Sáng 12-10, Ủy ban Văn hóa và Xã hội tiếp tục phiên họp toàn thể lần thứ ba để thẩm tra các dự Luật Dân số.

Không hành động ngay bây giờ sẽ không có cơ hội khắc phục

Nêu ý kiến tại đây, GS Nguyễn Thiện Nhân (TP.HCM) cho rằng Việt Nam đang đứng trước tình thế cấp bách về công tác dân số.

Nếu bây giờ không ban hành một đạo luật để tạo ra khung pháp lý cơ bản giải quyết vấn đề dân số, lao động, người già sẽ đi vào vết xe đổ của Nhật Bản, Hàn Quốc và một số quốc gia khác.

Lấy ví dụ trực quan, ông cho biết Nhật Bản từng tăng trưởng kinh tế 13%/năm, nhưng đã trải qua 50 năm có mức sinh không đủ và thiếu lao động.

Dự báo đến năm 2100, lực lượng lao động của họ sẽ giảm 63% so với năm 1995. Điều này cho thấy tăng trưởng kinh tế cao và khoa học công nghệ hiện đại không phải là yếu tố bảo đảm cho phát triển bền vững.

Nếu mức sinh không đủ, hậu quả sẽ kéo dài từ 50 - 100 năm, và nếu không hành động ngay, sẽ không còn cơ hội khắc phục.

GS Nguyễn Thiện Nhân dẫn chứng, Hàn Quốc đang đối mặt tình trạng tương tự, tăng trưởng hơn 9%/năm trong gần nửa thế kỷ, nhưng mức sinh vẫn không đủ.

Singapore dù kinh tế rất phát triển, nhưng nhiều năm liền sinh không đủ và phải thực hiện chính sách nhập cư để duy trì tăng trưởng.

Từ thực tiễn trên, ông cho rằng Việt Nam không thể lựa chọn con đường sinh không đủ và bù đắp bằng nhập cư. "Chúng ta đang đứng trước lựa chọn hoặc phát triển, hoặc không phát triển", ông nói.

Theo GS Nguyễn Thiện Nhân, Việt Nam là quốc gia duy nhất trên thế giới có nghị quyết riêng về công tác dân số trong tình hình mới, đồng thời công bố chủ trương phải giữ vững mức sinh thay thế. Tuy nhiên sau nhiều năm thực hiện, chưa duy trì được mục tiêu này.

"Chỉ đạo của Bộ Chính trị nêu rõ trong giai đoạn phát triển mới, phải có ba đột phá - đột phá về tư duy, đột phá về chính sách và đột phá về tổ chức thực hiện. Do vậy, dứt khoát, Luật Dân số phải thể hiện được đột phá về tư duy", GS Nhân nhấn mạnh thêm.

3 thách thức với Việt Nam

Ông Nguyễn Thiện Nhân cho rằng Việt Nam đang đối mặt ba thách thức lớn. Thứ nhất, trong 3 năm gần đây mức sinh thay thế giảm liên tục. Năm 2022 là 2,01 con/phụ nữ, năm 2023 là 1,96 con, năm 2024 là 1,91 con.

Việt Nam đã bắt đầu đi vào con đường mà Hàn Quốc, Nhật Bản và hơn 40 quốc gia phát triển từng trải qua - thu nhập đầu người càng tăng thì tỉ lệ sinh càng giảm.

Thứ hai, trong lúc lao động tuổi nghỉ hưu ở Việt Nam còn thấp. Hiện bình quân là 60 tuổi và đang tăng dần, nhưng đã qua thời kỳ "dân số vàng" từ lâu.

Ở các quốc gia khác, dân số vàng được tính khi số người đi làm gấp đôi số người không đi làm. Nhưng đi làm của các nước thường đến 64 tuổi, trong khi Việt Nam chỉ đến 60 tuổi.

Vì vậy muốn vận dụng lao động từ 60 - 64 tuổi thì cần tiếp tục điều chỉnh tuổi nghỉ hưu theo lộ trình hợp lý. "Nếu không có lộ trình tăng tuổi hưu sẽ lãng phí nguồn lực xã hội rất lớn mà thế giới đã tăng. Chúng ta phải thay đổi", GS Nhân nêu thêm.

Thứ ba, qua nghiên cứu quốc tế, có 11 nguyên nhân trực tiếp dẫn đến mức sinh giảm. Trong đó có 2 nguyên nhân dẫn đến hiện tại sinh ít hơn so với trước.

Cụ thể, trên thế giới, từ sau năm 1970, phương pháp phòng, tránh thai hiện đại phát huy hiệu quả và các nước khi bớt nghèo đi đã tự kiểm soát việc sinh con.

Nguyên nhân thứ hai là thu nhập của hai người đi làm không đủ nuôi hai con sẽ không sinh.

Ông phân tích doanh nghiệp với mục đích lợi nhuận tối đa chỉ mong muốn trả lương tối thiểu chứ không muốn trả lương đủ để nuôi hai con. Do đó tại nhiều quốc gia, bình quân 40% hộ gia đình có thu nhập không đủ để nuôi hai con.

Theo ông, trong ngắn hạn, doanh nghiệp chỉ muốn trả lương thấp để tối đa hóa lợi nhuận, nhưng khi doanh nghiệp trả lương không đủ để nuôi hai con thì chính họ sau 30 năm sẽ không còn lao động để sản xuất. Vì vậy cần chuyển từ trả lương tối thiểu sang lương đủ nuôi 2 con.

"Chúng ta biết được nguyên nhân rồi phải bắt tay vào làm. Phải có đột phá về nhận thức, chính sách, giải pháp", ông Nhân nhấn mạnh thêm.

Ông cũng đề nghị phải có cơ chế xác định trách nhiệm của cấp ủy, chính quyền các cấp trong thực hiện chính sách dân số sắp tới.

Ông Nguyễn Thiện Nhân: Tự hào nước duy nhất ASEAN miễn học phí từ mầm non đến phổ thông

'Khi nghị quyết được Quốc hội thông qua, chúng ta có quyền công bố rộng rãi, chắc chắn chúng ta là nước duy nhất trong ASEAN miễn học phí từ mầm non đến phổ thông'.