Trong chuyến thăm 2 ngày 29 và 30-8, Thủ tướng Modi và Thủ tướng Shigeru Ishiba thống nhất mở rộng hợp tác ở 8 lĩnh vực: kinh tế, an ninh kinh tế, giao thông, môi trường, công nghệ - đổi mới sáng tạo, y tế, giao lưu nhân dân và hợp tác địa phương.

Cách tiếp cận toàn diện này vượt ngoài khuôn khổ truyền thống, phản ánh nhu cầu gắn kết sâu hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Hai bên cũng đạt thỏa thuận an ninh mới, bổ sung điều khoản về thiết bị quốc phòng và an ninh kinh tế.

Các cam kết

Nhật Bản cam kết tăng gấp đôi đầu tư tư nhân vào Ấn Độ, đạt 10.000 tỉ yen (khoảng 68 tỉ USD) trong thập niên tới. Tokyo cũng sẽ thúc đẩy trao đổi lao động với quy mô 500.000 người trong 5 năm, gồm 50.000 lao động tay nghề cao từ Ấn Độ sang Nhật.

Ngoại trưởng Ấn Độ Vikram Misri nhận định cơ chế này vừa giúp Nhật khắc phục thiếu hụt nhân lực, vừa giúp Ấn Độ tận dụng lực lượng trẻ, phù hợp với chiến lược "Make in India" của Thủ tướng Modi.

Một điểm nhấn là sáng kiến an ninh kinh tế mới, tập trung vào đa dạng hóa và bảo vệ chuỗi cung ứng trong các lĩnh vực như chất bán dẫn, khoáng sản thiết yếu, ICT, năng lượng sạch và dược phẩm.

Theo chuyên gia Gitanjali Sinha Roy (Đại học O.P Jindal), đây là "một bước tiến lớn" gắn trực tiếp với nỗ lực xây dựng hệ sinh thái sản xuất điện tử của Ấn Độ.

Sự hiện diện của Thủ tướng Modi tại nhà máy Tokyo Electron ở Sendai mang tính biểu tượng, khẳng định quyết tâm hợp tác công nghệ cao.

Với New Delhi, mở rộng thương mại và đầu tư từ Nhật rất quan trọng để thúc đẩy "Make in India". Ngược lại, nền kinh tế đang phát triển của Ấn Độ là thị trường tiềm năng cho Nhật khi Tokyo muốn đa dạng hóa mạng lưới trong bối cảnh căng thẳng với Washington. Trữ lượng đất hiếm của Ấn Độ kết hợp với công nghệ khai thác của Nhật càng làm hợp tác thêm giá trị.

Phó giáo sư Sebastian Maslow (Đại học Tokyo) nhấn mạnh: "Hợp tác trong lĩnh vực này phù hợp với chiến lược lớn của Nhật: không chỉ cung cấp hạ tầng chất lượng cao trong tầm nhìn Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở, mà còn củng cố khả năng phục hồi chuỗi cung ứng".

Chuyên gia Roy bổ sung: "Điều này phù hợp với sứ mệnh bán dẫn của Ấn Độ nhằm tạo ra hệ sinh thái sản xuất điện tử, vì chất bán dẫn là nền tảng cho pin mặt trời, thiết bị y tế và cảm biến tự động hóa".

Ông Maslow cho rằng hợp tác về khoáng sản và bán dẫn vừa phục vụ lợi ích mỗi bên, vừa giảm phụ thuộc vào Trung Quốc.

Thông điệp tại họp báo chung cho thấy quan hệ "cùng có lợi": Nhật có công nghệ và vốn, Ấn Độ có nhân lực trẻ, thị trường lớn và đất hiếm. Sự bổ trợ này khép kín vòng hợp tác. Giáo sư Roy khẳng định: "Đưa an ninh kinh tế thành trọng tâm là một cách tiếp cận toàn diện, giúp cả hai bên tăng khả năng chống chịu trước biến động".

Ngoại trưởng Misri nhấn mạnh các biện pháp mới sẽ "xây dựng khả năng phục hồi cao hơn trong quan hệ và ứng phó với cả cơ hội lẫn thách thức mới." Điều này cho thấy hợp tác Nhật - Ấn không chỉ mang tính kinh tế, mà còn là một lớp phòng thủ mềm trước biến động toàn cầu.

Về an ninh, Thủ tướng Ishiba tuyên bố: "Để đảm bảo hòa bình và ổn định ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, hai nước đã tăng cường hợp tác quốc phòng." Ông cũng xác nhận việc phối hợp chuyển giao hệ thống ăng ten gắn trên tàu UNICORN cho Hải quân Ấn Độ đang có tiến triển.

Thủ tướng Modi khẳng định hai bên nhất trí rằng, với vị thế là hai nền kinh tế hàng đầu và hai nền dân chủ năng động ở châu Á, "quan hệ đối tác của chúng ta không chỉ cực kỳ quan trọng đối với chúng ta mà còn đối với hòa bình và ổn định toàn cầu".

