Dù đã có tuyên truyền và quy định cụ thể, nhưng công tác phân loại rác tại nguồn trên địa bàn thành phố vẫn gặp nhiều khó khăn.

Các chuyên gia cho rằng nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ hạ tầng thu gom chưa đồng bộ, cùng với khoảng cách lớn giữa ý thức và thói quen sinh hoạt hằng ngày của người dân.

Rác vẫn chưa được phân loại

Ghi nhận của Tuổi Trẻ Online tại các công viên lớn ở TP.HCM như 23 Tháng 9, 30 Tháng 4, Tao Đàn… cho thấy nhiều thùng rác chỉ có một ngăn, gom chung tất cả từ lá cây, túi ni lông, hộp giấy cho đến thức ăn thừa.

Trên các tuyến đường hay trong khu dân cư, tình trạng "rác nào cũng bỏ chung" vẫn phổ biến, bất chấp việc thùng rác có dán nhãn phân loại hay không.

Chị Nguyễn Thị Trang, cư dân một chung cư tại phường Xóm Chiếu (TP.HCM), chia sẻ trước đây từng nghe tuyên truyền về phân loại rác, nhưng dạo gần đây thì không còn ai nhắc đến.

"Cả tầng chỉ có một phòng rác với một thùng duy nhất, nhiều khi có phân loại cũng chẳng biết để đâu", chị kể.

Dù vậy, gia đình chị Trang vẫn kiên trì tách rác hữu cơ và rác tái chế có giá trị cao như vỏ lon, bìa giấy.

Chị bày tỏ: "Việc làm này không chỉ để bảo vệ môi trường mà còn giúp công nhân vệ sinh đỡ vất vả hơn, không phải lom khom bới tìm ve chai trong những túi rác lẫn lộn mất vệ sinh".

Cùng quan điểm, chị Mai Thị Lý (ngụ phường Phú Nhuận, TP.HCM) cho rằng việc phân loại rác thành ba nhóm vốn không quá phức tạp, "ai cũng có thể làm được" nếu được hướng dẫn cụ thể.

Tuy nhiên chị thừa nhận để hình thành thói quen mới không hề dễ dàng. Phân loại rác mỗi ngày đòi hỏi sự kiên trì, mất thêm thời gian so với cách tiện tay bỏ tất cả vào một túi rác.

"Nói thì đơn giản, nhưng để thay đổi thói quen lâu năm, thực sự cần nhiều động lực lớn và sự quyết tâm", chị trải lòng.

Ở góc độ người trẻ, chị Phạm Quỳnh Anh (22 tuổi) thú nhận nhiều khi cảm thấy áy náy với chính thói quen tiêu dùng của mình.

Việc mua sắm thường xuyên trên các sàn thương mại điện tử, đặt đồ ăn online mang đến sự tiện lợi, nhưng đi kèm lại là "cả núi" bao bì ni lông, hộp nhựa, giấy gói hàng…

Không muốn biến mình thành một "người tiêu dùng vô tâm", Quỳnh Anh bắt đầu tập thói quen tận dụng lại tối đa những loại túi, tái sử dụng nhiều lần và phân loại rác.

Dù vậy, điều khiến chị băn khoăn hơn cả là hiệu quả thực tế. Không ít lần, sau khi đã phân loại rác gọn gàng trong nhà, Quỳnh Anh chia sẻ tận mắt chứng kiến cảnh nhân viên thu gom lại đổ chung tất cả lên xe. "Nhìn vậy thấy mất niềm tin và động lực để tiếp tục phân loại", Quỳnh Anh thẳng thắn.

Liệu có "điểm sáng" cho việc phân loại rác tại nguồn?

Đại diện Liên minh Tái chế Bao bì Việt Nam (PRO Việt Nam) cho hay cơ sở hạ tầng thu gom của Việt Nam hiện còn hạn chế, và chưa hướng tới mục tiêu thu gom phục vụ tái chế.

"Nếu không phân loại tại nguồn, rác thu được sẽ có chất lượng kém, chi phí phân loại, làm sạch và sơ chế trước khi tái chế sẽ rất cao, thậm chí còn có thể gây hại cho môi trường hơn là không tái chế", đại diện nhấn mạnh.

Một nghiên cứu xã hội do PRO Việt Nam phối hợp cùng TGM Research thực hiện năm 2024 với 1.676 người tham gia (từ 15 - 64 tuổi) cũng chỉ ra khoảng cách lớn giữa nhận thức và hành động của người dân.

Theo khảo sát, 73% người tham gia bày tỏ lo ngại về môi trường. Tuy nhiên 40% người trẻ từ 15 - 24 tuổi tham gia khảo sát thừa nhận họ chưa quan tâm đến vấn đề môi trường tại địa phương, và chỉ 30% "gen Z" từng tham gia các hoạt động hay cuộc họp liên quan đến bảo vệ môi trường. Tỉ lệ tham gia phân loại rác và các hoạt động xanh của giới trẻ nhìn chung vẫn còn thấp.

Một số nguyên nhân được chỉ ra gồm: 15,8% cho biết rào cản lớn nhất của họ đến từ hạn chế về thời gian và chi phí. Ngoài ra 12,7% thừa nhận chưa nắm rõ cách phân loại các loại rác thải.

Dù vậy kết quả khảo sát cũng ghi nhận tín hiệu tích cực: 85% người trẻ hiểu lợi ích của việc lựa chọn sử dụng sản phẩm tái chế, hơn 50% nhận thức được tầm quan trọng của phân loại rác, và 95% mong muốn tìm hiểu thêm phương pháp phân loại.

Đáng chú ý, 78% sẵn sàng tham gia các khóa tập huấn, và 55% mong muốn nhận được thêm các tài liệu hướng dẫn về việc phân loại rác tại nguồn.

Ông Phạm Phú Ngọc Trai - Chủ tịch PRO Việt Nam - khẳng định nâng cao nhận thức cộng đồng về tái chế và phân loại rác là một trong những ưu tiên chiến lược của tổ chức.

Theo ông, giới trẻ, đặc biệt là gen Z, chính là lực lượng có sức lan tỏa mạnh mẽ, nhất là trên mạng xã hội.

"Nếu được trang bị kiến thức và khuyến khích tham gia, họ có thể trở thành lực lượng nòng cốt, truyền cảm hứng cho cộng đồng trong các hành động bảo vệ môi trường, góp phần thu hẹp khoảng cách giữa nhận thức và hành động", Chủ tịch PRO Việt Nam nhấn mạnh.

Việt Nam đang đứng trước nhu cầu tài chính khổng lồ cho chuyển đổi xanh

Chuyển đổi xanh, phát triển bền vững không còn là lựa chọn, mà là điều kiện tiên quyết. IFC cam kết 400 triệu USD tài trợ cho các dự án chuyển đổi xanh tại Việt Nam.