Mới đây vấn đề phát triển tài nguyên kinh tế đêm một lần nữa lại được Chủ tịch UBND TP.HCM Nguyễn Văn Được đặt ra tại cuộc làm việc với UBND quận 1, mở đầu bằng việc thí điểm các sản phẩm du lịch đêm dọc sông Sài Gòn từ cầu Ba Son đến bến Nhà Rồng.

Ông Được nói kinh tế đêm không phải là ăn nhậu vỉa hè mà phải có những hoạt động hiện đại, tạo không gian văn hóa và mang bản sắc TP.HCM.

Chờ sự đa dạng dịch vụ về đêm

Một trong những vấn đề lớn nhất của kinh tế đêm tại TP.HCM hiện nay là sự phát triển tự phát, thiếu kiểm soát, đặc biệt là tình trạng "kinh tế vỉa hè" lộn xộn.

Việc buôn bán không có quy hoạch, nhậu nhẹt tràn lan trên vỉa hè không chỉ làm mất mỹ quan đô thị mà còn ảnh hưởng đến an ninh trật tự.

Do đó theo các doanh nghiệp, cần cấp phép kinh doanh có kiểm soát và tạo không gian mua sắm, ẩm thực theo tiêu chuẩn quốc tế thay vì các quầy hàng tạm bợ. Địa phương phải có quy định rõ ràng đảm bảo sự cân bằng giữa phát triển kinh tế đêm và giữ gìn trật tự xã hội.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, nhiều doanh nghiệp và chuyên gia đều khẳng định muốn kinh tế đêm phát triển bền vững phải có một hệ sinh thái được đầu tư bài bản và có sự kết nối giữa các ngành du lịch, ẩm thực, giải trí và mua sắm.

Là đơn vị lữ hành khai thác đa dạng các thị trường khách nội địa và quốc tế, đặc biệt là các sản phẩm city tour, Công ty Vietluxtour đã phối hợp với UBND quận 1 để phát triển các tuyến tham quan đêm như Sài Gòn xưa - TP.HCM nay, quận 1 - sắc màu đêm...

Các sản phẩm này đa phần phục vụ du khách inbound (khách quốc tế đến Việt Nam), nhưng với những du khách có lịch trình tham quan TP dài hơn, từ 5 ngày trở lên, có lẽ các chương trình tour đêm cần đa dạng hơn để đáp ứng nhu cầu du khách.

Bà Trần Thị Bảo Thu, giám đốc truyền thông Vietluxtour, cho biết các doanh nghiệp du lịch luôn mong tạo sự khác biệt trong từng sản phẩm, như du khách thích du ngoạn trên sông thì sẽ cảm nhận được một Sài Gòn lung linh; còn khách thích tản bộ trên phố thì sẽ được ngắm một Sài Gòn khác hơn, sôi động, nhộn nhịp... Sự đa dạng này là điều cần có giúp du khách tiêu hết thời gian và ngân sách du lịch của mình.

"Tuy vậy hiện nay các tour về đêm chỉ bán được khi có khách yêu cầu, chưa thể khởi hành thường xuyên. Chúng tôi vẫn đang chờ đợi sự đa dạng và ổn định chất lượng của các dịch vụ và hạ tầng du lịch để có thể phát triển toàn diện các sản phẩm du lịch đêm", bà Thu mong muốn.

Ngay cả những doanh nghiệp kinh doanh lâu năm gắn với hai bờ sông Sài Gòn cũng cho rằng giá trị kinh tế đêm ở không gian này hiện vẫn chưa được khai thác như tiềm năng đang có.

Chủ nhà hàng nổi Elisa cho biết du khách rất thích trải nghiệm ngắm hoàng hôn trên sông Sài Gòn, thưởng thức món ngon và đón gió lộng trên tầng cao của con tàu.

"Xu hướng này càng rõ hơn từ sau dịch COVID-19, khi khách chuyển từ ăn uống trong các căn phòng ra không gian ngoài trời. Những dịch vụ này được đánh giá đẳng cấp nhưng chưa được nhiều khách biết do chúng ta vẫn thiếu một không gian ven sông nhộn nhịp, sáng đèn đúng nghĩa", chủ nhà hàng này chia sẻ.