Chuyên gia Gitanjali Sinha Roy nhận định việc ông Modi đến Tokyo trước chuyến công du Trung Quốc dự thượng đỉnh SCO, cho thấy Nhật Bản "là một đối tác quan trọng của Ấn Độ và là người bạn đồng hành trong mọi hoàn cảnh".

Chuyến thăm còn mang ý nghĩa biểu tượng, đánh dấu sự trở lại của "ngoại giao con thoi" giữa hai thủ tướng Nhật - Ấn. Truyền thống thăm viếng hằng năm từ 2006 từng bị gián đoạn bởi bất ổn và đại dịch, nay được nối lại, thể hiện quyết tâm chính trị và mở ra chu kỳ hợp tác mới.

Từ năm 2018-2023, hợp tác chủ yếu diễn ra tại các diễn đàn đa phương như G7, Bộ Tứ và các tổ chức quốc tế. Với chuyến thăm lần này, Tokyo và New Delhi nhấn mạnh tầm quan trọng của quan hệ song phương độc lập với các cơ chế đa phương.

Nhật Bản mong muốn giữ Ấn Độ trong Bộ Tứ và tận dụng vai trò cửa ngõ của New Delhi vào Nam bán cầu và châu Phi. Về phía Ấn Độ, việc mở lãnh sự quán mới tại Fukuoka thể hiện sự tăng cường hiện diện ngoại giao, đồng thời củng cố niềm tin chính trị và giao lưu nhân dân.

Cân bằng

Bên cạnh đó, giới quan sát cũng cho rằng điểm nổi bật trong chính sách của Thủ tướng Modi là duy trì ngoại giao cân bằng.

Ngay sau Nhật Bản, ông Modi sẽ sang Trung Quốc dự Hội nghị thượng đỉnh SCO, nơi ông sẽ gặp cả Chủ tịch Tập Cận Bình và Tổng thống Nga Vladimir Putin. Động thái này cho thấy New Delhi không chọn phe tuyệt đối mà đang tìm cách giữ đòn bẩy với mọi bên.

Chuyến thăm của ông Modi diễn ra vào thời điểm nhạy cảm. Ngày 27-8, Mỹ chính thức áp thuế 50% với nhiều mặt hàng từ Ấn Độ, cú sốc lớn cho nền kinh tế lớn thứ năm thế giới, vốn coi Mỹ là đối tác thương mại hàng đầu.

Trong khi thúc đẩy hợp tác toàn diện với Tokyo, đồng thời duy trì quan hệ với Washington, Moskva và Bắc Kinh, Ấn Độ đang theo đuổi con đường tự chủ chiến lược, tận dụng cả bốn cực Mỹ - Nhật - Nga - Trung để bảo vệ lợi ích quốc gia. Nói cách khác, New Delhi tìm cách đa dạng hóa để tránh phụ thuộc vào một đối tác duy nhất.

Phó giáo sư Sebastian Maslow nhận định chuyến đi Nhật "mang đến cơ hội tăng cường khả năng phục hồi cho cả hai nền kinh tế trong bối cảnh tranh chấp thuế quan với Mỹ".

Bình luận viên Yujiro Futo nhấn mạnh: "Ông Modi từ lâu đã nói Ấn Độ và Nhật Bản có quan hệ cùng có lợi." Việc hai nhà lãnh đạo công bố hàng loạt thỏa thuận chiến lược trong chuyến thăm này cho thấy quan hệ song phương đã sang trang mới.

Ý nghĩa chuyến đi vượt xa con số 68 tỉ USD đầu tư hay 500.000 lao động trao đổi, mà nằm ở thông điệp: Ấn Độ và Nhật cùng định hình thế kỷ châu Á dựa trên hợp tác, dân chủ và đổi mới sáng tạo. Ấn Độ - quốc gia đông dân nhất thế giới - cần công nghệ, vốn và thị trường. Nhật Bản - nền kinh tế phát triển - cần nhân lực và thị trường mới để đa dạng hóa. Sự bổ trợ này đặt nền móng cho một "cặp đôi chiến lược" của châu Á.

Trong bối cảnh quốc tế nhiều biến động, sự gắn kết này mở ra viễn cảnh một trục chiến lược mới ở châu Á. Chuyến đi gửi thông điệp rằng Ấn Độ và Nhật Bản sẵn sàng nâng cấp quan hệ đối tác đặc biệt để vừa ứng phó thách thức ngắn hạn, vừa định hình trật tự khu vực dài hạn.

Từ Ấn Độ, Nhật Bản công bố chiến lược mới đối phó Trung Quốc

Thủ tướng Nhật Bản Kishida Fumio đã công bố chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương mới trong chuyến thăm Ấn Độ ngày 20-3 với trọng tâm là Trung Quốc.