Theo SciTechDaily, khác với các cơ quan khác trong cơ thể vốn có hệ bạch huyết để loại bỏ chất thải, não lại không có mạch bạch huyết riêng. Trong nhiều năm, giới khoa học bối rối không biết não xử lý rác thải bằng cách nào. 

Đến khoảng 12 năm trước, hệ glymphatic mới được phát hiện và mô tả như một cơ chế "xả thải" độc hại ra khỏi não.

Quá trình này diễn ra nhờ dịch não tủy, chất lỏng bao quanh não và tủy sống. Dịch não tủy di chuyển quanh các mạch máu trong não, chảy vào khe giữa các tế bào thần kinh để gom chất thải rồi dẫn ra ngoài theo đường tĩnh mạch lớn. Thí nghiệm trên chuột cho thấy hệ glymphatic hoạt động mạnh nhất trong giấc ngủ, với khả năng dọn dẹp chất thải tăng rõ rệt.

Một trong những chất mà hệ thống này đào thải là amyloid beta (Aβ), loại protein khi tích tụ sẽ tạo thành mảng bám trong não. Cùng với các đám rối của protein tau, mảng amyloid là đặc trưng chính của bệnh Alzheimer, dạng sa sút trí tuệ phổ biến nhất.

Ở người và chuột, các nghiên cứu cho thấy mức Aβ trong dịch não tủy tăng khi thức và giảm nhanh trong lúc ngủ. Tuy nhiên cũng có một số nghiên cứu trên chuột cho kết quả ngược lại, gợi ý rằng hoạt động glymphatic có thể thay đổi tùy thời điểm. Điều này cho thấy cơ chế vẫn còn nhiều điều chưa sáng tỏ.

Ở người, ngủ đủ giấc mang lại lợi ích cho sức khỏe não bộ. Ngoài việc giúp cải thiện trí nhớ và chức năng nhận thức, giấc ngủ còn liên quan trực tiếp đến việc loại bỏ độc tố. 

Một thí nghiệm ở người trưởng thành khỏe mạnh cho thấy chỉ sau một đêm mất ngủ hoàn toàn, lượng Aβ trong vùng hồi hải mã, khu vực quan trọng cho trí nhớ, đã tăng rõ rệt. Điều này củng cố giả thuyết rằng hệ glymphatic ở người cũng hoạt động mạnh trong khi ngủ.

Các rối loạn giấc ngủ mãn tính như ngưng thở khi ngủ hoặc thiếu ngủ kéo dài liên quan đến chứng sa sút trí tuệ.

Ngưng thở khi ngủ (sleep apnea) là tình trạng ngưng thở nhiều lần trong đêm, khiến não thiếu oxy và cơ thể thiếu ngủ triền miên. Cả hai yếu tố đều có thể thúc đẩy sự tích tụ độc tố. Thực tế, ngưng thở khi ngủ đã được chứng minh có liên quan đến tăng nguy cơ sa sút trí tuệ. Đáng chú ý, khi bệnh nhân được điều trị, khả năng loại bỏ Aβ trong não cũng được cải thiện.

Mất ngủ (insomnia) là tình trạng khó ngủ hoặc khó duy trì giấc ngủ cũng liên quan đến nguy cơ sa sút trí tuệ cao hơn. Tuy nhiên hiện chưa rõ việc điều trị mất ngủ có trực tiếp làm giảm độc tố trong não hay không.

Những phát hiện trên cho thấy ngủ đủ và ngủ ngon rất quan trọng cho việc duy trì một bộ não khỏe mạnh. Tuy nhiên khoa học vẫn chưa thể khẳng định chắc chắn rằng điều trị rối loạn giấc ngủ có thể làm giảm nguy cơ sa sút trí tuệ nhờ tác động lên hệ glymphatic.

Mất ngủ thường xuyên, bệnh tưởng dễ chữa nhưng thực tế bào mòn sức khỏe

Tình trạng mất ngủ ngày càng trở nên phổ biến, đặc biệt là ở đô thị. Không chỉ khiến cơ thể mệt mỏi, uể oải, mất ngủ kéo dài còn tác động tiêu cực đến cả sức khỏe thể chất lẫn tinh thần.