Còn theo ông Nguyễn Quốc Kỳ - chủ tịch Vietravel, để kinh tế đêm phát triển bài bản, TP.HCM cần có chiến lược rõ ràng, không chỉ cần quy hoạch khu vực kinh doanh mà còn phải đầu tư đồng bộ vào hạ tầng giao thông và dịch vụ hỗ trợ.

Việc tận dụng khu vực này không chỉ giúp tăng thêm giá trị kinh tế mà còn góp phần chỉnh trang đô thị, tránh tình trạng đất ven sông bị bỏ hoang, lãng phí tài nguyên.

Không gian mới cần có tính kết nối

Các doanh nghiệp cho rằng để phục vụ phát triển kinh tế đêm, khu vực trung tâm quận 1 cần được quy hoạch bài bản để trở thành một không gian văn hóa sống động, tái hiện lịch sử Sài Gòn - Gia Định xưa, đồng thời kết nối với các điểm du lịch trọng yếu của TP.

Theo ông Kỳ, nếu chỉ phát triển một khu vực dành riêng cho đi bộ thì sẽ dễ dẫn đến sự nhàm chán. "Phố đi bộ cần phải có điểm đến, hoạt động gì đó hấp dẫn du khách chứ không chỉ đơn thuần là đi bộ", ông nhấn mạnh.

Vì vậy, theo ông, không gian ven sông cần có sự kết nối với các địa điểm lịch sử quan trọng như bến Nhà Rồng, bến Bạch Đằng, cũng như các khu vực mang dấu ấn văn hóa của TP.HCM.

Những tuyến đi bộ kết nối bài bản để du khách có thể trải nghiệm đầy đủ về lịch sử và văn hóa. Các tuyến đường này phải kết nối được với những điểm du lịch, tham quan, di tích văn hóa.

Hiện nay một số công ty du lịch đã xây dựng được các tuyến phục vụ cho tour đi bộ (walking tour) khám phá TP rất được du khách nước ngoài ưa thích, nhưng những không gian hiện hữu đã quá tải, vẫn cần nhiều tour hơn nữa được phát triển theo từng chủ đề, kết hợp giữa đi bộ, tham quan các công trình kiến trúc, bảo tàng, khu phố cổ và các điểm đến nghệ thuật.

Còn ông Phước Đặng, CEO của Outbox Company, gợi ý các không gian ven sông trước tiên phải mang được hơi thở, nhịp sống của người dân địa phương, mang tính cộng đồng cao.

Một khi kết hợp cùng các giá trị văn hóa hiện đại thì TP sẽ tạo nên một điểm đến hấp dẫn cả về du lịch lẫn văn hóa ở không gian mới này.

Hiện nay TP.HCM rất thiếu những chương trình văn hóa, nghệ thuật đặc sắc về đêm. Những sản phẩm có thể hấp dẫn du khách như show À ố... thì không diễn thường xuyên, tour du thuyền đêm thì dịch vụ chưa đặc sắc.

"Do đó nếu xây dựng chiến lược phát triển kinh tế đêm, cần phải bắt đầu từ các không gian văn hóa, biểu diễn nghệ thuật ở đây. Như Seoul làm rất thành công và lôi kéo được du khách mua sắm, thưởng thức nghệ thuật trên đường phố", ông Phước Đặng gợi ý.

Trong khi đó, ông Phan Xuân Anh, chủ tịch hội đồng thành viên Công ty du ngoạn Việt, cũng cho rằng phát triển kinh tế đêm, đặc biệt những không gian ven sông Sài Gòn, không chỉ đơn thuần là mở rộng thời gian kinh doanh mà còn phải tính đến yếu tố quy hoạch hợp lý, đảm bảo sự cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế, văn hóa và môi trường sống của người dân đô thị.

