Trở lại Mường Nhé (cũ) - huyện xa nhất, khó khăn nhất của tỉnh Điện Biên mà nhớ, hồi năm 2013, ô tô loại tốt cũng phải mất cả ngày. Từ trung tâm huyện đến thành phố Điện Biên Phủ phải đi quãng đường 250 cây số.

Từ những mùa đốt nương...

Trưởng bản Mường Nhé Lò Văn Nhâm kể, bà con chỉ có nghề làm nương, cứ lên sườn dốc phát cây, đốt lấy tro tra lúa. Cả năm được một vụ, nhà nào nhiều nương mỗi năm cũng được hai, ba chục bao thóc.

Trồng vài vụ thì đất bạc màu, hạt thóc lép kẹp, bà con lại để đó cho cây dại mọc, đi tìm mảnh nương khác, dăm năm sau quay lại mảnh nương ấy lại phát cây, đốt nương, tra lúa.

Sau mùa giáp hạt tháng 3 là mùa đốt nương, người Mường Nhé mắt cay xè vì khói. Trong mùa đốt nương, nhà nào không phải lên rừng đào củ mài đã là nhà khá của bản.

...rồi cây cao su đến

Năm 2007, Tập đoàn Công nghiệp cao su Việt Nam quyết định trồng cao su ở Tây Bắc dù biết sẽ đối diện với không ít thử thách.

Ông Nguyễn Công Tám - chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Cao su Điện Biên, một trong những người đầu tiên mang cây cao su lên vùng đất Điện Biên - chia sẻ, ở Điện Biên, cao su trồng trên đồi dốc. Những ngày mới lên khảo sát, nhìn vùng rừng đồi núi nham nhở, dốc đứng, chẳng mấy ai nghĩ mảnh đất này lại trở thành vùng trồng cao su quy mô công nghiệp được.

Địa hình đồi dốc không cho phép khai thác mủ nước, bán được giá cao mà chỉ có mủ đông, mủ tạp. Đã vậy, cứ 3 lần cạo mủ, 10 ngày mới được thu 1 lần. Vừa khó canh tác lại chỉ thu sản phẩm rẻ quá bất lợi cho công ty.

Thử thách thứ hai chính là con người. Anh em đến vận động người dân, vào bản phải nhờ cán bộ địa phương đi cùng vì nhiều người không hiểu tiếng phổ thông. Những bản thông báo, thư ngỏ, văn bản khác... giải thích về cây cao su, vận động người dân cũng phải nhờ người đọc rồi dịch lại tiếng dân tộc cho bà con nghe.

Vận động bà con cùng góp đất, trồng cao su đã đành, đào tạo con em họ để có tay nghề tốt cho ngành cao su cũng vất vả vô cùng.

Thử thách thứ ba ngành cao su phải lo toan là thiếu lao động. Ở vùng cao Tây Bắc nhiều lao động về các tỉnh đồng bằng làm công nhân, người ở lại vất vả với ruộng nương.

Muốn có lao động phải đặt họ làm trung tâm, vừa có chế độ ưu đãi, chăm lo cho cuộc sống của họ, vừa đào tạo tay nghề... những gian nan ấy khiến những người mang cây cao su lên Điện Biên vừa phải có quyết tâm thép, vừa phải kiên trì, bền bỉ và tâm huyết với nghề.

...và dân góp đất rừng cùng làm

Một ngày tháng tư, khói đốt nương còn cay mắt dân bản, Mường Nhé có những vị khách lạ, nói giọng miền Nam cùng cán bộ địa phương đến bàn với dân chuyện góp nương trồng cao su. Trường bản Lò Văn Nhâm gom cả chục mảnh nương, mỗi nơi một ít, đổi thêm cả của anh em, bạn bè góp vào công ty, tổng được hơn 10ha, nhiều nhất bản.

Những hộ khác nghe theo, người góp một mảnh, người góp vài mảnh. Hộ ít, đổi nương cho anh em, dồn được mảnh to góp vào công ty. Thế rồi những cánh rừng cao su đầu tiên bén rễ trên đất cực Tây của Tổ quốc. Những đám nương, đám đất bạc, xen lẫn những khoảnh rừng tái sinh nham nhở xưa kia dần dần được phủ một màu xanh của cây cao su.

