Sự trỗi dậy của lực lượng lính đánh thuê lan rộng trong khi luật pháp quốc tế không thể chế tài.

Mùa xuân năm 2022 tại Neuilly-sur-Seine thuộc vùng Île-de-France (Pháp), ông Marat Gabidullin (56 tuổi) ngồi tiếp khách trong khuôn viên Nhà xuất bản Michel Lafon.

Trong những ngày này, cuốn sách nổi tiếng của ông với tựa đề Tôi, Marat, cựu sĩ quan đội quân Wagner vừa xuất bản ở Pháp với số lượng phát hành 20.000 bản. Đến nay sách đã được xuất bản ở hàng chục quốc gia.

Từ những ngày dài thất nghiệp đến trại tuyển quân

Cuốn sách dày 350 trang kể lại những điều ông chứng kiến trong lực lượng lính đánh thuê Wagner. Mọi tình tiết trong sách đều đúng, chỉ họ tên có thay đổi, ví dụ Công ty quân sự tư nhân Wagner được đổi thành Beethoven.

Lời nói đầu nêu bật câu nói của ông: "Tôi không làm gì đến mức phải hối hận. Tôi chưa bao giờ phạm tội ác chiến tranh". Ông chỉ hy vọng qua cuốn sách này phá vỡ luật im lặng về quân Wagner.

Quê quán của ông ở nước Cộng hòa Bashkortostan (Liên bang Nga). Mẹ ông người Tatar làm quản lý cho một cửa hàng bách hóa, còn cha làm thợ máy. Ông đã trải qua một phần thời thơ ấu ở Uzbekistan lúc còn thuộc Liên Xô cũ.

Lớn lên ông gia nhập không quân và nhanh chóng nắm quyền chỉ huy một toán lính dù. Ông xuất ngũ năm 1993, tức hai năm sau khi Liên Xô tan rã.

Trong thời buổi hậu Xô Viết với cơn lốc kiếm tiền nhanh trong khi bản thân chỉ biết cầm súng, ông chấp nhận làm vệ sĩ cho một bố già Siberia. Trong một lần ân oán giang hồ, ông đã hạ thủ tên trùm băng đối thủ. Vài tháng sau ông bị bắt, sau đó là ba năm sống trong tù giữa bọn cướp, con nghiện và bọn đầu gấu.

Trong tù ông đã đọc rất nhiều sách. Sau khi ra tù, đời ông là chuỗi ngày dài thất nghiệp, trầm cảm và nghiện rượu. Ông kiếm sống bằng mấy việc lặt vặt như làm bảo vệ, vệ sĩ. Ông bộc bạch: "Tôi sống không mục đích, không có dự định nào và không có ý chí cầu tiến".

Đến tháng 3-2015, một người bạn cũ từ Siberia gọi điện thoại cho ông nói một công ty quân sự tư nhân bí ẩn đang tuyển người. Như người "buồn ngủ gặp chiếu manh", ông lên tàu hỏa đến miền nam nước Nga.

Trại huấn luyện tọa lạc ở Molkino cách Matxcơva 1.200km gần biên giới Gruzia. Một đội quân nhỏ đóng ở đây gồm đủ hạng người, từ lính đánh thuê dày dạn kinh nghiệm đã trải qua cuộc chiến Chechnya, cựu quân nhân đến những kẻ có cái đầu nóng và các chàng trai yêu "chủ nghĩa lãng mạn của chiến tranh".

So với hầu hết công việc ở Nga, nói chung mức lương khá tốt, tương đương 1.000 euro/tháng trong thời gian huấn luyện và 1.500 euro khi làm nhiệm vụ ở nước ngoài.

Khi được hỏi vì sao đến đó, ông trả lời: "Tôi muốn sống lại giấc mơ kiếm tiền. Trước đó tôi sống trong thế giới mơ hồ và vô định. Còn ở đó mọi thứ đều rõ ràng và xác định: chỉ có chiến tranh".

Gabidullin là một trong 400 lính đánh thuê đầu tiên của quân đánh thuê Wagner. Một ngày nọ, một đoàn xe chờ sẵn đã chở họ đến vùng Donbas của Ukraine.

Khu vực này đã trở thành địa bàn xung đột từ năm 2014 giữa quân đội Ukraine và phe ly khai thân Nga. Nhưng khi nhận nhiệm vụ đầu tiên lại liên quan đến chết chóc, ông thấy không ổn và quyết định phải đi càng xa càng tốt.

Bia đỡ đạn trên chiến trường Syria

Cuối năm 2015, ông lên máy bay vận tải quân sự cùng nhiều lính đánh thuê khác bay từ Nga sang Syria hỗ trợ cho quân đội chính phủ. Tại đây, ông phụ trách chỉ huy một đơn vị trinh sát 95 người.

Trong hai năm rưỡi, ông cùng với khẩu Kalashnikov rong ruổi khắp sa mạc và núi non làm công tác huấn luyện và tấn công các phần tử thánh chiến để giành quyền kiểm soát các mỏ dầu hoặc khu vực Palmyra. Ông thường xuyên đi đi về về giữa Syria và Nga.

