Đảm bảo được yêu cầu ngặt nghèo về thời gian; khai thác được "tinh hoa" của các bộ sách giáo khoa vốn đã được thẩm định kỹ và đạt yêu cầu; không gây xáo trộn; tạo sự công bằng, bảo vệ quyền lợi và giảm "thiệt hại" cho các nhà làm sách...

Đó là những ưu điểm nổi bật của phương án chọn một bộ sách giáo khoa (SGK) thống nhất theo cấp học trên cơ sở ba bộ sách hiện hành - tức mỗi cấp học sử dụng một bộ sách giáo khoa đã được thẩm định và triển khai thực tế - để hình thành bộ sách giáo khoa thống nhất cho cả nước. 

Theo các chuyên gia, phương án này thể hiện rõ sự phù hợp, dung hòa, trong bối cảnh chỉ còn chưa đầy một năm ngành giáo dục phải hoàn thành việc tổ chức một bộ sách giáo khoa thống nhất từ lớp 1 đến lớp 12 ngay từ năm học 2026 - 2027, theo tinh thần nghị quyết 71 của Bộ Chính trị và chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm.

Giảm lãng phí, tăng hiệu quả

Phương án chọn một bộ sách giáo khoa thống nhất theo cấp học trên cơ sở ba bộ sách hiện hành đang nhận được sự đồng thuận cao, không chỉ bởi tính hợp lý, mà còn bởi đây là phương án duy nhất có thể triển khai kịp thời, bảo đảm ổn định và không gây xáo trộn lớn trong toàn hệ thống giáo dục.

Tại nghị trường hay bên hành lang phòng họp Diên Hồng, một số đại biểu Quốc hội nhấn mạnh rằng phương án này "đảm bảo tính kế thừa, hiệu quả, tiết kiệm và chống lãng phí". Những ý kiến này phản ánh đúng thực tế mà các nhà trường đã phải đối mặt trong nhiều năm: mỗi đợt thay sách kéo theo các chi phí khổng lồ cho tập huấn, điều chỉnh kế hoạch, mua sắm thiết bị và đặc biệt là gánh nặng tài chính đối với phụ huynh.

Hiệu trưởng một trường tiểu học ở Hà Nội cho rằng việc đổi SGK liên tục đã tạo ra một vòng xoáy quá tải đối với giáo viên: mỗi năm lại phải làm quen với bộ sách mới, tập huấn mới, bài dạy mới. 

Vị này nhấn mạnh rằng: "Nếu bắt đầu viết một bộ sách mới từ đầu, toàn bộ hệ thống sẽ lại phải lao vào một đợt tập huấn mới và vô cùng tốn kém".

Điều khiến nhiều người lo lắng khi thảo luận về phương án "chọn một bộ sách duy nhất" là nguy cơ quay lại cơ chế độc quyền SGK - điều từng tồn tại hàng chục năm trước khi thực hiện chủ trương xã hội hóa. Nghiêm trọng hơn, việc này sẽ đi ngược tinh thần đổi mới và triệt tiêu động lực sáng tạo của các nhóm tác giả khác.

Sự đa dạng về triết lý giáo dục và cách tổ chức bài học của ba bộ sách là một tài sản quý, không nên xóa bỏ chỉ vì mục tiêu thống nhất. Do vậy, tổ chức một bộ SGK thống nhất theo cấp học trở thành phương án dung hòa tối ưu bởi mỗi cấp học vẫn có một bộ sách duy nhất, đảm bảo sự thống nhất cần thiết. 

Cả ba nhà xuất bản đều có cơ hội đóng góp, tránh tình trạng độc quyền hay "mất trắng" vốn đầu tư. Nhà trường và giáo viên mỗi cấp chỉ phải làm quen với một bộ SGK trọn vẹn, không lẫn lộn.

Đây chính là điểm mấu chốt giúp giải pháp này vừa đạt tính ổn định, vừa giữ được cạnh tranh lành mạnh - điều mà một nền giáo dục mở, hiện đại phải hướng đến. Hơn nữa, phương án này còn bảo đảm tính khả thi cả về chất lượng và thời gian.

Công bằng và ổn định xã hội

Phương án lựa chọn sách theo cấp học tạo ra một không gian công bằng - điều mà cả xã hội đang quan tâm. Có đại biểu Quốc hội cho rằng đây là cách duy nhất đảm bảo "không có môn học nào bị xem là chính - phụ, không có nhà xuất bản nào bị gạt ra ngoài".

Thêm nữa, ngành giáo dục đã đi suốt một thập kỷ để xóa độc quyền SGK. Vì vậy, lựa chọn theo cấp học là cách hợp lý nhất để duy trì cạnh tranh nhưng tránh cực đoan.

Từ góc nhìn quản lý, phương án này còn giúp Bộ Giáo dục và Đào tạo đơn giản hóa đáng kể quy trình thẩm định, tập huấn, chỉ đạo chuyên môn. Thêm nữa, khi cả cấp học dùng một bộ sách, các Sở Giáo dục và Đào tạo cũng xây dựng kế hoạch giáo dục hiệu quả hơn, tránh tình trạng chắp vá. Tính ổn định trong quản trị giáo dục chính là nền tảng cho chất lượng dạy - học bền vững.

Điều quan trọng nhất - như nhiều giáo viên khẳng định - là tất cả những thay đổi phải vì học sinh. Mỗi lần thay sách là một lần trẻ phải thích nghi lại, thậm chí "học lại cách học". Đặc biệt ở tiểu học, sự xáo trộn này có thể tạo áp lực không đáng có.

Phương án theo cấp học không chỉ tiết kiệm tiền cho phụ huynh mà còn mang đến sự ổn định học tập cho học sinh, giúp các em tiếp cận tri thức theo mạch liền, không gián đoạn, không lệch pha giữa các lớp.

Trong bối cảnh nhiều thách thức của ngành giáo dục, việc lựa chọn chính sách hợp lý, cân bằng và nhân văn là thước đo của năng lực quản trị nhà nước. Phương án này đáp ứng đồng thời ba yêu cầu: đúng pháp lý, đúng thực tiễn và đúng mong đợi của xã hội.

Đồng tình một bộ sách giáo khoa trên toàn quốc, đại biểu băn khoăn ai soạn sách cho chất lượng?

Đại biểu Nguyễn Anh Trí (Hà Nội) đồng ý chủ trương một bộ sách thống nhất toàn quốc, nhưng ông băn khoăn ai là người soạn sách giáo khoa.