Sau nhiều tháng khuyên nhủ lẫn đe dọa, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã sắp xếp được cuộc gặp trực tiếp với Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Alaska.

Tuy nhiên, viễn cảnh nhà lãnh đạo Mỹ vạch ra về một thỏa thuận "trao đổi lãnh thổ" để đổi lấy hòa bình, khiến Ukraine và phương Tây không khỏi thất kinh và tìm cách thúc đẩy tìm một chỗ cho Tổng thống Volodymyr Zelensky tại bàn đàm phán.

Ông Zelensky có khả năng tham gia

Lập trường của ông Trump thay đổi gần như chỉ sau một đêm sau chuyến thăm Matxcơva của đặc phái viên Steve Witkoff hồi tuần trước, chỉ hai ngày trước thời hạn ngừng bắn hoặc trừng phạt mà ông Trump đặt ra cho Nga. Từ "thất vọng" với Nga, ông Trump đã mời ông Putin đến Mỹ và nói rằng sẽ sắp xếp một cuộc gặp ba bên với cả ông Zelensky.

Ngày 10-8, Phó tổng thống JD Vance cho biết ông Trump đã hóa giải được bế tắc khiến ông Putin kiên quyết không đàm phán với ông Zelensky.

"Chúng tôi hiện đang cố gắng xác định lịch trình và những thứ tương tự xung quanh thời điểm ba nhà lãnh đạo có thể ngồi lại và thảo luận về việc chấm dứt cuộc xung đột này", ông Vance nói trên kênh Fox News khi được hỏi về kỳ vọng đối với hội nghị thượng đỉnh vào ngày 15-8.

Trước đó, đại sứ Mỹ tại NATO Matthew Whitaker cũng tin tưởng về khả năng ông Zelensky sẽ có mặt tại Alaska - một địa điểm được bàn tán nhiều vì từng thuộc Nga nhưng đã được bán lại cho Mỹ cách đây 158 năm.

Đây là điều phương Tây vận động suốt thời gian qua, với lập luận rằng Nga và Mỹ không thể thảo luận hay quyết định các vấn đề lãnh thổ mà không có sự đồng thuận của châu Âu và Ukraine.

"Chúng tôi hy vọng và cho rằng Chính phủ Ukraine, Tổng thống Zelensky sẽ tham gia vào cuộc họp này" - Thủ tướng Đức Friedrich Merz nói trên Đài ARD, sau loạt điện đàm giữa ông Zelensky với lãnh đạo 13 nước.

Các ngoại trưởng Liên minh châu Âu hội đàm khẩn cấp trong ngày 11-8 để thảo luận bước tiếp theo để ngăn một thỏa thuận bất lợi cho Kiev. "Đối với Ukraine, việc vắng mặt là một thảm họa" - ông Stefan Meister, một nhà phân tích về Nga tại Hội đồng Quan hệ đối ngoại Đức, nhận định.

Trong phát biểu ngày 11-8, Tổng thống Volodymyr Zelensky cho rằng "Nga đang kéo dài chiến tranh, và do đó họ đáng chịu áp lực toàn cầu mạnh mẽ hơn, không được nhận bất kỳ phần thưởng hay lợi ích nào", ông Zelensky phát biểu hôm 11-8.

Phản ứng của Kiev và phương Tây cũng là điều dễ hiểu, khi tình thế được đánh giá là đang có lợi cho Matxcơva. Lực lượng Nga đang gần như bao vây hai thị trấn trọng điểm của Donetsk là Pokrovsk và Kostiantynivka, đồng thời không ngừng tuyên bố kiểm soát thêm nhiều khu vực tại đây. "Một kế hoạch về trao đổi hoặc kiểm soát đất đai hoàn toàn có lợi cho Matxcơva", Đài CNN bình luận.

Kịch bản thỏa thuận Alaska

Theo giới phân tích, các bên hướng về bàn đàm phán với những mục tiêu khác nhau: mục tiêu của ông Trump là ngưng bắn và mục tiêu của ông Putin là định vị lại chiến lược của Nga.

Nhưng khả năng đạt được thỏa thuận ngừng bắn ngay lập tức vẫn mơ hồ bởi Nga từ lâu đã nhấn mạnh việc này là bất khả thi do cần đảm bảo việc giám sát và hậu cần trước.

Trong khi đó, Ukraine và phương Tây khẳng định cần ngừng bắn trước trước khi đàm phán và kiên quyết bác bỏ việc nhượng bộ lãnh thổ.

Nhưng tại cuộc thượng đỉnh ở Alaska sắp tới, những gì Ukraine có thể nhận từ "cuộc trao đổi" mà ông Trump nhắc đến có lẽ chỉ là những phần đất nhỏ ở khu vực biên giới do Nga kiểm soát tại các tỉnh Sumy và Kharkov.

Không chỉ có vấn đề lãnh thổ, Nga từ lâu đã nhấn mạnh các điều kiện tiên quyết cho thỏa thuận hòa bình là Ukraine cam kết trở thành một quốc gia trung lập, từ chối sự hỗ trợ quân sự của Mỹ và EU, cũng như từ bỏ nỗ lực gia nhập NATO.

Trên tờ New York Times, ông Alexander Gabuev, giám đốc Trung tâm Carnegie về Nga và Âu - Á tại Berlin, cho rằng Nga sẽ đạt được thỏa thuận có lợi lại Alaska và Ukraine sẽ buộc phải chấp nhận kết quả.

Ngược lại, Matxcơva sẵn sàng tiếp tục cuộc chiến thêm 12 đến 18 tháng vì Ukraine sẽ cạn kiệt binh lính nhanh hơn tốc độ suy yếu của nền kinh tế bị ảnh hưởng bởi chiến tranh của Nga.

Kết quả này cũng có thể gây chia rẽ Mỹ và châu Âu. "Nếu bạn có thể khiến ông Trump công nhận yêu sách của Nga đối với phần lớn lãnh thổ họ đã chiếm giữ - mà Ukraine và châu Âu có thể sẽ không đồng tình với điều đó, bạn sẽ tạo ra rạn nứt lâu dài giữa Mỹ và châu Âu" - ông Sam Greene từ Trường Kings College London bình luận.

Nói về cuộc họp tại Alaska, Phó tổng thống Mỹ Vance khẳng định Washington sẽ cố gắng tìm ra một giải pháp mà cả Ukraine và Nga đều có thể chấp nhận được dù cả hai "sẽ không hài lòng".

Mỹ tuyên bố ngừng viện trợ cho Ukraine

Ngày 10-8, Phó tổng thống Mỹ JD Vance tuyên bố Washington sẽ chấm dứt việc tài trợ cho chiến tranh Ukraine, động thái diễn ra ngay trước thềm cuộc gặp thượng đỉnh giữa ông Trump và ông Putin dự kiến diễn ra ngày 15-8.