Cư dân “Nhà nước Hồi giáo” lúc mới tuyên bố thành lập - Ảnh: Internet

Chiến dịch tái chiếm Mosul bắt đầu hôm 17-10-2016, sau chín tháng đã đạt mục đích. Chiến thắng, nhưng cái giá phải trả cũng nặng nề. Nhiều ngàn thường dân bị tử thương, họ là nạn nhân của cả IS lẫn các trận đánh bom của Iraq và liên minh. Các khu phố ở bờ tây Mosul đã thành bình địa. Thành phố cổ tan hoang, nhà cửa sụp đổ.

Chỉ riêng việc tái lập cơ sở hạ tầng căn bản sẽ tốn đến trên 1 tỉ đôla, theo Liên Hiệp Quốc. Và còn cần thêm nhiều tỉ đôla nữa để các khu phố bờ tây có thể là nơi sinh sống được. Gần 700.000 người chạy loạn vẫn chưa thể trở về.

Trận chiến “giáo trình quân sự”

Mosul cách đây ba năm có 2 triệu dân, là một trong hai “thủ đô” của IS tại Iraq, cùng với thành phố Raqa ở nước Syria láng giềng.

Mosul cũng là một trong những trung tâm hành chính của “vương quốc Hồi giáo” tự phong, là biểu tượng cho sức mạnh của tổ chức thánh chiến này.

Việc tái chiếm Mosul đã củng cố uy tín cho chính quyền Iraq. Một quân đội được huấn luyện kém và tham nhũng đã tái sinh từ đống tro tàn.

Đất nước này đã thành công - với sự giúp đỡ của đồng minh, nhất là Mỹ - không chỉ chiếm lại được hầu hết những lãnh thổ bị mất, mà còn có lực lượng quân đội, cảnh sát liên bang, đơn vị chống khủng bố được huấn luyện chu đáo...

Nếu năm 2014, lực lượng Iraq đã phải tháo chạy thảm hại khỏi Ramadi, Faloudja và Mosul, nhường chỗ cho IS; thì nay trận đánh Mosul có thể được xếp vào loại kinh điển của chiến tranh đô thị.

Trong tổng số 100.000 quân tham gia chiến dịch, khoảng 20.000 người lính đã chiến đấu trong thành phố Mosul trước 5.000 quân thánh chiến, tức cứ 1 người phòng vệ đấu với 4 người tấn công.

Trong khi những trận chiến đô thị khác thường thì phải 6 đánh 1, thậm chí 10 đánh 1 mới mong chiến thắng. Các nhà quan sát cho rằng có thể so sánh với trận Stalingrad năm 1942-1943 (kéo dài sáu tháng rưỡi).

Trong trận Mosul, lại tìm thấy một số chiến thuật cổ điển như bảo vệ tuyến trước, chiếm một số điểm nhấn, bắn tỉa, mìn bẫy, giành từng căn nhà một, sử dụng công binh...

Nhưng ngoài những đường hầm chằng chịt, quân đội Iraq còn phải đối mặt với các máy bay không người lái, xe gài bom tự sát... là những dấu ấn mới cho các trận đánh tương lai.

David Witty, nhà phân tích vốn là đại tá lực lượng đặc nhiệm Mỹ về hưu, nhận định: “Đây là một đòn quyết định đánh vào tiếng tăm của IS”. Một thất bại quân sự nặng nề của tổ chức thánh chiến - vốn liên tục bị mất những lãnh thổ đã chiếm được trong những năm gần đây...

Từ khi tung ra trận tiến công chớp nhoáng nhưng quy mô vào tháng 6-2014 tại Iraq, IS đã kiểm soát được một lãnh thổ có diện tích tương đương Hàn Quốc, với trên 10 triệu dân.

Nhưng nay IS đã mất hơn phân nửa diện tích. Tổ chức thánh chiến cũng bị mất đi hàng ngàn chiến binh, mà những tay súng nước ngoài ngày càng giảm dần, không thể bù đắp nổi.

Trở lại “đội quân trong bóng tối”

Tuy Mosul thất thủ làm IS càng thêm yếu đi, nhưng hãy còn quá sớm để nói đến chiến thắng chung cuộc.

Tổ chức Nhà nước Hồi giáo không còn kiểm soát được Mosul nhưng vẫn chưa biến mất. Hàng trăm quân thánh chiến người Iraq có thể đã trà trộn trong số những thường dân trốn ra được khỏi thành phố cổ. Còn quân thánh chiến người nước ngoài - Nga, Tchetchenya, Saudi Arabia, Thổ Nhĩ Kỳ, Pháp - quá dễ nhận diện để có thể chạy trốn, chỉ còn cách chiến đấu cho đến chết.

