Trong giai đoạn gần kề nâng hạng từ cận biên lên mới nổi, theo các chuyên gia, chứng khoán Việt Nam cần nâng cấp thực chất, như cơ chế giao dịch, đa dạng hóa sản phẩm mới ngoài câu chuyện hàng hóa chất lượng nhằm thu hút và giữ chân dòng vốn ngoại lớn.

Việc triển khai cơ chế giao dịch tiên tiến như bán chứng khoán chờ về, T0, bán khống hay thậm chí giao dịch xuyên trưa được bàn tới như giải pháp gia tăng thêm sức hút cho thị trường. Tuy nhiên, theo chuyên gia, ngoài những lợi ích mang lại, cũng có những rủi ro đi kèm cần được lưu ý...

Cơ hội gia tăng thanh khoản

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Thomas Nguyễn, giám đốc thị trường nước ngoài của Chứng khoán SSI, cho biết các nhà đầu tư quốc tế luôn tìm kiếm những trải nghiệm giao dịch tốt hơn và nhiều lựa chọn sản phẩm mới trên thị trường. Và việc áp dụng cơ chế giao dịch trong ngày hay bán khống (short selling)... sẽ là những điểm cộng quan trọng cho thị trường Việt Nam.

Với nhiều kinh nghiệm trên thị trường quốc tế, ông Thomas dự báo khối lượng giao dịch thị trường có thể gia tăng đáng kể khi áp dụng các cơ chế mới, sản phẩm mới.

Mức giao dịch bình quân phiên hiện nay của Việt Nam đã đạt hơn 50.000 tỉ đồng, nhưng ông Thomas lưu ý rằng duy trì và thúc đẩy được quy mô này mới quan trọng. Thanh khoản cao luôn là yếu tố cực kỳ hấp dẫn đối với các nhà đầu tư nước ngoài.

Dù vậy, không thể phủ nhận, việc triển khai các cơ chế, sản phẩm mới sẽ đi kèm không ít lo ngại, bên cạnh cơ hội. Một số nhà đầu tư bày tỏ lo ngại về rủi ro thua lỗ không giới hạn khi bán khống. Trong khi khoản lỗ tối đa khi mua cổ phiếu là 100%, khi bán khống, giá cổ phiếu có thể tăng không giới hạn, dẫn đến khoản lỗ có thể rất lớn.

Nếu một nhà đầu tư bán khống một cổ phiếu ở giá 10.000 đồng nhưng sau đó giá tăng lên 50.000 đồng, họ sẽ phải mua lại để trả với mức giá cao gấp 5 lần, gây thiệt hại nghiêm trọng. 

Còn trên quy mô thị trường, bán khống có thể khuếch đại sự sụt giảm, gây ra hoảng loạn và bất ổn trong thời kỳ thị trường đi xuống.

Đây là lý do, trong lịch sử phát triển, một số quốc gia đã từng phải tạm thời cấm bán khống để ổn định thị trường. Tuy nhiên ông Bùi Văn Huy, phó chủ tịch HĐQT kiêm giám đốc khối nghiên cứu đầu tư Công ty CP FIDT, cho rằng thị trường chứng khoán Việt Nam cũng như toàn cầu đã khác rất nhiều so với giai đoạn trước.

Bán khống là một công cụ quan trọng để tăng tính thanh khoản, tạo ra sự cân bằng và là một chiến lược phòng ngừa rủi ro hiệu quả, ông Huy nói. Khi có bán khống, cổ phiếu bị thổi giá quá cao sẽ sớm bị điều chỉnh về mức hợp lý nhờ áp lực từ phía người bán khống.

"Không có rủi ro nào là xuất phát từ bản thân sản phẩm, mà do cách con người sử dụng nó, quản lý nó", ông Huy nói thêm.

Chờ sản phẩm mới, cải tiến cơ chế giao dịch

Cũng theo ông Huy, việc triển khai giao dịch xuyên trưa, nếu được áp dụng, cũng là sự thay đổi phù hợp với thông lệ quốc tế. Tuy nhiên, thay vì bỏ giờ nghỉ trưa, nên sớm triển khai giao dịch trong ngày.

"Ban đầu có thể chỉ áp dụng giao dịch này cho các đối tượng nhất định như nhà đầu tư chuyên nghiệp, hoặc áp dụng với các nhóm cổ phiếu nhất định đáp ứng tiêu chí về thanh khoản và cơ bản", ông Huy gợi ý.

Ông Đỗ Bảo Ngọc, phó tổng giám đốc Chứng khoán Kiến Thiết Việt Nam, cũng cho rằng kinh nghiệm từ một số thị trường cho thấy việc bỏ nghỉ trưa không phải lúc nào cũng làm gia tăng mạnh thanh khoản.

"Với Việt Nam, bỏ nghỉ trưa có thể giúp thị trường phản ứng nhanh hơn với tin tức quốc tế và tạo thuận lợi cho khối tổ chức, nhưng tác động đến thanh khoản tổng thể chưa chắc rõ rệt do cơ cấu nhà đầu tư cá nhân vẫn chiếm đa số", ông Ngọc dự báo.

Trong khi đó, đối với công ty chứng khoán, giao dịch xuyên trưa đòi hỏi tăng cường nhân sự và vận hành liên tục, gây thêm áp lực chi phí cho các công ty nhỏ.

Trong khi đó, theo ông Ngọc, điều thị trường cần bây giờ là các sản phẩm mới, với các nhà đầu tư rút ngắn chu kỳ thanh toán, cho phép bán khống được quan tâm hơn, nhất là trong bối cảnh thị trường chứng khoán Việt Nam vẫn khá hạn chế về sản phẩm.