TP.HCM hoàn toàn có thể học hỏi từ mô hình kinh tế đêm của Singapore, nơi các khu vực dọc sông được quy hoạch bài bản với du thuyền, khu vui chơi, nhà hàng sang trọng và chợ đêm hiện đại.

"Trước tiên chúng ta phải cải tạo, nâng cấp tuyến ven sông này trở thành quảng trường công viên bờ sông sạch xanh và đẹp, hấp dẫn du khách tham quan ngắm cảnh vào chiều tối. Từ lâu trên sông Sài Gòn đã phát triển các dịch vụ du thuyền, ngoài phục vụ du khách ngắm cảnh TP còn phục vụ ăn uống và thưởng thức âm nhạc truyền thống", ông Anh nói.

Lộ diện "đô thị đêm sinh thái" quận 1

Dự thảo báo cáo đề án về định hướng phát triển kinh tế đêm ở quận 1 (do Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM và UBND quận 1 thực hiện) chỉ ra quận 1 đang đứng đầu các địa phương tại TP.HCM và cả nước về mức độ phát triển của kinh tế ban đêm.

Địa bàn này tập trung mật độ rất cao các cơ sở kinh doanh hoạt động dịch vụ lõi của kinh tế ban đêm - bao gồm dịch vụ ăn uống, quán bar, pub, vũ trường, karaoke và các dịch vụ giải trí khác.

Tuy nhiên đến nay địa phương chưa có định hướng và chiến lược phát triển và chưa có quy hoạch phát triển tổng thể về phát triển kinh tế ban đêm trên địa bàn.

Và dự thảo này đã đưa ra định hướng phát triển kinh tế ban đêm ở quận 1 theo hướng tích hợp về "đô thị đêm sinh thái" dựa trên "3 trục động lực - 6 cụm chức năng".

Trong đó 3 trục động lực đóng vai trò liên kết các cụm vào một mạng lưới kinh tế ban đêm đa dạng và đầy bản sắc, cụ thể trục văn hóa - thương mại (tinh hoa Sài Gòn) gồm đường Phạm Ngọc Thạch (từ vòng xoay Công Trường Quốc Tế đến nhà thờ Đức Bà), Công Xã Paris (từ đường Lê Duẩn đến Nguyễn Du), Đồng Khởi (từ đường Nguyễn Du đến Lê Lợi), Lê Lợi (từ đường Nguyễn Huệ đến vòng xoay Quách Thị Trang) và toàn bộ đường Nguyễn Huệ.

Tiếp theo là trục xanh (thổi hồn đô thị) gồm công viên 23 Tháng 9, đoạn từ ga metro Bến Thành tới đường Tôn Thất Tùng. Cuối cùng là trục ven mặt nước (dòng chảy thời đại) gồm đoạn đầu của bến Bạch Đằng tới công viên cảng Ba Son, xa hơn là tới Landmark 81.

Dự thảo này cũng chia ra 6 cụm chức năng là những khu vực điểm đến của khách du lịch và cần được liên kết vào mạng lưới kinh tế ban đêm, bao gồm cụm văn hóa và di sản, trung tâm thương mại, đời sống đô thị, không gian thư giãn, cuộc sống đêm và con đường ánh sáng ven mặt nước.

Các cụm này đều được gắn với các địa điểm văn hóa - thương mại, với rất nhiều dịch vụ đa dạng đi kèm từ mua sắm, thưởng ngoạn, ăn uống, karaoke và các trò chơi điện tử...Tiến Long

Kinh tế đêm nhìn từ Trung Quốc, Nhật Bản và Thái Lan

Trong giai đoạn 2021 - 2023, nền kinh tế đêm tại Trung Quốc đã tăng trưởng đáng kể. Theo đánh giá từ công ty nghiên cứu thị trường Daxue Consulting, nền kinh tế đêm ở Trung Quốc không chỉ dừng lại ở phạm vi ăn uống mà còn mở rộng sang nhiều loại hình văn hóa giải trí đa dạng như hòa nhạc, triển lãm nghệ thuật, mua sắm và du lịch đêm theo phong cách Trung Quốc.

