TP.HCM hiện đang hội tụ nhiều điều kiện, trong đó điều kiện tiên quyết là quy định về khu thương mại tự do (Free Trade Zone - FTZ) được ghi nhận tại dự thảo nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều nghị quyết số 98/2023/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP.HCM (nghị quyết 98 sửa đổi) đang được Quốc hội thẩm tra, xem xét thông qua.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Lê Văn Danh, Phó giám đốc Sở Công Thương TP.HCM, nói: "Đây là lần đầu tiên TP.HCM xây dựng cơ chế, chính sách thành lập và vận hành FTZ quy định tại dự thảo nghị quyết 98 sửa đổi. Cơ bản nội dung về FTZ tại dự thảo nghị quyết 98 sửa đổi đáp ứng được các yêu cầu để hình thành và hoạt động của FTZ".

Cơ chế vượt trội, thủ tục linh hoạt

* Ông đánh giá thế nào về sự vượt trội của cơ chế, chính sách của FTZ mà TP.HCM đang xin Quốc hội thông qua?

- Một số chính sách nổi bật như cải cách thủ tục hành chính rút ngắn thời gian cấp phép đầu tư, kinh doanh. Các dự án trong FTZ sẽ thực hiện theo quy trình thủ tục đặc biệt. Việc này giúp nhà đầu tư nhanh chóng triển khai các dự án trong FTZ sớm nhất.

Về thủ tục hải quan cũng kiểm soát khá thông thoáng, miễn kiểm tra chuyên ngành đối với hàng hóa lưu thông trong các khu chức năng của FTZ. Chúng ta cũng không thực hiện biện pháp quản lý ngoại thương với hàng hóa trong FTZ. 

Bên cạnh đó, phân cấp mạnh cho thủ trưởng cơ quan hải quan phụ trách FTZ được cấp phép hoặc miễn trừ đối với một số hoạt động trong FTZ.

Cùng với đó là chính sách ưu đãi về thuế. Chúng ta sẽ ưu đãi thuế: mức 10% thuế thu nhập doanh nghiệp trong 20 năm, miễn thuế 4 năm; giảm 50% số thuế thu nhập cá nhân trong 10 năm cho chuyên gia, nhà khoa học, người lao động chất lượng cao... Đây là mức ưu đãi vượt trội hơn các khu kinh tế hiện nay.

Một điểm nổi bật nữa là chính sách ưu đãi về đất cho hoạt động đầu tư trong FTZ. Nhà đầu tư hạ tầng có quyền và nghĩa vụ như nhà đầu tư được xây dựng và kinh doanh kết cấu hạ tầng khu công nghiệp; đất được giao, cho thuê không thông qua đấu giá, đấu thầu... đối với các dự án đầu tư trong FTZ (trừ dự án nhà ở thương mại) nhằm đẩy nhanh thu hút đầu tư và phát triển hạ tầng khu.

Đó là một số chính sách vượt trội bảo đảm sức hút cho FTZ. Bởi lẽ điều quan trọng nhất mà nhà đầu tư quan tâm tại FTZ là chính sách, thủ tục hành chính thông thoáng, vượt trội bảo đảm cho hoạt động thuận lợi và lâu dài của doanh nghiệp đầu tư, trong khi ưu đãi về thuế là khoản hỗ trợ khuyến khích thêm.

Và FTZ vốn dĩ là nơi tập trung các loại hàng hóa khắp nơi trên thế giới từ các khu kinh tế, khu phi thuế quan, FTZ khác đổ về cũng sẽ được tạo các điều kiện thuận lợi. Đó là dòng chảy thương mại toàn cầu, phải bảo đảm thủ tục thông thoáng thì dòng chảy hàng hóa mới nhanh được.

* Theo ông, quá trình xây dựng và đề xuất thành lập FTZ Cái Mép Hạ cho TP.HCM có những thuận lợi nào?

- Quy hoạch FTZ Cái Mép Hạ gắn với khu vực cảng Cái Mép có vị trí thuận lợi cùng hệ sinh thái cảng biển sẵn có. Điều này tạo điều kiện thu hút được rất nhiều sự quan tâm của các nhà đầu tư, chuyên gia trong và ngoài nước.

Tính đến thời điểm hiện tại, Cái Mép Hạ thuộc top cảng nước sâu tốt nhất thế giới và đang có hệ thống cảng cùng hạ tầng rất thuận lợi cho nhiều tàu thuyền siêu trọng với tải trọng lên đến 250.000 TEU ra vào cùng lúc. 

