Cuộc gặp giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Alaska ngày 15-8 diễn ra trong bối cảnh Ukraine đang ở thế bất lợi, nhưng chương trình nghị sự vẫn mơ hồ và các bên có những yêu sách khác biệt, khiến khả năng đạt được đột phá còn nhiều dấu hỏi.

Vào đêm trước cuộc gặp quan trọng của hai nhà lãnh đạo Nga - Mỹ ở Alaska để thảo luận về giải pháp cho cuộc xung đột Ukraine, tình hình của châu Âu nói chung và Ukraine nói riêng không mấy khả quan.

Theo phân tích của các chuyên gia Dan Caldwell từ Trung tâm Đổi mới Mỹ và Jennifer Kavanagh từng làm việc tại Quỹ Carnegie và Tập đoàn RAND trên The American Conservative, Nga hiện đang có lợi thế quân sự không thể phủ nhận về nhân lực và sản xuất đạn dược, trong khi tình hình của Ukraine đang xấu đi mỗi ngày.

Tệ hơn nữa, các nhà phân tích chắc chắn rằng Mỹ và châu Âu khó có thể làm gì để thay đổi triệt để cán cân quân sự có lợi cho Kiev. Phương Tây không thể giải quyết các vấn đề nhân sự hoặc cung cấp cho Kiev một lượng lớn vũ khí bổ sung trong ngắn hạn. Các lệnh trừng phạt cũng khó có thể giúp ích.

Những yêu sách khác biệt

Đến trước giờ G, kỳ vọng của các bên về việc giải quyết cuộc xung đột Ukraine là gì? Theo trang Axios, trong cuộc họp online ngày 13-8 với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và các nhà lãnh đạo châu Âu, ông Trump đã nêu mục tiêu chính của cuộc gặp thượng đỉnh ngày 15-8 với ông Putin là "đạt được lệnh ngừng bắn ở Ukraine", đồng thời để "hiểu rõ hơn về khả năng ký kết một thỏa thuận hòa bình toàn diện".

Cũng theo nguồn tin của Axios, ông Trump cho rằng một thỏa thuận hòa bình giữa Matxcơva và Kiev sẽ đòi hỏi phải trao đổi lãnh thổ, nhưng nhấn mạnh rằng quyết định cuối cùng về vấn đề này vẫn thuộc về "hai Vladimir" - như nguyên văn của ông Trump - tức là hai ông Putin và Zelensky. Một nguồn tin khác cho biết thêm tổng thống Mỹ đã chấp thuận ý tưởng về một cuộc họp ba bên giữa Nga, Mỹ và Ukraine.

Trong cuộc họp trực tuyến ba bên giữa ông Trump, ông Zelensky và Liên minh châu Âu (EU) này, theo trang Politico, Ukraine đưa ra năm yêu cầu để giải quyết xung đột với Nga trước cuộc gặp của hai nhà lãnh đạo Nga - Mỹ tại Alaska.

Theo đó, Kiev muốn một lệnh ngừng bắn trước khi bắt đầu các cuộc đàm phán về lãnh thổ, nhưng không có nhượng bộ "liên quan đến biên giới", đảm bảo an ninh, bồi thường từ Liên bang Nga, trao trả tù binh chiến tranh và duy trì các lệnh trừng phạt chống Nga.

Nhà khoa học chính trị Nga Sergey Markov giới thiệu cụ thể hơn các yêu sách của Zelensky trên kênh Telegram của mình ngày 13-8, đó là Ukraine đòi bồi thường thiệt hại ước tính từ 500 - 1.000 tỉ USD. Ukraine phải nhận được các đảm bảo an ninh dưới hình thức tư cách thành viên NATO hoặc tư cách thành viên EU hoặc các thỏa thuận kiểu NATO theo một hình thức riêng biệt. Và việc triển khai quân đội nước ngoài của các nước đồng minh (tức là NATO) trên lãnh thổ Ukraine.

Tờ Berliner Telegraph tường thuật cuộc làm việc của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky với Thủ tướng Đức Friedrich Merz ở Berlin ngày 13-8, cho biết ông Merz đã ủng hộ tổng thống Ukraine bằng việc vạch ra "lằn ranh đỏ" của châu Âu với ông Trump.

Ông Friedrich Merz, người đóng vai trò chủ chốt và đại diện cho châu Âu, đã mạnh dạn bày tỏ với nhà lãnh đạo Mỹ về lập trường thống nhất của châu Âu và đưa ra cho tổng thống Mỹ năm điểm mà châu Âu muốn ông Trump tuân thủ trong hội nghị thượng đỉnh Alaska.

Thứ nhất, Ukraine phải được ngồi vào bàn đàm phán nếu tiếp tục có thêm các cuộc họp. Thứ hai, các cuộc đàm phán phải được tổ chức theo "trình tự đúng đắn", mà trước tiên là khi thỏa thuận thêm bất kỳ điều gì, cần phải đạt được ngừng bắn. 

Thứ ba, có thể đàm phán nhượng bộ lãnh thổ, nhưng chúng phải hướng về tiền tuyến chứ không phải vào những mong muốn sâu rộng hơn của Nga. Thứ tư, Ukraine cần "những đảm bảo an ninh đáng tin cậy" và quân đội của họ phải tiếp tục nhận được sự hỗ trợ của phương Tây. 