Tháng 3-2016, trong một lần giao tranh gần Palmyra, ông ném lựu đạn rồi nấp sau vách đá chờ 10 giây để tấn công nhưng sức nổ lựu đạn đã quật ngược ném ông văng xa 3m. Ông được đưa đi trong tình trạng hôn mê.

Trong thời gian dưỡng bệnh, ông bắt đầu chấp bút viết về chiến trường, đạn pháo, mùi xác chết ám ảnh, cảm giác lính đánh thuê trở thành bia đỡ đạn trên tuyến đầu trong khi các binh sĩ Syria chờ tàn cuộc chiến mới đổ quân chụp ảnh.

Ông tái hiện ký ức như cuốn nhật ký để khỏi bỏ sót những gì đã trải qua. Năm 2017, ông hoàn thành bản thảo đầu tiên.

Sau khi bình phục, ông làm trợ lý của Yevgeny Prigozhin - ông chủ Công ty Wagner - về các vấn đề liên quan đến Syria. Sau này ông cho biết đã đưa bản thảo cho Prigozhin. Prigozhin khen ông viết rất hay nhưng nên chờ vài năm nữa hẵng xuất bản.

Thế nhưng ông lại không muốn chờ đợi. Đêm 7-2-2018, ông quay trở lại Syria và tham gia phản công ở Deir ez-Zor nhằm tiếp quản nhà máy lọc dầu. Quân Wagner chạm súng với quân người Kurd có quân đội Mỹ yểm trợ. Đạn pháo bay như mưa. Ông chỉ biết nằm chờ chết. Đêm đó gần 300 lính đánh thuê Wagner thiệt mạng.

Suốt năm 2018, cảm giác phẫn nộ bám lấy ông. Ông không còn muốn mạo hiểm đem thân mình phục vụ cho ảo tưởng chiến tranh. Năm 2019, ông rời bỏ Wagner và quyết tâm xuất bản bản thảo đã viết.

Các nhà xuất bản ở Matxcơva không muốn mạo hiểm xuất bản hồi ký của lính đánh thuê Wagner. Cuối cùng vào tháng 1-2022, nhà xuất bản nhỏ Gonzo đồng ý xuất bản 1.000 bản rồi nối bản thêm 3.000 bản cuốn sách có tựa đề Hai lần trên một dòng sông.

Đến giữa năm 2022, Gabidullin là cựu sĩ quan đầu tiên và duy nhất của quân đánh thuê Wagner xuất hiện trên các kênh truyền hình Pháp với gương mặt không che.

Từ tài xế xe buýt trở thành lính đánh thuê

Đầu năm 2023, Hãng thông tấn RIA Novosti (Nga) đã phát đoạn băng video cho thấy Yevgeny Prigozhin - ông chủ Wagner - trò chuyện với một lính đánh thuê Bờ Biển Ngà bí danh Svetin.

Bốn ngày sau trên trang Vkontakte, Prigozhin đã gọi Svetin là Aboya và tâng bốc: "Tôi nghĩ anh ấy sẽ trở thành tổng thống tuyệt vời của Bờ Biển Ngà...". Lính đánh thuê này là ai?

Theo điều tra của kênh truyền hình Pháp France 24, lính đánh thuê này có tên thật là Komenan Aboya "Svetin", xuất thân ở thị trấn Yopougon thuộc miền đông Bờ Biển Ngà.

Aboya làm tài xế taxi vào đầu những năm 2000, đến năm 2008 vào Công ty vận tải Abidjan lái xe buýt cho kho hàng và làm thêm vài việc như chiếu phim ở câu lạc bộ video hay tiệm trò chơi điện tử để kiếm sống.

Năm 2014 hoặc 2015, Aboya vay tiền ngân hàng đến Nga với hy vọng đổi đời. Tại Nga, Aboya lấy tên khác, làm tài xế taxi khoảng một năm rồi dính vào đường dây mua bán ma túy nên ngồi tù tại nhà tù hình sự IK-7 ở Mordovia.

Aboya đã được Wagner tuyển mộ vào đêm 20-9-2022 cùng nhiều phạm nhân khác và được đưa đến "chảo lửa" Bakhmut (miền đông Ukraine). Hiện không rõ Aboya sống chết ra sao.

-----------------------------

Kỳ tới: Wagner làm giàu bằng cách nào?

Để có tiền nuôi quân, Wagner vừa khai thác kinh tế hợp pháp lẫn kinh tế ngầm. Tại châu Phi, Wagner cung cấp lính đánh thuê, bù lại được cấp phép khai thác nguồn tài nguyên đá quý.

Cựu thứ trưởng quốc phòng Nga gia nhập lính đánh thuê ở Ukraine?

Hai video được đăng tải ngày 5-5 cho thấy tướng Mikhail Mizintsev mặc quân phục Wagner, đi thị sát các vị trí chiến đấu ở thành phố Bakhmut của Ukraine.