. Các đại sứ bị triệu hồi cho biết họ nhận thông báo đột ngột, chủ yếu qua điện thoại, không kèm theo bất kỳ lời giải thích nào.

Hiệp hội Ngoại giao Mỹ (AFSA) khẳng định sau khi rà soát hồ sơ, việc triệu hồi hàng loạt đại sứ như vậy là chưa từng có tiền lệ kể từ khi ngành ngoại giao Mỹ được thiết lập theo mô hình hiện đại.

Tác động tâm lý cũng là một vấn đề lớn. Các khảo sát nội bộ cho thấy tinh thần làm việc trong Bộ Ngoại giao đã suy giảm mạnh kể từ khi ông Trump trở lại Nhà Trắng, theo báo New York Times.

Phần lớn các viên chức ngoại giao cho rằng việc cắt giảm nhân sự, ngân sách eo hẹp và sự bất định về tương lai nghề nghiệp đang khiến việc triển khai chính sách đối ngoại trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.

Tất cả vì "Nước Mỹ trên hết"

Ngược lại, chính quyền Tổng thống Trump đã bác bỏ các chỉ trích và cho rằng đây là quy trình bình thường trong bất kỳ chính quyền nào.

Theo Bộ Ngoại giao Mỹ, đại sứ là "đại diện cá nhân của tổng thống", vì vậy tổng thống có toàn quyền bảo đảm rằng những người giữ vai trò này phải thúc đẩy chương trình nghị sự đối ngoại của mình.

Một quan chức cấp cao nhấn mạnh rằng các đại sứ bị triệu hồi vẫn có thể được bố trí vào những vị trí khác trong Bộ Ngoại giao để tiếp tục phục vụ các ưu tiên của tổng thống.

Lập trường này phù hợp với quan điểm lâu nay của ông Trump, người thường xuyên chỉ trích bộ máy quan liêu và cam kết "dọn dẹp nhà nước ngầm" bằng cách loại bỏ những nhân sự bị cho là không trung thành.

Theo báo Wall Street Journal, trong nhiệm kỳ hai, ông Trump đã tập trung các hoạt động ngoại giao mang tính "rủi ro cao" vào tay một nhóm nhỏ đặc phái viên thân tín - bao gồm đặc phái viên Trung Đông Steve Witkoff và con rể Jared Kushner, thay vì hệ thống đại sứ truyền thống.

Dưới sự điều hành của Ngoại trưởng Marco Rubio, Bộ Ngoại giao đã trải qua một cuộc cải tổ sâu rộng, bao gồm việc sa thải hơn 1.300 nhân viên và cắt giảm mạnh viện trợ nước ngoài.

Tuy nhiên, ngay cả trong nội bộ giới an ninh và ngoại giao bảo thủ vẫn xuất hiện những tiếng nói lo ngại.

Một số cựu quan chức cho rằng việc thiếu vắng các đại sứ dày dạn kinh nghiệm tại thực địa có thể làm suy giảm khả năng bảo vệ lợi ích thương mại, an ninh và an toàn cho công dân Mỹ ở nước ngoài - đặc biệt tại những quốc gia nơi Mỹ đang cạnh tranh ảnh hưởng trực tiếp với Trung Quốc.

Được biết Bắc Kinh hiện có hơn 170 đại sứ trên toàn thế giới, trong khi Washington chỉ có chưa đến 85 đại sứ.

Ông Trump triệu hồi gần 30 đại sứ Mỹ

Chính quyền Trump đang triệu hồi gần 30 đại sứ trên toàn cầu, có thể bao gồm cả đại sứ Mỹ tại Việt Nam, trong động thái được đánh giá nhằm đưa những người trung thành với đường lối "nước Mỹ trên hết" vào các vị trí then chốt ở nước ngoài.