Patrick Martin, chuyên gia của Viện Nghiên cứu chiến tranh ở Washington, cảnh báo: “Không nên coi việc tái chiếm Mosul là hồi chuông báo tử cho IS”. Tổ chức này “vẫn nắm giữ một số thành phố nhỏ”, nhất là tại Syria, nơi cuộc tấn công nhằm tái chiếm thành phố Raqa đang tiếp diễn.

Ngay cả tại Iraq, quân thánh chiến vẫn còn kiểm soát một số địa điểm gần biên giới Syria và tại tỉnh Al Anbar thuộc miền tây.

Từng hoạt động như một nhà nước với các định chế và một dạng chính quyền sơ đẳng, IS nay lại trở thành một đạo quân trong bóng tối.

Thời gian qua, tổ chức Nhà nước Hồi giáo đã tích lũy được nhiều kinh nghiệm, vẫn còn những mạng lưới đang hoạt động, còn vũ khí, tiền bạc và những chiến binh sẵn sàng đánh bom tự sát, giết tối đa nhiều mạng người để cùng chết.

Để tiếp tục tồn tại, IS đã bắt đầu thay đổi chiến lược, tập trung vào chiến thuật du kích và đánh bom. Theo các chuyên gia, trước mắt tại Iraq, thay vì cố gắng chiếm những vùng đất rộng lớn như trước đây, IS sẽ chuyển sang hoạt động nổi dậy. Tổ chức này đã nhiều lần trả đũa những thất bại quân sự bằng những cuộc tấn công liều chết đẫm máu. Có khả năng Iraq sẽ còn bị mất an ninh trong nhiều năm nữa.

Ngoài ra, cho dù không chiếm giữ vùng đất nào, IS vẫn còn là mối đe dọa cho thế giới, mà liên minh do Hoa Kỳ lãnh đạo đang phải chiến đấu không ngơi nghỉ.

Trong ba năm qua, hàng ngàn quân tình nguyện ở nhiều nơi trên thế giới đã gia nhập tổ chức thánh chiến này tại Iraq và Syria, trong số đó bao nhiêu người quay về Philippines, Libya... thì không thể biết được.

Một số tàn quân chạy sang các nước Hồi giáo vùng Đông Nam Á, mới đây bộ trưởng quốc phòng Malaysia đã tuyên bố IS là kẻ thù số 1.

“Tôn giáo của chiến tranh”

Ý tưởng và sự tuyên truyền của IS vẫn gây tiếng vang lớn, làm sản sinh ra nhiều đơn vị thánh chiến nhỏ, bên ngoài biên giới địa lý của “vương quốc Hồi giáo”. Nhiều vụ khủng bố đẫm máu được IS nhận trách nhiệm tại một số nơi trên thế giới.

Abou Bakr Al Baghdadi trong một video tháng 5-2015 đã kêu gọi người Hồi giáo hoặc đến với “vương quốc”, hoặc tiến hành thánh chiến ngay tại nước mình. Ông ta nhấn mạnh: “Hồi giáo chưa bao giờ là tôn giáo của hòa bình, mà là của chiến tranh!”.

Quay lại với cư dân thành phố Mosul vừa giải phóng, người dân vẫn tin rằng IS sẽ quay lại, bằng cách này hoặc cách khác.

Yunis, một thông dịch viên làm việc cho các tổ chức phi chính phủ, thổ lộ: “Chúng tôi không cảm thấy an toàn. Các thủ lĩnh IS vẫn có thể tuyển mộ thêm quân thánh chiến mới. Tôi sinh ra và lớn lên ở Mosul, nhưng giờ tôi sẽ ra đi. Tôi nói với gia đình là chỉ trở về khi nào chôn cất tôi tại Mosul”.

Thủ lĩnh IS còn sống hay đã chết? Thủ lĩnh IS Abou Bakr Al Baghdadi xuất hiện lần đầu tiên và duy nhất tại Mosul - Ảnh: Reuters lấy từ mạng xã hội Số phận của chính Baghdadi - lãnh đạo khủng bố 46 tuổi, chỉ xuất hiện công khai một lần duy nhất tại đền thờ Al Nouri ở Mosul - hiện nay ra sao? Tổ chức Quan sát nhân quyền Syria hôm 11-7 dẫn nguồn từ “các nhân vật cao cấp của IS tại Syria” loan báo ông ta đã chết. Nhưng đây là lần “chết” không biết thứ bao nhiêu của Baghdadi. Mới đây vào tháng 6, Nga cũng nói rằng đã tiêu diệt Baghdadi trong một trận không kích gần Raqa (Syria), nhưng rốt cuộc cũng không khẳng định được. Hoa Kỳ treo giải thưởng 25 triệu đôla cho ai bắt được hắn ta.

______________

Kỳ tới: Tranh giành ngôi vị thủ lĩnh IS

* Kỳ 1: Mosul thất thủ

* Kỳ 2: Tường thuật chiến trường của nhà báo sống sót

* Kỳ 3: Chỉ còn là gạch vụn