Hàng chục ngàn ngôi nhà bị cuốn trôi, nhiều tuyến giao thông tê liệt, cơ sở hạ tầng hư hỏng nghiêm trọng.

Những con số lạnh lùng ấy không chỉ phản ánh sức tàn phá của thiên nhiên, mà còn gióng lên hồi chuông về năng lực cảnh báo, dự báo và kịch bản ứng phó thiên tai của chúng ta.

Dưới tác động của biến đổi khí hậu toàn cầu, các hiện tượng cực đoan ngày càng dày hơn, cường độ mạnh hơn và khó dự báo hơn. Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, không thể đứng ngoài vòng xoáy đó.

Tuy nhiên thiên tai chỉ thật sự trở thành thảm họa khi có sự tác động của con người. Sự suy giảm nghiêm trọng của thảm thực vật, đặc biệt là rừng đầu nguồn, đã làm mất đi "lá chắn tự nhiên" giúp điều tiết dòng chảy.

Nhiều khu vực phát triển đô thị ồ ạt, bê tông hóa mặt đất mà quên đi việc dành không gian cho nước.

Các hệ thống thoát nước ở TP như Thái Nguyên hay Hà Nội cho thấy rõ sự bất cập trong quy hoạch và quản lý đô thị: tốc độ xây dựng vượt xa năng lực tiêu thoát. Khi mưa lớn kéo dài, nước chỉ có đường duy nhất là tràn ngược vào nhà dân.

Đáng chú ý, công tác cảnh báo và dữ liệu thời gian thực vẫn còn nhiều lỗ hổng. Hệ thống trạm đo mưa, đo mực nước ở nhiều nơi thiếu đồng bộ; việc truyền dữ liệu còn gián đoạn.

Để giảm thiểu thiệt hại cần chuyển từ tư duy "chống" sang "chủ động ứng phó thích nghi với thiên tai". Điều đó đòi hỏi một chiến lược tổng thể, từ trung ương đến địa phương, kết hợp cả giải pháp công trình và phi công trình, trong đó công tác cảnh báo sớm đóng vai trò then chốt.

Trước hết phải hiện đại hóa công nghệ dự báo khí tượng thủy văn, đầu tư mạnh vào mạng lưới ra đa thời tiết, trạm đo mưa tự động và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (big data) trong phân tích, mô phỏng mưa cực đoan.

Các bản tin dự báo không chỉ cần chính xác mà còn phải chi tiết theo địa phương, theo giờ để người dân dễ hiểu, dễ hành động.

Đồng thời cần xây dựng kênh truyền thông cảnh báo đa tầng, đa phương tiện từ ứng dụng di động, tin nhắn SMS, mạng xã hội đến hệ thống loa truyền thanh cơ sở nhằm đưa thông tin kịp thời đến từng hộ dân ở vùng có nguy cơ cao.

Cùng với đó, bản đồ nguy cơ ngập lụt, sạt lở đất cần được số hóa và cập nhật liên tục.

Về hạ tầng phải rà soát, nâng cấp hệ thống đê điều, hồ đập, hồ điều hòa và kè sông suối. Rà soát cập nhật quy trình điều tiết hồ chứa theo hệ thống lưu vực sông.

Đặc biệt các đô thị lớn cần quy hoạch lại hệ thống thoát tiêu và nước theo hướng bền vững, có tính đến các kịch bản khí hậu cực đoan trong 20-30 năm tới.

Còn về giải pháp "mềm", điều căn bản vẫn là khôi phục rừng đầu nguồn và bảo vệ sinh thái tự nhiên.

Song song đó cần sắp xếp lại dân cư ở vùng thường xuyên chịu rủi ro, tăng cường huấn luyện, diễn tập ứng phó tại chỗ cho người dân theo phương châm "bốn tại chỗ": chỉ huy, lực lượng, phương tiện, hậu cần.

Thiên tai không chừa một ai nhưng thiệt hại nặng hay nhẹ lại phụ thuộc vào cách con người chuẩn bị và ứng xử.

Mưa lũ ở miền Bắc vừa qua là lời cảnh tỉnh sâu sắc về giới hạn của năng lực dự báo, quy hoạch và phối hợp liên ngành. Nếu không hành động quyết liệt, những mất mát hôm nay sẽ còn lặp lại với quy mô lớn hơn trong tương lai bởi biến động ngày càng dữ dội của khí hậu.

Thái Nguyên xơ xác sau cơn lũ lịch sử

Ngày 9-10, nước lũ rút nhanh, Thái Nguyên ngổn ngang bùn đất. Người dân vùng lũ nhặt nhạnh những gì còn sót lại sau cơn lũ lịch sử.