Nhiều địa phương đang thể hiện sự sốt sắng trong việc sáp nhập, giải thể hay đổi tên cơ sở giáo dục nghề nghiệp, trong khi chưa có hướng dẫn khung, chưa đánh giá tác động nhân lực vùng, thậm chí chưa xác định rõ chiến lược sau sáp nhập và mô hình, năng lực quản trị sau sắp xếp. Sự nóng vội ấy có thể dẫn đến hệ lụy: xáo trộn đội ngũ, giảm năng lực đào tạo hoặc mất cân đối cung - cầu lao động.

Cải cách giáo dục nghề nghiệp không thể làm theo kiểu mệnh lệnh hành chính vì liên quan trực tiếp đến dạy - học, dự báo nhân lực và định hướng kinh tế của từng địa phương. Nó đòi hỏi một tư duy hệ thống phù hợp với tầm nhìn chính sách, năng lực quản lý sự thay đổi, bao gồm dự báo, lộ trình, cơ chế phối hợp và giám sát thực thi.

Ở các quốc gia như Singapore, Hàn Quốc hay Trung Quốc, tái cấu trúc giáo dục nghề nghiệp không bắt đầu bằng sáp nhập hàng loạt mà bằng thí điểm, đánh giá, điều chỉnh và nhân rộng. Họ thay đổi bằng dữ liệu, học tập chính sách và đồng thuận xã hội. Chính cách làm ấy giúp hạn chế rủi ro và tạo niềm tin cho người học, doanh nghiệp và các địa phương.

Ở Việt Nam, điều cần thiết hiện nay là chuyển từ tư duy "thay đổi cơ học" sang tư duy "thay đổi có quản lý". Mỗi bước đi cần tính toán kỹ các yếu tố: lộ trình, nguồn lực, con người và cơ chế phối hợp giữa trung ương - địa phương - cơ sở đào tạo - doanh nghiệp.

Chỉ khi đó việc sắp xếp mới đạt hiệu quả thực chất, không gây gián đoạn hoạt động đào tạo hay làm suy giảm năng lực cạnh tranh nhân lực vùng. Điều quan trọng là sáp nhập phải để "1 + 1 thành 1 mạnh hơn", chứ không phải thành 2 hay 3 khiến sức mạnh tổ chức bị phân tán.

Thực tế thay đổi không khó, quản lý sự thay đổi mới khó. Bởi thay đổi bền vững phải có năng lực quản lý đi kèm: phản hồi, học hỏi và điều chỉnh liên tục. Nếu chỉ thay đổi cấu trúc mà không thay đổi tư duy và năng lực con người, kết quả sẽ là hệ thống "mới hình thức, cũ bản chất".

Bài học từ nhiều chương trình trước cho thấy nếu đổi mới thiếu chuẩn bị và thiếu cơ chế học hỏi sẽ dễ tạo ra "đổi mới hình thức". Chúng ta từng có những ví dụ: mở ồ ạt trường nghề, nâng cấp trường nghề lên cao đẳng và sau lên đại học hoặc sáp nhập đại học những năm 1990, hoặc cải tiến chương trình mà đội ngũ chưa đủ năng lực thực hiện. Hệ quả là lãng phí nguồn lực, niềm tin suy giảm và phải mất nhiều năm để khắc phục.

Để tránh lặp lại cần thiết kế hành động có căn cứ dữ liệu và cơ chế đánh giá độc lập. Mỗi quyết định sắp xếp phải dựa trên bằng chứng: tỉ lệ học sinh theo học, việc làm sau tốt nghiệp, hiệu quả đầu tư, mức độ hài lòng của doanh nghiệp. Thay đổi phải được đo lường, không thể chỉ dựa vào cảm tính hay báo cáo hành chính.

Bên cạnh đó, đổi mới bền vững có sự đồng sáng tạo của các bên liên quan. Bộ, địa phương, cơ sở đào tạo, doanh nghiệp và người học đều cần được tham gia vào quá trình hoạch định và thực hiện. Sự phối hợp ấy không chỉ giúp tạo đồng thuận mà còn là cách quản trị rủi ro tốt nhất trong giai đoạn chuyển đổi.

Nghị quyết 71 là cơ hội lớn để tái cấu trúc hệ thống giáo dục nghề nghiệp theo hướng tinh gọn, hiện đại và hiệu quả. Nhưng nếu chỉ dừng ở việc sắp xếp hình thức mà thiếu tư duy hành động, thiếu dữ liệu và cơ chế học hỏi thì đó sẽ là "ý tưởng tốt bị lãng phí".

Thay đổi không khó! Cái khó là tổ chức, thực hiện và quản lý được quá trình thay đổi một cách khoa học, có lộ trình, có trách nhiệm và có học hỏi liên tục. Khi quản lý được sự thay đổi, chúng ta mới thật sự hiện thực hóa ý tưởng đột phá sang kết quả độ phá hiệu quả - điều mà nghị quyết 71 đang cần nhất lúc này.

Mạng lưới cơ sở giáo dục nghề nghiệp ở TP.HCM hiện ra sao?

Sau sáp nhập tỉnh thành, số lượng các cơ sở giáo dục nghề nghiệp trên địa bàn TP.HCM đang có quy mô lớn bậc nhất cả nước.