Giải pháp nâng tuổi nghỉ hưu là phương án hợp lý để khắc phục chuyện dân số đang già đi, tỉ lệ người trong độ tuổi lao động sẽ giảm dần, trong khi tuổi thọ trung bình ngày càng cao. Tuy nhiên kéo dài tuổi nghỉ hưu không tự động khiến nền kinh tế mạnh hơn.

Hiện năng suất lao động của Việt Nam còn thấp so với các nền kinh tế trong khu vực. Tăng tuổi nghỉ hưu là giải pháp mang tính phòng vệ bị động và ngắn hạn chứ không phải một chiến lược chủ động phát triển lâu dài.

Đây không thể là động cơ chính để thúc đẩy tăng trưởng nền kinh tế. Chưa kể, muốn tăng tuổi hưu thì cũng cần phải gắn với việc nâng cao chất lượng việc làm, sức khỏe nghề nghiệp và điều kiện làm việc. Nếu không sẽ khiến người lao động có cảm giác như bị vắt kiệt sức.

Việt Nam hiện có hơn 1 triệu thanh niên đang tìm việc hoặc chưa được đào tạo nghề. Trong khi nhiều cơ quan và doanh nghiệp, các vị trí chủ chốt được nắm giữ bởi những người đã đến hoặc vượt tuổi nghỉ hưu. Nếu đồng loạt kéo dài thêm vài năm, lớp trẻ sẽ mất đi cơ hội thử sức và thăng tiến.

Thực tế các nền kinh tế phát triển khi tăng tuổi nghỉ hưu đều áp dụng nguyên tắc linh hoạt. Như Đức vừa thông qua chính sách mới nhằm khuyến khích người lao động tiếp tục làm việc sau tuổi nghỉ hưu bằng cách miễn thuế thu nhập cho những người có thu nhập lên tới 2.000 euro/tháng. 

Ở nước ta, nếu chính sách tăng tuổi hưu chỉ nhắm đến mục tiêu tăng thêm người đi làm mà bỏ qua sự khác biệt về sức khỏe, tính chất nghề nghiệp, điều kiện lao động thì không mang lại hiệu quả cao.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy khi lực lượng lao động đạt ngưỡng, tăng trưởng chỉ có thể duy trì nếu năng suất lao động tăng mạnh. Vì vậy cần coi việc nâng tuổi nghỉ hưu như một phần của chính sách an sinh, nhằm bảo đảm cân đối quỹ hưu, duy trì nguồn nhân lực có kinh nghiệm và giúp những người có năng lực tiếp tục cống hiến. 

Phần còn lại của tăng trưởng phải đến từ những trụ cột khác: đầu tư công nghệ, nâng cao kỹ năng, cải cách giáo dục nghề và chuyển đổi mô hình kinh tế.

Quy định tuổi nghỉ hưu nên là một khung mềm, không nên là mốc cứng. Chúng ta có thể giữ nguyên mức hiện hành cho đa số nhưng mở quyền lựa chọn kéo dài với nhóm có sức khỏe, năng lực và mong muốn tiếp tục làm việc. 

Ngược lại cũng cần bảo đảm cho người mệt mỏi hoặc làm việc trong môi trường nặng nhọc được nghỉ sớm mà không thiệt thòi về quyền lợi.

Có thể nghĩ đến ba nguyên tắc để chính sách tuổi nghỉ hưu thực sự bền vững. Một là linh hoạt theo nghề nghiệp. Chẳng hạn những nghề liên quan đến sáng tạo, nghiên cứu, giáo dục có thể kéo dài; những nghề nặng nhọc, độc hại cần giới hạn tuổi về hưu. 

Hai là linh hoạt theo năng lực cá nhân. Người có sức khỏe và kỹ năng được quyền ở lại; người không đủ điều kiện được nghỉ sớm, vẫn đảm bảo chế độ. Và ba là linh hoạt theo mục tiêu phát triển.