Cuối năm ngoái, công ty chia sản phẩm, người dân góp đất được hưởng 10% giá trị sản phẩm. 10ha cao su của trưởng bản, mang về cho gia đình ông số tiền đủ mua chiếc xe máy đẹp. Người trưởng bản này nhẩm tính, chu kỳ của cây cao su khoảng 30 năm, trừ 5 năm đầu chưa có sản phẩm, phần ông được hưởng cũng hơn 20 năm. Gấp nhiều lần tra ngô, trồng lúa trước đây.

Tháng 7-2007, Công ty cổ phần Cao su Điện Biên được thành lập. Công ty là doanh nghiệp nhà nước trực thuộc Tập đoàn Công nghiệp cao su Việt Nam, thực hiện dự án phát triển cao su ở Điện Biên.

Hiện tại, công ty gồm 4 cổ đông, trong đó Tập đoàn Công nghiệp cao su Việt Nam giữ 60% vốn điều lệ, các cổ đông khác là Tổng công ty Cao su Đồng Nai, Công ty TNHH MTV Cao su Quảng Trị, Công ty TNHH MTV Cao su Ea H'leo (Đắk Lắk).

Tương tự, Công ty cổ phần Cao su Mường Nhé được thành lập tháng 7-2013, cổ đông sáng lập là Công ty TNHH MTV Cao su Phú Riềng, Công ty CP Cao su Điện Biên và Công ty CP Cao su Lai Châu 2.

Khác với hầu hết các công ty cao su khác, hai công ty Cao su Điện Biên và Cao su Mường Nhé có hình thức liên kết giữa doanh nghiệp và người dân. Công ty đầu tư 100% vốn trong suốt chu kỳ kinh doanh từ cây giống, phân bón, chi phí nhân công, trồng, chăm sóc, khai thác... đến xây dựng cơ sở hạ tầng.

Người dân góp vốn bằng đất. Mỗi hộ gia đình, cá nhân góp đất được hưởng 10% sản lượng mủ khi vườn cây đưa vào khai thác.

Tổng diện tích cao su đã trồng của hai công ty cao su Điện Biên và Mường Nhé đến nay gần 5.000ha. Lợi nhuận hằng năm hàng chục tỉ đồng.

Riêng Công ty CP Cao su Mường Nhé, cuối năm ngoái, tiền chi trả giá trị sản phẩm cho người dân góp đất hơn 11 tỉ đồng. Thu nhập bình quân của người lao động cũng đạt trên 6,1 triệu đồng/người/tháng.

Công ty CP Cao su Điện Biên chi trả hơn 14,6 tỉ đồng cho người góp đất, thu nhập bình quân của người lao động cũng đạt trên 6,4 triệu đồng/người/tháng.

Bén duyên với nhau bên đồi cao su

Vợ chồng "Bàn tay vàng" Lù Thị Vân, Công ty CP Cao su Mường Nhé - Điện Biên, có cuộc sống như bao mơ ước trước đây của người dân bản. Chồng chị là người Điện Biên, đến Mường Nhé lập nghiệp. Cả hai bén duyên với nhau, dựng căn nhà gỗ nho nhỏ ven suối xây tổ ấm.

Trong cuộc thi tay nghề "Bàn tay vàng" cấp tập đoàn, chị phá kỷ lục của nhiều thế hệ công nhân. Chị chia sẻ "trên này là đồi núi, điều kiện đi làm khó khăn hơn, lúc đi thi, địa hình bằng phẳng nên thuận lợi hơn rất nhiều".

Chồng chị, anh Lường Văn Tơm tâm sự những ngày đầu mới đến Mường Nhé, anh thấy mến mảnh đất này. Rồi gặp chị Vân, anh yêu cả người và đất. Nói về công việc, anh cho rằng cái nghề làm cao su đã cho anh cả sự nghiệp và gia đình hạnh phúc. "Dù có khó khăn thế nào thì chúng tôi cũng gắn bó với cây cao su, với công việc này và với công ty" - anh Tơm nói.

