Binh sĩ Mỹ thuộc lực lượng NATO triển khai ở Zagan, Ba Lan ngày 14-1-2017 - Ảnh: Reuters

Đây không phải là tình huống mới bởi trong quá trình tranh cử, ứng viên Donald Trump đã không ít lần phan nàn về việc các đồng minh quân sự của Mỹ chỉ dựa dẫm vào cái ô bảo bọc của Mỹ khiến Mỹ tốn kém quá nhiều.

Trong trả lời phỏng vấn với tờ The Times của Anh và Bild của Đức ngày 16-1, ông Trump dù vẫn nói “tin tưởng hoàn toàn” vào tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) nhưng ông muốn khi ông chính thức nắm quyền thì sẽ bàn việc cải tổ nó.

Ra đời ngày 4-4-1949 sau những cuộc thương lượng giữa Mỹ và Canada với nhóm 5 nước thuộc Hiệp ước Brussels (Bỉ, Pháp, Luxembourg, Hà Lan và Anh), tổ chức NATO, với 12 quốc gia thành viên, có mục đích ban đầu là “giữ cho Nga đứng ngoài, Mỹ đứng trong và Đức dưới vòng kiềm tỏa”, theo như phát biểu của nhà ngoại giao Anh Hastings Lionel Ismay.

Điều trớ trêu là chỉ một ngày trước phát ngôn chính thức của ông Trump với báo châu Âu, trên tờ nhật báo Anh The Observer, ông Jens Stoltenberg, Tổng thư ký hiện nay của NATO, đã viết: “Chúng ta đang đối mặt những thách thức an ninh lớn nhất trong một thế hệ. Giờ không phải là lúc chất vấn về giá trị của mối liên minh đối tác giữa châu Âu và Mỹ”.

Nhưng theo ông Hadrien Desuin, chuyên gia người Pháp về quan hệ quốc tế, liên minh quân sự “thuần chống Nga” này thực tế cũng không còn giá trị tồn tại như thời kình địch với Liên xô. Có chăng thì chỉ được nhắc đến nhiều trong ba năm qua từ khi Nga bị cho là hỗ trợ lực lượng nổi dậy ở Ukraine và sau đó sáp nhập Crimea.

Tổ chức NATO giờ đây có những vấn đề của mình thực sự: đó là những mâu thuẫn nội tại. Chuyên gia François Géré, Chủ tịch Viện phân tích chiến lược của Pháp (Ifas), giải thích: “NATO đang bị những xung đột lợi ích giữa các thành viên của mình. Các quốc gia Bắc và Trung Âu lo lắng về mối đe dọa từ Nga. Các quốc gia khác lại lưu tâm hơn đến cuộc chiến chống khủng bố ở Trung Đông và muốn có một phản ứng phi quân sự đối với vấn đề khủng hoảng di cư”.

Phiên họp của các thành viên NATO tại Brussels (Bỉ) tháng 12-2016 - Ảnh: AFP

Vậy thì phải làm sao để “định hình lại” NATO? Chuyên gia François Géré phân tích: “Cần nhận diện mối đe dọa lớn nhất đối với các quốc gia thành viên - hiện được cho là đến từ Nga - hoặc Mỹ phải chấp nhận gánh vác phần lớn gánh nặng chi phí quốc phòng của châu Âu”.

Nhưng cả hai kịch bản trên đều khó thực hiện vào lúc này vì theo ông François Géré, “các quốc gia Tây Âu không xem Nga như mối đe dọa bất kể câu chuyện ở Ukraine” trong khi lãnh đạo tương lai của Nhà Trắng không đồng tình với chuyện Mỹ phải gánh vác đến 70% chi phí hoạt động của NATO.

Theo chuyên gia địa chính trị Alexandre Melnik, “nghịch lý đầy thảm họa của NATO, vốn được lập ra để bảo vệ hòa bình cho châu Âu và thế giới, chính là nó đang bị tê liệt vì những mâu thuẫn nội tại vào lúc châu Âu đang cần nhất một đối trọng quyền lực hiệu quả trong một thế giới đang ngày càng bất ổn và nguy hiểm nhất sau kỳ chiến tranh lạnh”.

NATO, theo chuyên gia Melnik, cần phải cải tổ ít ra trong định hình lại mục đích tồn tại: xác định lại rõ hiện trạng thế giới và dự đoán những nguy cơ trong thời gian tới đồng thời “phải thể hiện vững vàng như tấm khiên bảo vệ các giá trị của phương tây: đó là tôn trọng luật quốc tế, tôn trọng tự do cá nhân và tôn trọng dân chủ”.