Nhìn qua những trận mưa lũ gần đây, PGS.TS Vũ Thanh Ca (Trường đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội) đã chia sẻ với Tuổi Trẻ Online những phân tích khiến miền Trung hứng chịu mưa bão, lũ lụt đặc biệt khốc liệt.

Mùa mưa bão năm 2025 ở miền Trung đặc biệt khốc liệt

Năm 2025 là năm đặc biệt vì nước biển tại khu vực Biển Đông rất ấm. Vào ngày 20-11, tại khu vực giữa Biển Đông, các số liệu đo đạc cho thấy nhiệt độ bề mặt biển trung bình trên toàn Biển Đông cao hơn 29 độ C.

Đây là một nhiệt độ mặt biển cao khá bất thường, bởi thông thường nhiệt độ nước biển tại khu vực giữa Biển Đông vào giữa tháng 11 hằng năm chỉ vào khoảng từ 26 - 28 độ C. Cũng cần chú ý rằng, nhiệt độ nước mặt cao trên Biển Đông và tại khu vực ngoài khơi Thái Bình Dương đã giữ liên tục trong suốt mùa hè, chỉ giảm ít vào mùa thu.

Chính nhiệt độ cao này của nước mặt biển đã tạo ra rất nhiều cơn bão mạnh và mưa cực đoan ở Việt Nam. Đặc biệt miền Trung liên tục bị bão mạnh và mưa lớn gây ngập lụt, sạt lở đất ở nhiều khu vực.

Mùa mưa lụt miền Trung thường bắt đầu với những trận bão mạnh và hoạt động của những đợt gió mùa đông bắc vào cuối thu, đầu đông (từ tháng 9 tới tháng 12).

Thời gian này cũng là thời gian nước biển còn rất ấm. Do ấm, nước biển bốc hơi rất mạnh mẽ, tạo ra một lượng hơi nước khổng lồ trên biển.

Còn bão là một hiện tượng thời tiết được hình thành trên biển do lấy năng lượng từ mặt biển ấm. Tại những khu vực mặt biển có nhiệt độ cao trong vùng nhiệt đới, hơi nước trong một số điều kiện đặc biệt của khí quyển có thể ngưng tụ lại, tạo thành dòng không khí chuyển động theo phương thẳng đứng lên phía trên, đồng thời hình thành một vùng áp suất thấp, được gọi là áp thấp nhiệt đới gần mặt biển.

Nếu mặt biển vẫn ấm và điều kiện thời tiết thuận lợi cho bão hình thành được duy trì, áp thấp nhiệt đới sẽ mạnh lên thành bão. Các cơn bão mạnh được phát triển từ những áp thấp nhiệt đới trên những vùng biển có nhiệt độ bề mặt cao. Bão khi vào miền Trung sẽ mang một lượng hơi nước khổng lồ vào đất liền và gây mưa lớn.

Trong khi đó, gió mùa đông bắc vào miền Trung qua Biển Đông sẽ mang vào một lượng hơi nước rất lớn từ ngoài biển vào đất liền. Khi vào tới đất liền, do tác động của địa hình và mặt đệm khá nóng, hơi nước trong không khí sẽ bốc lên cao và ngưng tụ lại, tạo ra những đám mây đối lưu.

Do nhiệt ẩn được giải phóng khi hơi nước ngưng tụ, các đám mây này tiếp tục chuyển động lên cao, tạo ra những khu vực hội tụ gió trên cao và gây mưa lớn. Tại sườn phía đông của dãy Trường Sơn, sườn núi dốc, buộc không khí ẩm chuyển động theo sườn dốc lên cao và gây mưa đặc biệt lớn.

Địa hình miền Trung rất dốc với các con sông ngắn và dốc nên khi mưa lớn xảy ra, nước sẽ tràn nhanh xuống vùng đồng bằng, gây ngập lụt.

Trong các cơn mưa cực lớn, lũ ống, lũ quét ở miền Trung xảy ra ngay trên cả các đoạn sông, cực kỳ nguy hiểm cho con người và công trình ở bãi sông hoặc trên bờ. Mưa lớn trên các sườn núi dốc cũng gây hiện tượng sạt lở đất.

Gợi mở những giải pháp giảm lũ lụt và thiệt hại

Có nhiều giải pháp cần quan tâm, nghiên cứu thực hiện để giảm thiểu lũ lụt và thiệt hại do lũ lụt ở miền Trung.

Trước hết, cần nâng cao chất lượng dự báo mưa, đảm bảo đầu tư cả về con người và thiết bị để tận dụng mọi công nghệ dự báo mới nhất.

Dự báo được mưa với độ chính xác cao nhất để điều hành các hồ chứa, chuẩn bị đón lũ và sơ tán dân khỏi các khu vực có nguy cơ ngập lụt, sạt lở đất cao.

Nâng cao hiệu quả cắt lũ của các hồ thủy lợi bằng cách rà soát và chỉnh sửa quy trình vận hành hồ chứa, liên hồ chứa để các hồ chứa có thể điều tiết và giảm lũ ở mức độ cao nhất.

Nạo vét, khơi thông dòng chảy, phá các công trình vi phạm các hành lang thoát lũ để thoát lũ nhanh.

Xây dựng các khu vùng đệm để trữ nước, giảm ngập lụt cho các khu vực có tầm quan trọng cao.

Xây dựng nhà dân có khả năng chống lũ, chẳng hạn như nhà phao. Củng cố, nâng cấp các công trình công cộng như bệnh viện, trường học, các cơ quan công quyền… để đảm bảo chống được lũ và làm nơi sơ tán, cứu trợ người dân trong lũ lụt.

Tiếp tục nghiên cứu, xác định các khu vực có nguy cơ lũ quét, sạt lở đất cao và di dời dân tới những nơi an toàn. Đặc biệt là bảo vệ cho được và khôi phục lại rừng tự nhiên để góp phần giảm được lũ lụt.

Cận cảnh đèo Mimosa Đà Lạt bị đứt gãy hoàn toàn do sạt lở

Mặt đường đèo Mimosa Đà Lạt tại km226+500 đèo Mimosa (hướng Đức Trọng - Đà Lạt) bị sạt lở dẫn đến bị đứt gãy hoàn toàn.