Ngoài hợp đồng tương lai trên chỉ số VN30 và trái phiếu chính phủ, chưa có các sản phẩm phái sinh phổ biến như hợp đồng trên cổ phiếu riêng lẻ hay quyền chọn. "Bên cạnh đó, chu kỳ thanh toán hiện vẫn ở mức T+2, trong khi các thị trường mới nổi thường áp dụng T+0 hoặc T+1, yếu tố được xem là then chốt để nâng cao tính linh hoạt và sức hút đối với dòng vốn ngoại", ông Ngọc nói.

Một số chuyên gia cũng cho rằng việc giao dịch xuyên trưa không phải yếu tố quyết định trong việc nâng hạng thị trường. Trong điều kiện thị trường biến động mạnh, việc giao dịch liên tục không nghỉ thậm chí có thể bộc lộ những hạn chế, đặc biệt khi nhân sự và hệ thống còn mới đi vào vận hành.

Trong khi đó, theo các chuyên gia, hệ thống KRX bước đầu đã vận hành ổn định, không phát sinh lỗi nghiêm trọng ảnh hưởng đến hoạt động của thị trường. Đây là tiền đề để các bên tiếp tục nghiên cứu triển khai các sản phẩm giao dịch mới đã được tích hợp trên hệ thống KRX nhằm đáp ứng tốt hơn nhu cầu phát triển của thị trường, trong đó một số cơ chế giao dịch mới như giao dịch trong ngày, bán chứng khoán chờ về.

Cân nhắc rủi ro, ưu tiên làm gì trước?

Việc hệ thống KRX được đưa vào vận hành là nền tảng quan trọng để cải cách giao dịch, dù cần thêm thời gian để hệ thống chạy ổn định. "Giải pháp hợp lý là thí điểm giao dịch xuyên trưa trước với các sản phẩm như chứng quyền, phái sinh để đo lường tác động, rồi mới tính mở rộng sang cổ phiếu cơ sở", ông Ngọc đề xuất.

Cũng theo ông Ngọc, việc cho phép bán chứng khoán chờ về sẽ có tác động tích cực tới tâm lý và thanh khoản. Nhà đầu tư sẽ cảm thấy linh hoạt hơn, có thể giải phóng vốn nhanh và giảm rủi ro bị "kẹt hàng". Thanh khoản thị trường nhờ đó có thể tăng lên nhờ vòng quay vốn nhanh hơn.

Tuy nhiên chính sách này cũng có rủi ro, bởi nhiều nhà đầu tư cá nhân có thể gia tăng lướt sóng ngắn hạn, dẫn tới biến động mạnh trong ngày. "Tuy nhiên, việc này không quá ảnh hưởng tiêu cực tới thị trường chung. Để hạn chế rủi ro, cần đảm bảo có các phương án xử lý kịp thời khi phát sinh rủi ro thanh toán", ông Ngọc nói.

Ông Nguyễn Sơn, chủ tịch HĐTV Tổng công ty Lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC), cho biết việc bán chứng khoán chờ về đã có quy định tại thông tư 120, chức năng này cũng đã được tích hợp trong hệ thống KRX. Tuy nhiên, vấn đề lớn nhất hiện nay không nằm ở hạ tầng kỹ thuật mà ở khả năng quản lý rủi ro của các thành viên thị trường.

Số liệu thống kê hằng năm cho thấy nhiều trường hợp vẫn phải xử lý lỗi sau giao dịch, thậm chí hoãn hoặc loại bỏ thanh toán do kiểm soát ký quỹ của khách hàng chưa chặt chẽ. "Thực tế này cho thấy rủi ro mất khả năng thanh toán tiềm ẩn khi triển khai thực hiện giao dịch trong ngày, bán chứng khoán chờ về là hiện hữu, cần cân nhắc một cách thận trọng khi so sánh với lợi ích của sản phẩm này mang lại", ông Sơn nói.

Để giảm thiểu rủi ro, theo ông Sơn, các thành viên thị trường cần xây dựng quy trình quản lý rủi ro nghiêm túc, chặt chẽ và đảm bảo nguồn lực để thực hiện nghĩa vụ thanh toán thay cho khách hàng khi cần thiết. Cơ quan quản lý tiếp tục hoàn thiện cơ chế giám sát và xử lý rủi ro, đồng thời có chế tài đối với các công ty chứng khoán không tuân thủ quy định quản lý rủi ro đối với giao dịch trong ngày.

"Bán chứng khoán chờ về sẽ được xem xét triển khai trước, sau đó là giao dịch chứng khoán trong ngày. Ngoài ra, giao dịch xuyên trưa cũng là một nội dung quan trọng trong kế hoạch sau khi hệ thống KRX vận hành chính thức. Việc triển khai giao dịch xuyên trưa sẽ giúp nhà đầu tư có thêm thời gian giao dịch, giảm áp lực lệnh vào đầu giờ và phù hợp với thông lệ quốc tế", ông Sơn cho biết.

Diễn biến lạ của chứng khoán trước kỳ nâng hạng: Chỉ báo nào hé lộ kết quả?

Tâm điểm của thị trường chứng khoán sẽ là thông tin nâng hạng được FTSE Russell dự kiến công bố vào ngày 7-10 tới, do vậy diễn biến nhóm cổ phiếu chứng khoán sẽ là chỉ báo sớm để nhà đầu tư theo dõi.