Cụ thể, mỗi TP tại Trung Quốc sẽ tận dụng nét riêng về văn hóa để triển khai các hoạt động du lịch đặc trưng.

Nổi bật trong đó là lễ hội đời sống về đêm tại Thiên Tân, chợ đêm văn hóa y học cổ truyền ở Thẩm Dương, trình diễn ánh sáng tại quảng trường Tây An, hội chợ lồng đèn ở tỉnh Chiết Giang, hay các tour tham quan đêm ở vườn cổ Tô Châu và hang động ở Lạc Dương.

Bên cạnh đó, một số TP lớn tại đất nước tỉ dân còn triển khai hệ thống cửa hàng hoạt động 24/7 và duy trì hệ thống đèn led tại những tòa nhà chọc trời về đêm.

Trong đó, chính quyền thủ đô Bắc Kinh đã ban hành các chính sách khuyến khích doanh nghiệp kéo dài thời gian phục vụ, cải thiện hệ thống giao thông công cộng vào ban đêm, cũng như ra mắt các khu chợ đêm với mục tiêu phát triển khoảng 6.000 cơ sở kinh doanh ẩm thực có sức lan tỏa lớn, theo Nhân Dân nhật báo (Trung Quốc).

Thủ đô Tokyo (Nhật Bản) đã khởi động một sáng kiến đầy tham vọng nhằm hồi sinh đời sống về đêm, với tổng mức đầu tư lên tới 3,8 triệu USD.

Cụ thể, các cơ quan chức năng đã hợp tác tổ chức 12 sự kiện đêm nhằm tôn vinh nét duyên dáng và vẻ đẹp của Tokyo sau khi mặt trời lặn, theo báo Asahi.

Chính phủ Nhật Bản bắt đầu ban hành các chính sách thúc đẩy nền kinh tế đêm từ năm 2010, với các sáng kiến tận dụng nét đẹp địa phương để tạo ra những hoạt động tham quan, giải trí mới.

Bên cạnh đó, nước này cũng khuyến khích phát triển các izakaya (quán rượu kiểu Nhật) hay karaoke khuya nhằm tạo nên bức tranh đời sống về đêm khác biệt so với phần còn lại trên thế giới.

Năm 2017, xứ sở hoa anh đào đã sửa đổi Luật Giải trí dành cho người lớn, cho phép tham gia khiêu vũ suốt đêm tại một số địa điểm, tạo điều kiện để các doanh nghiệp mở rộng hoạt động kinh doanh.

Đến năm 2020, Cơ quan du lịch Nhật Bản đã phân bổ 6,7 tỉ USD nhằm thử nghiệm nhiều biện pháp thúc đẩy kinh tế đêm như kéo dài giờ mở cửa tại các bảo tàng.

Tại Đông Nam Á, Thái Lan là một trong những quốc gia đi đầu trong các sáng kiến thúc đẩy kinh tế đêm.

Cuối năm 2024, Chính phủ Thái Lan đã ban hành quyết định cho phép các quán bar, hộp đêm cũng như các địa điểm vui chơi giải trí khác tại Bangkok, Phuket, Koh Samui, Pattaya và Chiang Mai mở cửa đến 4h sáng, thay vì 2h giờ sáng như trước đây, theo Nikkei Asia.

Bên cạnh đó, Nội các Thái Lan đã quyết định tiếp tục giảm mức thuế tiêu thụ đặc biệt từ 10% xuống 5% đối với các cơ sở kinh doanh về đêm như hộp đêm, quán bar hay các quán rượu, như một phần trong sáng kiến "Năm du lịch tuyệt vời Thái Lan 2025". Biện pháp này chính thức có hiệu lực từ ngày 1-1-2025 đến 31-12-2025, theo Pattaya News.

Kinh tế đêm, động lực tăng trưởng chưa được khai thác hết

Phát triển kinh tế đêm gắn với kinh tế vỉa hè không chỉ là một giải pháp để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mà còn là cơ hội để tạo việc làm, bảo tồn văn hóa ẩm thực đường phố và nâng cao sức hút du lịch của các đô thị lớn.