Bên bếp lửa trên hiên nhà sàn cổ ở làng Thái Hải (Thái Nguyên), gia đình chị Linh quây quần cùng nhau làm mâm cơm truyền thống của người Tày. Cá chép om dấm bỗng, thịt lợn bản xào măng chua... nhiều món ngon được gia đình làm để đãi khách, đặc biệt nhất là xôi trám đen - món ăn chỉ có vào mùa thu.

Xôi trám đen vốn là món ăn dân dã được làm từ gạo nếp và phần thịt của quả trám đen. Mỗi độ thu về, khi quả trám được thu hoạch, cũng là lúc bà con làng Thái Hải lại cùng nhau làm xôi trám mời du khách gần xa đến làng.

Chị Lê Thị Nga - phó làng Thái Hải - chia sẻ các món ăn hay ẩm thực Tày đều rất đa dạng, chủ yếu người Tày dùng các nguyên vật liệu có sẵn tại bản làng để chế biến ra các món ngon. Các món đặc trưng của người Tày như khâu nhục, nộm rau dớn, thịt lợn bản, ốc đá…

Thái Hải cũng có nhiều loại xôi, dân làng thường nấu xôi theo mùa. Mùa thu xôi trám, mừng lúa mới có xôi ngũ sắc, mùa xuân có xôi lá cẩm tím. Du khách đến Thái Hải vào mùa thu thường thích nhất xôi trám đen.

Nấu xôi trám cũng lắm kỳ-- công, quả trám sau khi được hái về cần om cho phần thịt tách ra khỏi hạt. Đây cũng là công đoạn khó nhất, làm không khéo phần thịt cứng lại sẽ không thể làm xôi.

Phần thịt trám sau khi lấy ra được nêm nếm gia vị, xào thơm với mỡ gà, để riêng vào bát sạch. Mỡ gà chính là chìa khóa giúp món xôi thêm thơm ngậy, hấp dẫn.

Tiếp đó, gạo nếp nương sau khi được ngâm đến độ nhất định, sẽ đồ trong chõ đến khi dậy mùi thơm, hạt xôi chín dẻo không bị nát. Khi đó xôi được đổ ra khay lá chuối, trộn nhanh tay với phần thịt trám đã được sơ chế trước đó.

Khay xôi trám nóng hổi, bốc khói nghi ngút làm bụng của bất cứ ai có mặt bên gian bếp cũng sôi èo èo, không cưỡng nổi mà lấy tay véo ngay một miếng xôi.

Xôi trám đen như gói ghém cả vị của núi rừng, một chút đắng đắng nhưng để lại hậu vị vừa ngọt, vừa bùi, vừa thơm hương mỡ gà.

Lần đầu đến với làng Thái Hải, chị Linh Trang (Hà Nội) ấn tượng với mâm cỗ của làng Thái Hải, từ nguyên liệu sạch tại bản làng đến cách chế biến, cách dân làng kể câu chuyện văn hóa qua từng món ăn.

"Mình từng ăn xôi trám ở nhiều nơi, nhưng hương vị của món ăn này ở làng đậm đà hơn, cách chế biến cũng có đôi chút khác biệt. Một số nơi cho thịt trám vào đồ trực tiếp với xôi, còn ở làng Thái Hải trám được trộn khi xôi đã chín", chị Trang chia sẻ.

Năm 2022, làng Thái Hải (Thái Nguyên) là ngôi làng đầu tiên của Việt Nam được vinh danh là Làng du lịch tốt nhất thế giới. Đến nay, Thái Hải là nơi bà con dân làng bảo tồn, gìn giữ văn hóa truyền thống, biến văn hóa của dân tộc mình thành điểm thu hút du khách trong và ngoài nước.

Trong làng hiện có 30 ngôi nhà sàn và những ngôi nhà này đều được mua lại từ Định Hóa (Thái Nguyên), vận chuyển lên và khôi phục lại để trở thành nơi sinh sống của 30 gia đình với 4 thế hệ như hiện nay.

Ngôi làng du lịch tốt nhất thế giới có hàng trăm nhà sàn lợp ngói âm dương cùng quay về một hướng

Ở Lạng Sơn có một bản làng độc đáo, nơi hàng trăm ngôi nhà sàn mái ngói âm dương cùng quay về một hướng. Đó là làng Quỳnh Sơn, nơi đây đã được vinh danh Làng du lịch tốt nhất thế giới 2025.