Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47 chứng kiến nhiều cột mốc quan trọng: hoàn thành nâng cấp Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA), Hiệp định Thương mại tự do ASEAN - Trung Quốc (ACFTA) và đẩy nhanh đàm phán Hiệp định khung về Kinh tế số ASEAN (DEFA). TS Majo George, Trưởng khoa kinh tế Trường ĐH Kinh tế - Tài chính TP.HCM, đánh giá: "Trong bối cảnh ATIGA và ACFTA được nâng cấp và DEFA sắp hoàn thành, Việt Nam ở vị trí dẫn dắt tăng trưởng".

Chuyển mình sâu sắc

Theo TS George, những kết quả này đánh dấu bước chuyển mình lặng lẽ nhưng sâu sắc của ASEAN. ATIGA sau nâng cấp đã vượt ra khỏi giới hạn thương mại hàng hóa thông thường, bổ sung các vấn đề kinh tế tuần hoàn, tiêu chuẩn thương mại - môi trường, an ninh lương thực, kết nối chuỗi cung ứng.

ACFTA 3.0 bổ sung 9 chương về kinh tế số, hợp tác xanh, doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa (MSME) và khả năng chống chịu của chuỗi cung ứng - chuyển thỏa thuận từ giảm thuế quan sang phát triển bền vững và hội nhập số.

Đáng chú ý nhất là DEFA - văn kiện hứa hẹn là thỏa thuận khung về kinh tế số cấp khu vực đầu tiên trên thế giới. DEFA hướng tới hài hòa hóa các quy định về dữ liệu xuyên biên giới, an ninh mạng, thanh toán số, đạo đức AI và bảo vệ người tiêu dùng.

Theo dự báo của ASEAN, thỏa thuận này sẽ nhân đôi giá trị kinh tế số lên gần 2.000 tỉ USD vào năm 2030 nếu được thực hiện đầy đủ.

"Nếu ATIGA là xương sống, ACFTA là hệ cơ thì DEFA chính là hệ thần kinh giúp ASEAN suy nghĩ và hành động như một thể thống nhất. Sự kết hợp của ba công cụ này có thể biến ASEAN thành thị trường mạng lưới thống nhất về hàng hóa, vốn và dữ liệu", TS George nhấn mạnh.

ThS Nguyễn Thị Hiên, nghiên cứu viên Viện hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, cho rằng trong bối cảnh biến động kinh tế - chính trị, việc điều chỉnh kịp thời các hiệp định thương mại cực kỳ cần thiết. Bà đánh giá ATIGA sau nâng cấp là công cụ tăng khả năng chống chịu trước cú sốc bên ngoài, còn ACFTA là bước tiên phong cải thiện khả năng tiếp cận thị trường giữa Trung Quốc và ASEAN.

Đặc biệt, DEFA không chỉ thúc đẩy thương mại số và đổi mới sáng tạo, mà còn đảm bảo sự tham gia bao trùm cho doanh nghiệp nhỏ và vừa cũng như các công ty khởi nghiệp. Bà Hiên nhấn mạnh: "Đây là bước tiến chủ động của ASEAN. Trong thế giới ngày càng được định hình bởi chuyển đổi số, ASEAN đang tiến lên một cách thận trọng, đầy tham vọng và đoàn kết".

TP.HCM hưởng lợi như thế nào

TS George đánh giá những bước chuyển về thương mại mang lại nhiều lợi ích chiến lược cho việc xây dựng trung tâm tài chính quốc tế tại TP.HCM và Đà Nẵng, đặc biệt trong các lĩnh vực nguồn vốn, fintech và tài chính xanh.

Tuy nhiên ông nhấn mạnh các hiệp định chỉ tạo ra cơ hội, hệ sinh thái mới tạo ra thịnh vượng thực sự. Để tận dụng, Việt Nam cần hành động đồng bộ: doanh nghiệp phải tăng tốc số hóa và quốc tế hóa; các trường đại học cần đào tạo nguồn nhân lực thành thạo công nghệ số; các nhà hoạch định chính sách chủ động xây dựng cơ sở hạ tầng tài chính, dữ liệu.

Bên cạnh đó, ông George cũng nhấn mạnh việc thành lập Tòa án Thương mại số và Cơ chế giải quyết tranh chấp thay thế (ADR) chuyên biệt cho các vấn đề về dữ liệu và thanh toán, góp phần tạo môi trường pháp lý minh bạch, giảm rủi ro cho nhà đầu tư.

Đồng tình, ThS Nguyễn Thị Hiên nhấn mạnh sự cần thiết xây dựng khung pháp lý phù hợp với DEFA. Bà đề xuất nguyên tắc cho phép truyền tải tự do dữ liệu không nhạy cảm giữa các nước, quy định rõ ràng cơ chế ngoại lệ vì lý do an ninh và yêu cầu minh bạch mọi nghĩa vụ lưu trữ dữ liệu tại chỗ. Ngoài ra, việc công nhận định danh số, bao gồm chữ ký số, chứng thực điện tử xuyên biên giới giữa các nước ASEAN cũng rất quan trọng.

