Hội nghị thượng đỉnh nhóm các nền kinh tế hàng đầu thế giới (G20) đã chính thức khai mạc ngày 22-11 tại Johannesburg (Nam Phi). 

Trong khi hầu hết truyền thông phương Tây đều chú ý vào sự vắng mặt của Tổng thống Mỹ Donald Trump, cũng là chủ tịch G20 năm 2026, sự thiếu vắng này được cho là sẽ không ảnh hưởng đến thông điệp của hội nghị.

Vai trò ngày càng tăng của nhóm Nam bán cầu

Tổng thống Nam Phi Ramaphosa, trong bài phát biểu khai mạc hội nghị thượng đỉnh G20 ngày 22-11, khẳng định đã có sự đồng thuận áp đảo về tuyên bố chung bao gồm các nội dung liên quan biến đổi khí hậu. 

"Chúng ta không nên để bất cứ điều gì làm giảm giá trị, tầm vóc và ảnh hưởng của nhiệm kỳ chủ tịch G20 đầu tiên của châu Phi", ông Ramaphosa nói tiếp.

Tuyên bố chung đánh dấu một chiến thắng quan trọng của Nam Phi nói riêng và các nước nhóm Nam bán cầu (Global South). 

Cần hiểu Nam bán cầu được đề cập không thể hiện các nước nằm ở nửa bán cầu phía bắc của Trái đất. Đây là một thuật ngữ dùng để chỉ những quốc gia đang phát triển hoặc đã từng thuộc nhóm này. G20 hiện nay có sự cân bằng về số lượng thành viên, với một nửa là các nước phát triển và nửa còn lại là những nước đang phát triển thuộc Nam bán cầu.

Hội nghị thượng đỉnh G20 năm nay đánh dấu lần đầu tiên được tổ chức trên đất châu Phi, đồng thời cũng là năm thứ tư liên tiếp một quốc gia ở nhóm Nam bán cầu giữ ghế chủ tịch. Trước Nam Phi, chiếc ghế chủ tịch G20 đã được nắm giữ bởi Indonesia (năm 2022), Ấn Độ (năm 2023) và Brazil (năm 2024).

Giáo sư Kanica Rakhra (Ấn Độ) nhận định với Tuổi Trẻ rằng đây là một thời điểm thú vị trong lịch sử G20, bởi cả bốn nước chủ tịch liên tiếp đều là các nước Nam bán cầu. 

Hội nghị thượng đỉnh năm nay tại Nam Phi cũng khiến người ta nhớ lại năm 2022 khi Indonesia phải đứng giữa những áp lực và căng thẳng chính trị không hề nhỏ. 

Năm 2022, sau khi xung đột Nga - Ukraine bùng nổ vào tháng 2, sự hiện diện của Tổng thống Nga Vladimir Putin tại G20 trở thành vấn đề ngoại giao. Chủ tịch G20 và là Tổng thống Indonesia khi đó, ông Joko Widodo, đã nói rằng G20 nên là một tập hợp để cùng thảo luận, giải quyết các vấn đề về kinh tế, thương mại thay vì rơi vào tranh cãi chính trị.

Còn với Nam Phi, những căng thẳng ngoại giao giữa nước này với chính quyền Tổng thống Trump là nguồn cơn dẫn đến sự vắng mặt của nhà lãnh đạo Mỹ tại hội nghị lần này. Điều đó, theo một số nhà quan sát, ảnh hưởng đến vị thế của nước chủ nhà song ở một khía cạnh khác, đó lại là cơ hội để Nam Phi thúc đẩy các vấn đề liên quan đến biến đổi khí hậu, tài chính công bằng và chủ nghĩa đa phương.

Hướng tới thế giới công bằng, đoàn kết

Tại Hội nghị thượng đỉnh G20, Nam Phi đã vận động các quốc gia cam kết tăng cường chi tiêu cho khả năng phục hồi sau thảm họa khí hậu và ứng phó thảm họa trên toàn cầu; tăng lượng tài chính khí hậu chảy từ các quốc gia giàu sang các quốc gia nghèo. Bên cạnh đó quốc gia này cũng cố gắng thuyết phục các nước giàu cung cấp cơ cấu nợ và cứu trợ tốt hơn cho các quốc gia nghèo thông qua các tổ chức tài chính quốc tế và cho vay song phương.

Theo Giáo sư Kanica Rakhra, G20 đã khẳng định mình là một thế lực đa phương, vượt ra ngoài các quan điểm truyền thống của các tổ chức đa phương. G20 đã và đang cho thấy họ có thể định hình các câu chuyện và đặt Nam bán cầu vào vị thế đối tác bình đẳng trong việc ra quyết định.

"Chúng tôi coi việc đăng cai hội nghị thượng đỉnh này không chỉ là một cơ hội cho Nam Phi mà còn là cơ hội cho toàn bộ lục địa châu Phi và Nam bán cầu" - ông Abner Mosaase, thành viên Ủy ban quan hệ quốc tế của Đảng Đại hội dân tộc Phi cầm quyền tại Nam Phi, khẳng định khi trả lời Thời báo Hoàn Cầu của Trung Quốc.

Nam Phi đã nhấn mạnh các vấn đề ảnh hưởng đến các nước Nam bán cầu và hy vọng sẽ thuyết phục các nhà lãnh đạo cùng nhau cam kết giải quyết các vấn đề từ bất bình đẳng kinh tế đến cải thiện tài chính phát triển cho các quốc gia dễ bị tổn thương. Đồng thời chương trình nghị sự cũng phản ánh sự ưu tiên cho các vấn đề chung của châu Phi, với đòn bẩy thuyết phục là những khoáng sản quan trọng mà châu lục này đang nắm giữ.

Trong nhiệm kỳ chủ tịch G20, Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa đã ủy quyền thực hiện các báo cáo về mức nợ công cao và bất bình đẳng toàn cầu của châu Phi. Báo cáo, do một nhóm chuyên gia độc lập dưới sự dẫn dắt của nhà kinh tế học đoạt giải Nobel Joseph Stiglitz, đã trích dẫn dữ liệu cho thấy 1% người giàu nhất thế giới đang nắm giữ 41% tổng tài sản được tạo ra từ năm 2000 đến năm 2024, trong khi 50% người nghèo nhất chỉ nhận được 1%.

Nhóm chuyên gia kế đó khuyến nghị thành lập một cơ quan độc lập để tổng hợp dữ liệu và nghiên cứu về bất bình đẳng, đồng thời đánh giá hiệu quả của các chính sách giải quyết vấn đề này. Tổng thống Ramaphosa, Tổng thống Brazil Luiz Inácio Lula da Silva và Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sánchez cũng ủng hộ đề xuất này trong bài bình luận trên tờ Financial Times hôm 20-11.

Thủ tướng Phạm Minh Chính gặp lãnh đạo các nước tại thượng đỉnh G20

Nhân dịp cùng dự Hội nghị thượng đỉnh G20 tại Nam Phi, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã gặp lãnh đạo Hàn Quốc, Ấn Độ, Tây Ban Nha, Brazil, Algeria, Malaysia, Indonesia, Thổ Nhĩ Kỳ, UAE và các tổ chức quốc tế ngày 22-11.