Nông dân cần thay đổi thói quen mua giống cây tùy tiện để chuyển sang chọn các thương hiệu đã được xác nhận, bảo hộ để tự bảo vệ mình. Doanh nghiệp và cơ quan chức năng cũng cần quyết liệt hơn trong bảo hộ sở hữu trí tuệ cũng như dẹp loạn thị trường giống còn nhiều kẽ hở.

Lòng vòng đường đi của hạt giống

Trong quá trình phản ánh thông tin khoảng 300ha lúa ST24, ST25 vụ đông xuân tại Đắk Lắk và Đắk Nông có tỉ lệ hạt lép đến 80%, phóng viên phát hiện nhiều nông dân mua giống lúa ST24 và ST25 "hàng nhái" giống lúa của cơ sở sản xuất lúa giống Hồ Quang Cua (Sóc Trăng).

Khi được hỏi về diện tích 1,5ha bị lép hạt, ông Đàm Văn Hội, trú thôn Ninh Giang, xã Buôn Choah (Krông Nô, Đắk Nông), cho biết nhiều năm nay gia đình ông mua giống từ ba đại lý Hạnh Cư, Sim Bắc, Liễu Nga tại địa phương. Ngoài ra nông dân trong xã cũng mua giống ở thị trấn Buôn Trấp, huyện Krông Ana (Đắk Lắk).

Trên bao bì đựng hạt giống đều in thông tin là giống lúa ST24 từ cơ sở sản xuất của ông Cua. Các thông tin về quy chuẩn Việt Nam, địa chỉ, số điện thoại, thông tin cơ sở và mẫu bao bì rất giống với "ông Cua chính chủ". Tuy nhiên, phóng viên Tuổi Trẻ gửi mẫu bao bì này về thì ông Cua nói không phải của cơ sở mình nhưng nhìn "rất giống".

Nói thêm về việc này, ông Lê Văn Thành, chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Đắk Lắk, cũng thừa nhận việc quản lý giống cây trồng hiện nay khá khó khăn. Việc người dân trồng lúa ST24, ST25 hạt bị lép có phải do giống, có phải mua từ "ông Cua chính chủ" hay không chưa thể khẳng định gì.

Ông Phạm Tuấn Anh, giám đốc Sở NN&PTNT Đắk Nông, cũng khẳng định 5.000ha lúa ở huyện Krông Nô chủ yếu trồng lúa ST24 và ST25 nhưng đều không được ông Cua cung cấp giống. Bà con nông dân mua các giống lúa như đã nêu tại các cơ sở địa phương và từ các đại lý bên kia sông Krông Nô, thuộc huyện Krông Ana (Đắk Lắk).

Cha đẻ lúa ST25 "bó tay" với hàng nhái

Trao đổi vấn đề này, ông Hồ Quang Cua cho biết: "Thú thật tôi làm sao nhớ hết được. Nhưng chắc chắn người dân không trực tiếp đến cơ sở mua. Đến giờ tôi cũng chưa nghe người dân trồng lúa ở Krông Nô điện cho tôi để phản ánh. Còn người dân mua ở đại lý là câu chuyện khác", ông Cua cho biết.

Theo ông Cua, tình trạng làm giả giống lúa và gạo ST25 diễn ra nhiều nơi. Để ngăn chặn, cơ sở này in bao bì có đầy đủ thông tin, mã vạch, kể cả hình ảnh của ông Cua cho chắc ăn nhưng vừa tung ra được vài ngày thì trên thị trường đã xuất hiện hàng nhái có bao bì, nhãn mác y hệt. "Vụ năm nay tôi phải in lại bao bì mới cho giống lúa ST25", ông Cua than thở.

Ông Trần Tấn Phương - phó giám đốc Sở NN&PTNT Sóc Trăng - cho biết cần phải kiểm tra, chứ dựa trên bao bì cũng chưa thể nói giống lúa đó là thiệt, do cơ sở Hồ Quang Cua sản xuất. "Địa phương luôn tạo điều kiện, bảo vệ giống cây trồng, vật nuôi được đăng ký bảo hộ. Sắp tới, chúng tôi sẽ phối hợp với các ngành liên quan và địa phương kiểm tra, xử lý để bảo vệ quyền lợi của người sản xuất", ông Phương cho biết.

