Trưa 1-11, khung cảnh khối phố Phong Ngũ ở phường An Thắng nồng nặc mùi chua của cây cối ngâm lụt, mùi của những bao lúa mới vừa cất lên gác cao đã bị nước vào ngâm tới sình nở. Sau lụt, người dân xơ xác, mệt lả đi nhặt nhạnh những vật dụng bị nước kéo ra vương vãi khắp đường làng ngõ xóm.

Dấu mốc lịch sử xót xa

Trong làng Phong Ngũ Tây (nay là khối phố Phong Ngũ) có căn nhà cổ tuổi đời 135 năm nằm giữa vườn mai già nua. Ngôi nhà không còn được người ở, nhưng làng vẫn coi đây là chứng nhân của các trận lụt lớn từ trong quá khứ.

Ông Võ Văn Nguyên (60 tuổi), người đang coi sóc ngôi nhà cổ, cho biết nhà được thế hệ trước giao lại cho con cháu. Điều đặc biệt, trong các trận lụt lớn trong quá khứ thì nóc căn nhà cổ là nơi che trú cho dân làng. Để ghi dấu lại các mốc lũ, các thế hệ sống trong nhà cổ này đều lấy dao vạch lên tường vôi mực nước các năm. Trong đó, năm 1964 được xem là năm nước dâng lên cao nhất.

Dẫn chúng tôi vào bên trong ngôi nhà xưa, ông Nguyên nói nhà được người trước đôn nền lên cao để phòng lụt. Phong Ngũ Tây xưa là nơi thấp trũng, lụt ngập hằng năm. Theo như những gì ông bà ghi dấu thì lũ đỉnh 1964 chỉ cao từ nền nhà lên khoảng bắp đùi. 

"Năm ngoái tường vôi bị mục nên tôi cho sơn lại. Dù vậy, dấu lụt hiện nay vẫn còn mờ đục dưới lớp sơn. Đỉnh 1964 vẫn thấp hơn mốc lụt ngày 30-10 vừa qua hai gang tay" - ông Nguyên nói.

Ông Hà Đức Sơn - thầy giáo về hưu, một trong những nhân chứng sống của trận lụt năm Thìn 1964 - nói xưa ở làng Phong Ngũ có ba ngôi nhà ngói xưa của người giàu có, cả ba hiện nay vẫn còn và là minh chứng rõ ràng nhất về các năm có lũ lụt lớn.

Theo ông Sơn, năm Thìn 1964 cũng chừng tháng 10 âm lịch thấy dân làng ôm chăn chiếu chạy tán loạn tìm lên các gò cao để chạy lụt thì ông cũng theo mẹ. Cả làng toàn nhà tranh vách đất nên cố bu bám vào ba căn nhà gỗ. "Năm đó tôi 14 tuổi nên mọi thứ tôi còn nhớ rõ. 

Lụt khủng khiếp và dân chết rất nhiều, nhưng từ đó tới nay dù rất nhiều lần lụt lớn, trong đó có lụt 2009, nhưng cũng chưa lớn như lần này. Nếu mà so với năm Thìn 1964 thì lụt lần này cao hơn chừng hai gang tay" - ông Sơn nói.

Những ngôi nhà chi chít vết nước lụt

Trong trận lũ lịch sử ngày 30-10 vừa qua, phố cổ Hội An nằm dưới cùng của sông Thu Bồn chứng kiến cảnh từng dãy nhà cổ nước ngập tới áp mái. Khu vực bờ nam sông Hoài nhìn từ trên cao xuống như một ngôi làng đã bị bỏ lại dưới lòng hồ thủy điện. Trong khi đó không ít người đã sốc khi thấy ngôi chợ trung tâm Hội An chỉ còn phần mái nổi lên giữa mênh mông biển nước.

Lũ lớn là điều đã được thể hiện ở các trạm đo của các cơ quan khí tượng, phòng chống thiên tai. Dù vậy vẫn có những ý kiến khá khác nhau, sai biệt trong ký ức, vạch lũ mà người dân phố cổ tự ghi lại.

Căn nhà của ông Lý Hiền Nam nằm ở 22 Nguyễn Thái Học là một trong những nhà cổ trăm năm, kết cấu gần như nguyên bản được dựng từ xưa và giữ qua nhiều đời. Ông Nam nay sử dụng, quản lý gian nhà cổ hơn 400m2 này. 

Cũng như nhiều người ở phố cổ khác, mỗi bận lũ lớn ông đều lấy sơn đánh dấu ngang mực nước ngập. Ban đầu thì chỉ làm để "kế thừa" công việc của ông bà đã ghi dấu trước đó, lâu dần mốc nước lụt này lại trở thành mẩu chuyện đầy thú vị để kể cho khách Tây mỗi lần ghé nhà cổ tham quan.

Ngay mép trong bức tường bên trái căn nhà mặt tiền, những vạch ngang dày chi chít từ dưới đất lên được phết bằng sơn và ghi rõ mốc thời gian tháng, năm. Vạch lụt này nhìn thoạt qua giống chiếc thước nhựa, nhưng lại chứa những ký ức đáng để quên.

Khá khác với lời của những người dân khác trong khu phố cổ, ông Nam khẳng định lũ Hội An cuối tháng 10 mới chỉ vượt qua mốc lũ tháng 10-2007, tương đương 1,48m tường nhà ông. Trong khi đó, mốc lũ lịch sử tháng 11-1964 ở mức 2,05m - nghĩa là lụt lần này thấp hơn năm Thìn 1964... khoảng 1m nước.

"Cái này tôi ghi lại tại nhà mình qua từng năm để chủ yếu làm mốc lưu giữ lại, có chuyện kể cho khách, chứ không phải số liệu khoa học. Tôi cũng bất ngờ khi nghe cơ quan khí tượng nói năm nay lũ lớn hơn năm Thìn 1964. Theo tôi nghĩ thì có thể bây giờ địa hình, không gian dòng chảy và đô thị đã thay đổi nên mực nước đỉnh lũ mỗi nơi mỗi khác" - ông Nam nói.

Số liệu từ các phường tại Hội An cho thấy lúc 3h sáng 30-10 lên mức 3,4m - tương đương mức lũ năm Thìn 1964. Nhiều người dân Hội An cũng khẳng định hàng chục năm qua chưa bao giờ chứng kiến một trận lụt lớn như vậy.

"Nhà tôi ở gần Chùa Cầu nên tôi biết rõ. Xưa Chùa Cầu còn thấp, nhưng nước lụt cũng không kinh khủng như những ngày vừa qua. Bà con ở đây mấy hôm nay tranh luận khá nhiều, người nói vượt năm Thìn, người nói chưa, nhưng số liệu của cơ quan khí tượng là chính xác nhất. Thực tế mình chỉ áng chừng thôi, nhưng đời tôi chưa bao giờ thấy cái cảnh mái chợ sát phố đi bộ chỉ lòi chóp mái như mấy ngày qua cả" - ông Vương Văn Thành, một người dân ở đường Phan Chu Trinh, nói.

Lũ trên sông Hương dâng lên trở lại, người Huế lại thấp thỏm lo lụt mới

Trong chiều 1-11, nước trên sông Hương và sông Bồ lại dâng lên, báo hiệu lũ quay trở lại. Người dân xứ Huế lại thấp thỏm khi Đập Đá nước chạy xiết, cấm đường.