Hạ tầng giao thông kết nối khu vực Cái Mép Hạ cũng rất thuận lợi như đường liên cảng Cái Mép - Thị Vải; cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu và Bến Lức - Long Thành; các tuyến đường vành đai 3, 4; hệ thống đường sắt từ Trảng Bom về Cái Mép và sắp tới là đường sắt Bàu Bàng - Cái Mép; hệ thống đường thủy nội địa gom hàng lẻ ở các khu công nghiệp, khu chế xuất về Cái Mép kết nối với đường hàng không sân bay Long Thành (Đồng Nai).

Trong quá trình xây dựng đề án "Nghiên cứu FTZ gắn liền với cảng biển tại khu vực Cái Mép Hạ" cũng nhận được rất nhiều sự quan tâm, đánh giá cao của nhiều nhà đầu tư, doanh nghiệp, chuyên gia trong và ngoài nước.

Nhiều lợi thế phát triển FTZ

* Với cơ chế chính sách vượt trội nêu trong nghị quyết 98 sửa đổi, ông nhận định thế nào về lợi thế cạnh tranh giữa FTZ Cái Mép Hạ của TP.HCM với các FTZ của khu vực và thế giới?

- Hiện nay TP.HCM quy hoạch bốn FTZ gồm FTZ Cái Mép Hạ và FTZ Cần Giờ gắn với cảng biển, còn FTZ ở Bàu Bàng và An Bình gắn với khu công nghiệp.

Trong đó, đề án FTZ Cái Mép Hạ đã hoàn thiện và trình lên Chính phủ và Quốc hội. Như vậy đến thời điểm này có thể nói FTZ Cái Mép Hạ tiến độ khả thi nhất để triển khai sớm. Ba FTZ còn lại theo quy hoạch sẽ tiếp tục được nghiên cứu để triển khai khi hội đủ điều kiện phù hợp.

Về lợi thế cạnh tranh so với các FTZ trong khu vực và thế giới như đã phân tích vị thế, tiềm năng, thuận lợi về hạ tầng... của FTZ Cái Mép Hạ được nhiều nhà đầu tư, nhà nghiên cứu đánh giá rất cao.

Bên cạnh đó, TP.HCM cũng là một thị trường rất lớn với quy mô kinh tế tương ứng, vừa hội tụ đầy đủ các điều kiện về nhân lực, sự kết nối để tạo nên sức hấp dẫn cho FTZ Cái Mép Hạ. Lợi thế cạnh tranh là lớn, nhưng TP.HCM không thể chủ quan mà phải tiếp tục nghiên cứu đề xuất thêm những cơ chế chính sách đặc thù, vượt trội hơn nữa để thu hút đầu tư vào FTZ. 

Như nhiều tập đoàn, chuyên gia, nhà khoa học đều nhận định rằng TP.HCM không chỉ cần nghị quyết 98 sửa đổi, bổ sung mà cần nhiều hơn nữa chính sách đặc thù, phân cấp mạnh hơn để bứt phá, tăng tính hấp dẫn và hiệu quả hơn nữa.

* Vậy vai trò của FTZ này với TP.HCM ra sao và triển vọng phát triển thêm ba FTZ ở TP.HCM trong thời gian tới ra sao, thưa ông?

- Nhìn ra xung quanh thì các quốc gia như Singapore, Malaysia, Indonesia, Hàn Quốc... họ đã đi trước chúng ta nhiều năm trong việc thành lập và hoạt động các FTZ, đạt kết quả tốt. Chúng ta tuy phát triển sau nhưng cũng học tập được mô hình FTZ thế hệ mới mang tính phức hợp từ Dubai. 

Mô hình FTZ Cái Mép Hạ của TP.HCM không đơn thuần chỉ làm các dịch vụ về cảng mà còn tích hợp vào đó các khu công nghiệp, khu trung tâm logistics, khu thương mại dịch vụ (dịch vụ hàng hải, dịch vụ bảo hiểm...), khu đô thị thay vì như các quốc gia trước đây tổ chức FTZ chủ yếu gắn với cảng biển hoặc khu công nghiệp.

Hiện nay nhiều tập đoàn đã quan tâm đầu tư vào FTZ Cái Mép Hạ. Chẳng hạn như Tập đoàn DP World của Dubai là tập đoàn hàng đầu về cảng biển, có kinh nghiệm đầu tư vào hơn 20 FTZ trên thế giới đã ký kết biên bản ghi nhớ về đầu tư (với Bà Rịa - Vũng Tàu cũ) với mong muốn là nhà đầu tư chiến lược trong thời gian tới khi họ muốn đầu tư vào cả tám phân khu chức năng. Hay như Tập đoàn Vingroup cũng muốn đầu tư vào ba phân khu, và Tập đoàn Geleximco, Tập đoàn Trường Hải...