TS George kết luận: "Trong thập niên tới, "đơn vị tiền tệ" của cạnh tranh sẽ là khả năng kết nối. Với điểm tựa là TP.HCM, Việt Nam sẵn sàng dẫn dắt xu hướng này. Các thành phố chiến thắng sẽ không được quyết định bởi các tòa cao ốc, mà bởi khả năng nhanh chóng xây dựng niềm tin. TP.HCM phải trở thành điểm đến đáng tin cậy nhất ASEAN cho tài chính số".

Cuộc gặp ông Trump là "điểm nhấn rất quan trọng"

Theo Thứ trưởng Ngoại giao Đặng Hoàng Giang, chỉ trong 3 ngày dự Hội nghị Cấp cao ASEAN và các hội nghị liên quan tại Malaysia, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã có nhiều cuộc gặp, tiếp xúc song phương với lãnh đạo khoảng hơn 20 đối tác - bao gồm toàn bộ các quốc gia ASEAN, nhiều lãnh đạo các nước đối tác lớn, lãnh đạo các tổ chức quốc tế và khu vực.

Các cuộc gặp, trao đổi tuy ngắn nhưng đạt nhiều kết quả cụ thể và thực chất, theo ông Giang, qua đó tin cậy chính trị giữa Việt Nam với các nước được tăng cường hơn nữa.

Chẳng hạn Tổng thống Mỹ Donald Trump, Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường, tân Thủ tướng Nhật Takaichi Sanae, Tổng thống Brazil Lula da Silva, Thủ tướng Canada Mark Carney và nhiều lãnh đạo khác đều nhất trí với đề nghị của Việt Nam về tăng cường trao đổi đoàn cấp cao thời gian tới.

Theo Thứ trưởng Đặng Hoàng Giang, điều đó cho thấy các nước nhìn nhận, đánh giá cao vai trò của Việt Nam ở khu vực, ủng hộ Việt Nam ổn định, phát triển, đóng vai trò ngày càng quan trọng trong ASEAN và trên trường quốc tế.

Cũng trong chuyến công tác này, Việt Nam và các đối tác quan trọng, chính yếu đã "chốt" được nhiều vấn đề quan trọng phản ánh lợi ích chung của Việt Nam với các đối tác. Ông Giang dẫn chứng việc Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường nhất trí tích cực thúc đẩy việc khởi công tuyến đường sắt cao tốc Hà Nội - Hải Phòng - Lào Cai.

Thủ tướng Canada Mark Carney thì cho biết sẽ sớm công bố dự án trị giá 20 triệu USD xây dựng thành phố thông minh ven biển thích ứng với thiên tai, biến đổi khí hậu. Hay Phó chủ tịch Ngân hàng Thế giới Carlos Felipe Jaramillo khẳng định sẽ đáp ứng các đề nghị về việc huy động nguồn lực nhanh, hiệu quả hơn trong hỗ trợ các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam.

Đặc biệt, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao khẳng định "điểm nhấn rất quan trọng" dịp này là Việt Nam và Mỹ đã công bố Tuyên bố chung về khuôn khổ Hiệp định thương mại đối ứng, công bằng và cân bằng vào ngày 26-10.

Việc công bố Tuyên bố chung diễn ra không lâu sau cuộc gặp cùng ngày giữa Thủ tướng Phạm Minh Chính và Tổng thống Mỹ Donald Trump. Trong đó nhà lãnh đạo Mỹ đã vui vẻ nhận lời mời thăm Việt Nam của Tổng Bí thư Tô Lâm, đồng thời đề nghị phía Việt Nam sớm thông báo chuyến thăm Mỹ của Tổng Bí thư.

Tổng thống Trump cũng đã phản hồi tích cực và ghi nhận đề nghị công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường cũng như đưa Việt Nam ra khỏi danh sách kiểm soát xuất khẩu chiến lược D1, D3 và chỉ đạo các quan chức cao cấp Mỹ sớm phản hồi về các vấn đề này cho Việt Nam.

"Đó đều là những bước tiến quan trọng góp phần tạo nền tảng ổn định, bền vững trong quan hệ của Việt Nam với các đối tác quan trọng và chủ chốt; góp phần huy động thêm nguồn lực bên ngoài để hiện thực hóa các mục tiêu chiến lược của đất nước, đặc biệt là mục tiêu tăng trưởng hai con số từ sau Đại hội Đảng XIV", Thứ trưởng Đặng Hoàng Giang khẳng định.

Hội nghị cấp cao ASEAN 47 bế mạc, mở ra chặng đường hợp tác mới trong khu vực

Sau ba ngày làm việc sôi nổi với hơn 20 hoạt động, Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 47 và các hội nghị liên quan đã bế mạc chiều 28-10 tại Kuala Lumpur.