TS.BS Nguyễn Văn Thường (Giám đốc Bệnh viện Thanh Nhàn, Hà Nội):

Tuổi thọ trung bình 73,7 nhưng tuổi thọ khỏe mạnh chỉ là 65,4

Việc điều chỉnh tuổi nghỉ hưu là xu hướng tất yếu khi Việt Nam bước vào giai đoạn già hóa dân số. Nếu thời gian nghỉ hưu và hưởng lương hưu lại dài hơn cả thời gian người lao động đóng bảo hiểm xã hội thì sẽ tạo áp lực rất lớn cho xã hội.

Hiện tuổi thọ trung bình của người Việt đạt 73,7 tuổi (2023) nhưng tuổi thọ khỏe mạnh chỉ là 65,4 tuổi. Với sự phát triển của y tế, sức khỏe người cao tuổi có thể cải thiện nên câu chuyện tăng tuổi nghỉ hưu là có thể đặt ra nhưng phải theo lộ trình.

Việc tăng tuổi nghỉ hưu không áp dụng đồng loạt cho tất cả các ngành nghề. Nên ưu tiên thực hiện trước với những nhóm trí thức, nhà khoa học bởi đây là nhóm có điều kiện sức khỏe, môi trường lao động và đặc thù nghề nghiệp phù hợp hơn. Ngay cả trong nhóm trí thức cũng có những nghề không nên kéo dài tuổi làm việc như giáo viên mầm non, vì đặc thù công việc đòi hỏi sức khỏe thể chất, tinh thần lớn.

Để tận dụng nguồn lao động với những người sau 60-65 tuổi nếu không còn phù hợp với công việc cũ, chúng ta hoàn toàn có thể bố trí họ sang những công việc nhẹ nhàng hơn, phù hợp hơn để họ vẫn tiếp tục đóng góp.

Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng):

Phân rõ từng nhóm lao động để áp dụng tuổi nghỉ hưu khác nhau

Đây là giải pháp cần thiết nhằm ứng phó với tình trạng già hóa dân số và thiếu hụt lao động chất lượng cao ở Việt Nam. Đặc biệt trong bối cảnh tỉ lệ sinh ở nước ta thời gian qua thấp và chất lượng nguồn nhân lực chưa cao.

Song đề xuất này chỉ thực sự phù hợp với nhóm lao động có trình độ chuyên môn cao như giáo sư, tiến sĩ, bác sĩ, kỹ sư - những người có sức khỏe tốt và công việc của họ thường ít nặng nhọc về thể chất.

Theo số liệu thống kê của Tổ chức Y tế thế giới, hơn 70% người Việt trên 60 tuổi mắc ít nhất ba bệnh mãn tính.

Với nhóm lao động phổ thông, công nhân làm việc ở các nhà máy, các hầm mỏ, công trường… việc nâng tuổi nghỉ hưu lên 65 có thể không khả thi, dẫn đến suy giảm năng suất, chất lượng lao động, tăng rủi ro tai nạn lao động và gánh nặng về sức khỏe với họ.

Khi khoa học công nghệ phát triển mạnh mẽ, lao động trẻ sẽ có khả năng thích ứng nhanh hơn với các yêu cầu kỹ thuật mới. Vì vậy cần có lộ trình phân loại rõ ràng tuổi hưu với từng nhóm ngành nghề.

Nên nghiên cứu tăng theo lộ trình tuổi để áp dụng tuổi nghỉ hưu 65 cho lao động trí thức và văn phòng. Còn đối với lao động phổ thông tiếp tục thực hiện theo lộ trình hiện hành (nam 62 tuổi vào năm 2028, nữ 60 tuổi vào năm 2035). Chưa kể một số nhóm lao động trong các ngành, lĩnh vực độc hại, nặng nhọc… có thể áp dụng tuổi nghỉ hưu thấp hơn để đảm bảo việc sống khỏe, an toàn với họ.

Tăng tuổi nghỉ hưu lên 65 tuổi, người trẻ kiếm việc sẽ khó khăn hơn?

Nếu tăng tuổi nghỉ hưu lên 65 tuổi như các nước, số lao động tăng thêm sẽ hơn 5 triệu người mỗi năm. Điều này có vô tình làm cho cơ hội tìm việc làm của người trẻ càng khó khăn hơn?