Phóng to

Thủ tướng Nhật Shinzo Abe (trái) lên máy bay sang Mỹ - Ảnh: AFP

Ngày 22-2 (giờ Mỹ, sáng 23-2 giờ VN), Thủ tướng Abe hội kiến với Tổng thống Mỹ Obama và đọc bài phát biểu với tựa đề “Nước Nhật đã trở lại”. Báo Nhật Asahi dẫn lời một số cố vấn của ông Abe tiết lộ mục tiêu của nhà lãnh đạo Nhật là hàn gắn mối quan hệ đồng minh thân cận Nhật - Mỹ vốn đã bị sứt mẻ ít nhiều trong giai đoạn 2009-2012 khi Đảng Dân chủ Nhật nắm quyền.

Vấn đề Senkaku/Điếu Ngư

Ông Abe đến Mỹ vào thời điểm quan hệ Nhật - Trung tiếp tục căng thẳng do tranh chấp chủ quyền quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Một tháng trước, cựu ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton - người luôn nhiệt thành ủng hộ chính sách tăng cường sức mạnh Mỹ tại châu Á - đã cảnh báo Bắc Kinh không nên thách thức quyền kiểm soát quần đảo Senkaku/Điếu Ngư của Nhật. Trên báo Washington Post, ông Abe cũng tỏ ra rất cứng rắn khi chỉ trích thái độ của Trung Quốc là khiêu khích.

“Ở Trung Quốc, việc giáo dục lòng yêu nước đồng nghĩa với việc dạy căm ghét nước Nhật. Cách ứng xử này chỉ có hại cho nền kinh tế của họ và khiến các nhà đầu tư nước ngoài bỏ đi” - ông Abe nhấn mạnh. Ông cho rằng chính quyền Trung Quốc thách thức các nước láng giềng là để kích động sự ủng hộ của dư luận trong nước. Theo thủ tướng Nhật, chính vì vậy quan hệ đồng minh Mỹ - Nhật và sự hiện diện quân sự của Mỹ tại châu Á sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn “sự đe dọa và áp đặt” của Trung Quốc.

Tuy nhiên, trả lời phỏng vấn Tuổi Trẻ, giáo sư Carl Thayer thuộc Học viện Quốc phòng Úc nhận định chính quyền Obama sẽ có quan điểm thận trọng về tranh chấp Nhật - Trung. Theo giáo sư, trước đó các quan chức Mỹ từng xác nhận muốn Nhật áp dụng nguyên tắc “phòng thủ chung”, nghĩa là lính Nhật có thể hỗ trợ hậu cần cho lực lượng Mỹ tham chiến bên ngoài nước Nhật hoặc bắn chặn tên lửa Triều Tiên tấn công Mỹ. Tuy nhiên, giáo sư Thayer cho rằng ông Obama sẽ kêu gọi ông Abe tránh những bước đi có thể khiến căng thẳng leo thang giữa Nhật và Trung Quốc. Tân Ngoại trưởng Mỹ John Kerry cũng từng nhấn mạnh Mỹ muốn tăng cường quan hệ với Trung Quốc.

Ngày 21-2, báo USA Today dẫn lời cố vấn an ninh của Nhà Trắng Danny Russel khẳng định: “Không ai muốn căng thẳng leo thang. Tôi tin rằng cả hai nhà lãnh đạo đều xác định mối quan hệ mang tính xây dựng với Trung Quốc là điều quan trọng đối với khu vực”. Ông Russel cũng cho biết Tổng thống Obama sẽ khuyến khích các bước đi mang tính xây dựng nhằm giúp Nhật và Trung Quốc đối thoại ngoại giao cũng như kiểm soát cuộc tranh chấp theo cách có thể ngăn chặn những “tính toán sai lầm”.

Câu chuyện kinh tế

Một vấn đề quan trọng khác của cuộc đối thoại Mỹ - Nhật là kinh tế. CNN dẫn lời một số nhà kinh tế Mỹ cho biết trong thời gian qua, Washington đã ủng hộ các nỗ lực của ông Abe nhằm phục hồi kinh tế Nhật như tăng chi tiêu chính phủ, nới lỏng chính sách tiền tệ, trong đó có việc hạ giá đồng yen. Nhiều khả năng ông Abe sẽ đề nghị ông Obama hỗ trợ bằng cách thông qua việc xuất khẩu khí đốt từ đá phiến sang Nhật để giúp Tokyo giảm chi phí năng lượng.

Ngoài ra, báo chí Nhật cho biết ông Abe cũng muốn ông Obama đồng ý việc Nhật có thể đàm phán về ưu đãi đặc biệt đối với các ngành nhạy cảm của Nhật như gạo nếu Tokyo tham gia Hiệp định đối tác kinh tế chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP) do Mỹ thúc đẩy. Các doanh nghiệp lớn ở Nhật muốn Tokyo tham gia TPP để tăng tính cạnh tranh toàn cầu. Tuy nhiên, ngành nông nghiệp Nhật phản đối quan điểm này. Đảng Dân chủ tự do của ông Abe cũng chia rẽ về vấn đề này.

Xã luận của báo Washington Post cho rằng Mỹ và các nước phương Tây cần hỗ trợ nỗ lực tái thiết kinh tế của Nhật. Bởi TPP sẽ suy yếu nghiêm trọng nếu không có sự tham gia của Nhật, nền kinh tế lớn thứ hai của châu Á. Và một nền kinh tế Nhật khỏe mạnh hơn cũng sẽ đem lại những lợi ích to lớn cho nền kinh tế Mỹ và toàn cầu.