Hiệu quả ban đầu đã được chứng minh bằng thực tiễn

Theo ông Nguyễn Xuân Trường - trưởng bộ môn nông lâm kết hợp, Viện Khoa học nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cây cao su ở Tây Bắc và vùng Điện Biên hiện nay đang chứng minh được hiệu quả bước đầu bằng thực tiễn chứ không phải là những thử nghiệm khoa học.

Thời điểm hiện tại có thể coi như bắt đầu tới thời "hái quả chín" của cây cao su ở Điện Biên. Năng suất, sản lượng tuy có thấp hơn mức trung bình của cả nước nhưng khi xem xét trong bối cảnh điều kiện canh tác, hiệu quả về kinh tế, xã hội, tạo công ăn việc làm cho người dân... ở vùng Tây Bắc thì có thể đánh giá là hiệu quả.

Để phát triển cây cao su ngoài các tính toán về kỹ thuật, khoa học thì còn yếu tố thực tiễn canh tác. Hiệu quả của cây cao su đạt được thời điểm hiện tại có thể khẳng định là cây cao su thích ứng được với điều kiện canh tác ở vùng này.

"Tôi cho rằng trong thời gian tới, các đơn vị trồng cao su ở Lai Châu, Điện Biên... tiếp tục có những điều chỉnh, cải thiện thêm về kỹ thuật, đặc biệt là giá cao su của thị trường đang tăng như hiện nay thì đây sẽ là một trong những cây trồng có hiệu quả" - ông Trường cho hay.

Người dân hưởng lợi nhuận từ cao su trên đất của mình

Lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường Điện Biên xác định ba cây trồng chủ lực là mắc ca, cà phê và cao su.

"Đây là những loại cây trồng để xuất khẩu, thị trường rộng và không phụ thuộc vào thị trường nội địa" - Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Điện Biên Lê Xuân Cảnh cho hay.

Theo ông Cảnh, định hướng của tỉnh là tăng tỉ trọng đóng góp, hưởng sản phẩm của người dân trong liên kết sản xuất. Chủ trương hướng đến người dân trồng và được hưởng tối đa lợi nhuận từ sản phẩm cao su trên mảnh đất của mình.

Chủ tịch HĐQT Công ty CP Cao su Điện Biên cho hay công ty đang xây dựng phương án "góp gạo thổi cơm chung" với bà con theo hình thức: Bà con góp đất, công lao động - Công ty mua hộ giống, phân bón, hỗ trợ kỹ thuật, chăm sóc - Nhà nước hỗ trợ vốn, quỹ đất. Đến khi được khai thác, công ty sẽ tiêu thụ sản phẩm cho bà con.

Hướng đi này vừa gắn nhiều hơn trách nhiệm của người dân với vườn cây, vừa giúp bà con thu được nhiều tiền hơn trên mảnh đất của mình.

Lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường Điện Biên cho hay để làm được việc này cần phải có sự hỗ trợ của Nhà nước. Không phải hợp tác hai bên giữa người dân và doanh nghiệp, mà Nhà nước và nhân dân cùng làm, doanh nghiệp hỗ trợ.

Ông Tạ Văn Sơn - bí thư Đảng ủy xã Mường Nhé (Điện Biên) - cho hay điều thay đổi lớn nhất khi bà con tham gia góp đất làm cao su không chỉ là số tiền công, tiền sản phẩm được hưởng mà quan trọng hơn là tập quán canh tác manh mún, lạc hậu trước kia bị xóa bỏ. Dân bản quen với sản xuất hàng hóa, tác phong công nghiệp. Nhiều hộ gia đình biết gom đất, trồng cây ăn quả hay trồng rừng theo định hướng sản xuất hàng hóa.

Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam: chú trọng tăng trưởng xanh và phát triển bền vững

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp, Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam (VRG) xác định 'tăng trưởng xanh' là chiến lược cốt lõi để đạt được phát triển bền vững.