Nông dân cần sử dụng giống xác nhận

Ông Nguyễn Hoàng Minh - giám đốc Công ty cổ phần Rau quả thực phẩm An Giang (Antesco) - cho biết giống giả, trôi nổi, hàng nhái kém chất lượng khá phổ biến trên thị trường làm thiệt hại cho nông dân và cả doanh nghiệp sản xuất giống cũng như đơn vị thu mua chế biến, xuất khẩu.

Đơn cử bên cạnh giống ST24 và ST25 bị làm giả, làm nhái nhiều, hiện nay chanh dây, cà chua của một số doanh nghiệp cũng đang bị làm giả bán cho nông dân trồng tràn lan.

Theo ông Minh, Antesco cũng đang đầu tư một số giống độc quyền để kinh doanh và làm nguyên liệu chế biến. Nhưng để làm ra những giống độc quyền, chất lượng cao thì doanh nghiệp phải đầu tư bài bản, rất tốn kém thời gian và tiền bạc. Nhưng nhiều khi sản phẩm làm ra không bao lâu đã bị làm giả, làm nhái.

"Một phần do thiếu sự giám sát giữa đơn vị chủ quyền và cơ quan nhà nước dẫn đến hàng giả tràn lan. Thiệt hại vẫn thuộc về bà con nông dân", ông Minh nói.

Giám đốc một doanh nghiệp lúa gạo lớn tại ĐBSCL cho hay hiện nay Việt Nam mới dừng lại ở mức khuyến cáo nông dân phải sử dụng giống xác nhận trong khi tại Thái Lan nhà nước bắt buộc nông dân phải dùng. Câu chuyện lúa lép ở Đắk Nông sẽ là bài học cho bà con cần sử dụng giống xác nhận nếu không sẽ tự nhận rủi ro. "Nếu siết chặt quy định sử dụng giống thì nông dân sẽ không mua giống trôi nổi nữa", vị này nói thêm.

Nói về xử lý hàng giả, kém chất lượng nông sản hiện nay, ông Trần Thanh Hiệp - chánh Thanh tra Sở NN&PTNT An Giang - đề nghị: "Nông dân phải lựa chọn cơ sở có uy tín; hàng hóa trong khi mua phải xem kỹ thông tin in trên hàng hóa đó; đề nghị cơ sở bán hàng hóa đó cung cấp các giấy tờ có liên quan khi cần thiết. Để tránh mua phải hàng giả của thương nhân khác".

Trao đổi với Tuổi Trẻ, bà Nguyễn Thị Hồng Minh - chủ tịch Hiệp hội thực phẩm minh bạch AFT - cho rằng để hạn chế tình trạng "lẫn lộn thương hiệu", trước hết các nhà sản xuất cần ngồi lại với nhau, tạo ra một tổ chức, liên minh để tự xúc tiến xây dựng thương hiệu, thị trường, đăng ký sở hữu trí tuệ để cùng nhau bảo vệ.

"Gạo ST25 hoặc bất cứ sản phẩm nào, nếu doanh nghiệp không chịu liên kết thì khó xây dựng, bảo vệ được thương hiệu. Ở Na Uy, các doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản bắt buộc tham gia vào hội đồng xuất khẩu thủy sản. Hay ngành sản xuất rượu ở Pháp cũng hoạt động theo mô hình tương tự.

Thông qua hội đồng này, các doanh nghiệp phải thực hiện những quy tắc chung về giá cả, chất lượng sản phẩm... để cùng tạo thương hiệu, nếu ai làm sai sẽ có chế tài nặng. Còn ở Việt Nam, không có những tổ chức hay hiệp hội kiểu vậy nên khó quản lý chất lượng sản phẩm", bà Minh nói.

Lúa 'ST25' lép hạt, do trời lạnh bất thường?

Dù đang chính vụ gặt nhưng sáng 19-4, cánh đồng Buôn Choah, huyện Krông Nô, một trong những vựa lúa lớn ở Đắk Nông, rất thưa thớt người ra đồng. Bông lúa thẳng đứng do hạt lép, nông dân không buồn thu hoạch vì sợ đã lỗ thêm nợ tiền công.