* Khi được Quốc hội thông qua và triển khai FTZ Cái Mép Hạ, ông kỳ vọng gì về việc hoàn thiện khung pháp lý, chính sách pháp luật liên quan trong tương lai?

- Theo lộ trình dự thảo nghị quyết 98 sửa đổi yêu cầu tổng kết việc thực thi các cơ chế chính sách đặc thù sau 5 năm triển khai. Còn với cơ chế, chính sách FTZ thì thời hạn 10 năm sẽ tổng kết, đánh giá vì thời gian triển khai FTZ là dài hơn. 

Sau khi tổng kết, đánh giá thì chúng ta sẽ kiến nghị để bổ sung thêm cơ chế chính sách thuận lợi hơn thông qua nghị quyết sửa đổi hoặc xây dựng luật riêng cho FTZ.

Hiện nay Bộ Tài chính đang dự thảo đề án về dự án xây dựng luật về FTZ chung cho cả nước. Những kinh nghiệm tốt từ việc triển khai FTZ ở TP.HCM nói riêng sẽ đóng góp vào xây dựng luật này.

Nhiều quốc gia "lột xác" từ thành công của FTZ

Mô hình khu thương mại tự do (FTZ) không còn xa lạ với nhiều quốc gia trên thế giới. Đến nay trên thế giới đã có hơn 3.500 khu FTZ ở 130 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Đóng góp của sự thành công mô hình FTZ cho nền kinh tế của các địa phương, vùng lãnh thổ, quốc gia trên thế giới đã được chứng nghiệm qua quá trình hình thành và phát triển của mô hình này.

Điển hình, kể từ khi thành lập vào năm 1985, FTZ Jebel Ali đã tạo bước ngoặt cho sự phát triển của Dubai và đến nay đã trở thành hình mẫu về FTZ. FTZ này gắn với cảng Jebel Ali, cảng container lớn nhất Trung Đông và một trong những cảng lớn nhất thế giới, đã góp phần biến Dubai phát triển thành một trung tâm thương mại và hậu cần toàn cầu. Hiện nay, khu vực này hỗ trợ hơn 11.000 doanh nghiệp từ 157 quốc gia, đóng góp đến 36% GDP của Dubai với 190 tỉ USD (năm 2024), theo DP World.

Tiếp nối mô hình thành công của FTZ tại Dubai, Các Tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất (UAE) đã phát triển mô hình trên. Đến nay với hơn 46 FTZ tập trung vào các ngành công nghiệp cụ thể đã đóng góp khoảng 40% tổng kim ngạch xuất khẩu của UAE, đóng vai trò then chốt trong sự phát triển kinh tế của UAE.

Nhận thấy tiềm năng của FTZ, nhiều quốc gia trên thế giới cũng nhân rộng mô hình này và đạt được thành công tương ứng.

Điển hình như Trung Quốc bắt đầu thí điểm lập FTZ đầu tiên tại Thượng Hải vào năm 2013. Kinh nghiệm tại FTZ Thượng Hải đã đóng góp trực tiếp cho Luật Đầu tư nước ngoài của Trung Quốc năm 2019 để nhân rộng trên toàn quốc. Chỉ 12 năm sau, nước này đã có đến 22 FTZ (trong đó nhiều FTZ thành công tại Thiên Tân, Thâm Quyến, Hải Nam...), chiếm tới 1/5 tổng kim ngạch thương mại ngoại thương tính đến năm 2024.

"Các FTZ hỗ trợ mạnh mẽ về mặt thể chế cho sự hội nhập sâu rộng hơn của Trung Quốc vào hệ thống kinh tế toàn cầu" - ông Liu Xiaohong, lãnh đạo Trường đại học Khoa học chính trị và luật Thượng Hải, nhận định trên tờ China Daily.

Singapore cũng nhờ vào kinh tế cảng biển, FTZ mà từ đảo quốc nghèo tài nguyên trở thành nơi trung chuyển hàng hóa hàng đầu thế giới, giúp quốc gia này thuộc nhóm có GDP bình quân đầu người cao nhất thế giới với khoảng 80.000 USD. Hay Hàn Quốc với mô hình FTZ ở Busan, Incheon cũng là hình mẫu thành công. Từ năm 1999, quốc gia này đã xây dựng luật về khu phi thuế quan và được hoàn thiện theo thời gian để phát triển các FTZ.

Chủ tịch Nguyễn Văn Được: Sửa nghị quyết 98 để TP.HCM có 'áo mới đủ rộng, đẹp, mạnh' phát triển

Chủ tịch UBND TP.HCM Nguyễn Văn Được nêu rõ việc sửa đổi, bổ sung nghị quyết 98 để thành phố 'có áo mới, đủ rộng, đủ đẹp, đủ mạnh' nhằm phát triển trong thời gian tới.