Thứ năm, cần sắp xếp ổn thỏa các cuộc đàm phán, và một phần của chiến lược đàm phán là gây áp lực lên Nga thông qua các biện pháp trừng phạt.

Hai kịch bản của ông Trump

Về phần mình, ông Trump cũng hình dung ra hai phương án cho cuộc gặp với ông Putin. Phương án tốt sẽ là khi tổng thống Nga đồng ý ngừng bắn. Một tuần sau, một cuộc họp giữa ba nhà lãnh đạo: ông Putin, ông Zelensky và ông Trump sẽ diễn ra, và các điều kiện của hòa bình sẽ được thảo luận tại đó.

Phương án xấu là ông Putin không đồng ý ngừng bắn. Khi đó, Mỹ sẽ áp đặt các lệnh trừng phạt quy mô lớn lên Nga. Đây sẽ là những lệnh trừng phạt thứ cấp khổng lồ đối với tất cả những ai hợp tác với Nga. Châu Âu cũng sẽ tham gia vào các lệnh trừng phạt như vậy. Đây chính là cách ông Trump nhìn nhận về logic của cuộc họp.

Ông Trump cũng bày tỏ hy vọng về một cuộc gặp khác với ông Putin sau hội nghị thượng đỉnh sắp tới ở Alaska. "Nếu cuộc gặp đầu tiên diễn ra tốt đẹp, chúng tôi sẽ có một cuộc gặp thứ hai. Tôi muốn có nó gần như ngay lập tức", ông nói trong chuyến thăm Trung tâm Biểu diễn nghệ thuật John F. Kennedy ở Washington hôm 13-8.

Sự hoài nghi từ các chuyên gia

Giáo sư Biljana Vankovska từ Đại học Ss. Cyril và Methodius ở Macedonia khuyên không nên quá kỳ vọng vào thượng đỉnh Alaska vì nhiều lý do: hội nghị không có chương trình nghị sự rõ ràng, không có sự chuẩn bị cụ thể và không có thẩm quyền thực sự để đạt được thỏa thuận. Theo bà, cuộc gặp này chỉ là sự bình thường hóa có giới hạn giữa hai đối thủ thời chiến.

Bà Vankovska cũng chỉ ra rằng hai ông Trump và Putin quyết tâm chấm dứt "cuộc chiến của Biden" mà không quan tâm đến cảm xúc của châu Âu vốn đang mất vị thế là chủ thể địa chính trị toàn cầu, và Ukraine. 

Ông Trump chưa bao giờ cam kết ngừng bán vũ khí cho châu Âu hay ủng hộ Ukraine trung lập bên ngoài NATO. Ngay cả khi ông ấy thực sự muốn hòa bình ở Ukraine, ông vẫn thiếu sự ủng hộ của giới cầm quyền Mỹ và phải đối mặt với những kẻ diều hâu ở châu Âu đang nuôi dưỡng tổ hợp công nghiệp - quân sự.

Sự thận trọng không chỉ từ phương Tây. Nhà văn và tổng biên tập báo Ngày của Nga Alexander Prokhanov trong bài "Những cái vuốt ve ở Alaska" cho rằng mối quan hệ Mỹ - Nga được lý giải bởi sự không tương thích giữa giấc mơ hai nước.

"Giấc mơ Mỹ là sự thống trị toàn bộ thế giới, trong khi giấc mơ Nga là khát vọng về sự thịnh vượng của thế giới", ông viết. Ông Prokhanov cảnh tỉnh rằng "nước Nga, mệt mỏi vì chiến tranh, sẽ bắt đầu tìm kiếm sự thỏa hiệp", nhưng không nên "lạc lối trong những lời hứa ngọt ngào" như đã từng xảy ra trước đây.

Thượng đỉnh Trump - Putin tại Alaska

Hãng tin AFP chiều 14-8 dẫn nguồn tin từ điện Kremlin cho biết cuộc gặp giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Mỹ Donald Trump sẽ diễn ra lúc 11h30 ngày 15-8 giờ Alaska (tức 2h30 ngày 16-8 giờ Việt Nam).

Theo trợ lý tổng thống Nga Yuri Ushakov, hai nhà lãnh đạo sẽ thảo luận triển vọng chấm dứt xung đột Ukraine, mở rộng hợp tác thương mại - kinh tế và các vấn đề an ninh quốc tế.

Chương trình nghị sự gồm phiên gặp kín với phiên dịch, họp đoàn hai nước, bữa trưa làm việc và họp báo chung. Đây là lần đầu hai nhà lãnh đạo Nga - Mỹ hội đàm trực tiếp kể từ cuộc gặp giữa hai ông Putin và Biden năm 2021.

Phái đoàn Nga gồm Ngoại trưởng Sergei Lavrov, Bộ trưởng Quốc phòng Andrei Belousov, Bộ trưởng Tài chính Anton Siluanov và Đặc phái viên Kirill Dmitriev. Matxcơva kỳ vọng khai thác "tiềm năng to lớn" chưa được phát huy trong quan hệ kinh tế song phương.

Nga tiết lộ thời gian ông Putin và ông Trump sẽ gặp nhau tại Alaska

Phía Nga vừa cho biết cuộc gặp giữa hai ông Trump - Putin sẽ diễn ra vào lúc 11h30 ngày 15-8 theo giờ địa phương tại Alaska, lúc đó là 2h30 ngày 16-8 theo giờ Việt Nam.