Trung Quốc sẽ dỡ bỏ hạn chế xuất khẩu đất hiếm, ngừng xuất khẩu hóa chất sản xuất fentanyl sang Bắc Mỹ và nối lại thương mại các chất bán dẫn quan trọng, Nhà Trắng công bố ngày 1-11.

Đây là bản tóm tắt công khai chi tiết nhất về thỏa thuận mà Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ký tại Hàn Quốc hôm 30-10, bên lề hội nghị APEC.

Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cho biết hai nước có thể ký kết thỏa thuận giảm căng thẳng và thiết lập "đình chiến thương mại" một năm ngay trong tuần tới.

Thắng lợi mong manh

Nhà Trắng mô tả nhượng bộ của Trung Quốc là "thắng lợi lớn lao bảo vệ sức mạnh kinh tế và an ninh quốc gia Mỹ", theo Đài CNN. Tuy nhiên, trang Politico nhận định đây là "chiến dịch truyền thông nhằm ca ngợi kết quả cuộc gặp Trump - Tập".

Những người chỉ trích cho rằng cuộc thương chiến do chính ông Trump gây ra và ông Trump thân chinh đến Hàn Quốc để thỏa hiệp đình chiến mong manh, thậm chí CNN còn phân tích rằng thỏa thuận này là bước lùi của ông Trump trước Trung Quốc.

Một hiệp định thương mại dài hạn, bền vững, có tính cấu trúc ổn định giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới vẫn xa vời. Thỏa thuận cũng không có ràng buộc pháp lý ngăn Bắc Kinh rút lại cam kết nếu lợi ích bị ảnh hưởng.

Dẫu vậy, nhiều lĩnh vực sản xuất thiết yếu ở Mỹ có thể tạm thở phào. "Trung Quốc sẽ cấp giấy phép chung xuất khẩu đất hiếm, gali, gecmani, antimon và graphit vì lợi ích người dùng cuối tại Mỹ và nhà cung cấp toàn cầu", Nhà Trắng cho biết.

Gecmani dùng trong sợi quang, chất bán dẫn và pin mặt trời; gali dùng trong sản xuất chip máy tính, điện thoại và trạm gốc 5G. Đổi lại, Washington tạm hoãn thuế quan đối ứng thêm một năm và ngừng kế hoạch áp thuế 100% với hàng Trung Quốc.

Cuộc đua tự chủ

Việc Trung Quốc tạm dừng siết xuất khẩu đất hiếm một năm là cửa sổ chiến lược để Mỹ và đồng minh phương Tây tăng tốc xây dựng năng lực tự chủ trong chuỗi cung ứng sống còn này.

Báo cáo "Developing Rare Earth Processing Hubs: An Analytical Approach" (Phát triển các trung tâm chế biến đất hiếm: Một tiếp cận phân tích) của Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS, Washington) ngày 28-7 chỉ ra điểm yếu chiến lược của Mỹ không chỉ là nguồn khai thác mà là khâu chế biến, tinh luyện quặng thô thành vật liệu sử dụng được.

Trung Quốc hiện kiểm soát gần như toàn bộ công đoạn này. Với một năm tranh thủ được, Mỹ phải phát triển chiến lược vừa xây dựng chuyên môn kỹ thuật vừa thiết lập trung tâm chế biến ngoài tầm kiểm soát của Trung Quốc.

Chính vì mục tiêu này, trong chuyến công du châu Á, ông Trump ký hàng loạt thỏa thuận song phương về đất hiếm. Với Úc, thỏa thuận 8,5 tỉ USD hướng tới xây dựng năng lực phân tách và tinh luyện quy mô lớn.

Nhật Bản dự kiến là trung tâm công nghệ hạ nguồn, sản xuất nam châm thành phẩm và tái chế. Malaysia đóng vai trò trung tâm chế biến khu vực, nơi Tập đoàn Lynas của Úc đặt nhà máy. Thái Lan là trung tâm logistics và dự trữ chiến lược, đảm bảo vận chuyển và lưu trữ an toàn, tránh gián đoạn nguồn cung.

Trên lý thuyết, các thỏa thuận này là trụ cột để Mỹ triển khai chuỗi cung ứng đất hiếm khép kín, không phụ thuộc Trung Quốc ở vành đai châu Á - Thái Bình Dương. Nhưng thực tế thách thức triển khai rất lớn trong thời hạn một năm, chưa kể không có gì đảm bảo thỏa thuận với Trung Quốc sẽ bền vững.

Trung Quốc dĩ nhiên là nhận ra nỗ lực của Mỹ thoát khỏi phụ thuộc, nhưng Bắc Kinh lựa chọn nhượng bộ vì khó khăn riêng. Thỏa thuận hạ nhiệt căng thẳng thương mại giúp Trung Quốc tránh đối đầu leo thang có thể gây tổn hại nền kinh tế đang chậm lại.

Mỹ cũng đồng ý tạm hoãn mở rộng danh sách công ty Trung Quốc bị hạn chế mua công nghệ Mỹ - lợi ích quan trọng với nhiều lĩnh vực công nghệ đang phát triển mạnh của Trung Quốc.

Thời gian tạm hoãn thương chiến còn giúp Bắc Kinh có thêm dư địa để hoàn thiện cơ chế pháp lý kiểm soát xuất khẩu và tái cơ cấu ngành đất hiếm, tối đa hóa giá trị chiến lược tài nguyên này khi cần tung ra trong tương lai.

G7 công bố 26 dự án, quyết tâm giảm phụ thuộc vào đất hiếm Trung Quốc

Các nước G7 khẳng định quyết tâm giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc trong chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược, khi công bố 26 dự án hợp tác mới nhằm xây dựng mạng lưới khai thác và tinh chế độc lập.