Tổng thống Trump (bìa trái), cố vấn Jared Kushner (giữa) và Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tại Jerusalem ngày 22-5 - Ảnh: REUTERS

Ngày 6-12, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đảo ngược chính sách chưa được thông qua trong hơn 20 năm của Washington với bước đi công nhận Jerusalem là thủ đô Israel, khởi động quá trình di dời đại sứ quán từ Tel Aviv sang.

Theo Hãng tin Reuters, mặc dù ngoài mặt Hoàng gia Saudi Arabia - đồng minh chính của Mỹ ở Trung Đông - lên án quyết định trên là "thiếu công bằng và vô trách nhiệm", "bước thụt lùi lớn của tiến trình hòa bình"..., nhưng các quan chức Ả Rập tiết lộ ban lãnh đạo Riyadh thật ra "ngồi cùng thuyền" với Mỹ.

Bốn quan chức Palestine giấu tên khẳng định thái tử Saudi Mohammed bin Salman và Tổng thống Palestine Mahmoud Abbas đã thảo luận chi tiết bản kế hoạch hòa bình Israel - Palestine mới do Tổng thống Trump và cố vấn Jared Kushner đề xuất khi hai người gặp nhau ở Riyadh hồi tháng 11.

Bản kế hoạch đang thai nghén dự kiến được chính quyền Mỹ công bố vào nửa đầu năm 2018. "Hãy kiên nhẫn, ngài sẽ được nghe tin tốt lành. Tiến trình hòa bình này sẽ chuyển động" - một quan chức Palestine dẫn lời thái tử Mohammed nói với Tổng thống Abbas.

Việc Saudi Arabia bắt tay với Mỹ khá logic nếu xét đến quan hệ hai nước đã cải thiện thấy rõ dưới thời ông Trump, một phần vì lãnh đạo hai bên cùng chia sẻ quan điểm đối đầu cứng rắn với Iran - quốc gia đối địch chính của Riyadh ở khu vực.

Tân thái tử Mohammed bin Salma dù mới được thăng tiến nhưng tỏ ra khá táo bạo trong các chính sách chính trị tầm khu vực. Ông phát biểu tại cuộc họp của linh minh chống khủng bố tổ chức ở thủ đô Riyadh, Saudi Arabia ngày 26-11 - Ảnh: REUTERS

Ngoài ra, giới quan sát nhận định cố vấn đặc biệt của tổng thống đồng thời là con rể là ông Jared Kushner (36 tuổi) giữ một vai trò quan trọng trong "quyết định Jerusalem". Không chỉ vì cha của Kushner - tỉ phú Charles Kushner, thân thiết với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, mà vị cố vấn trẻ tuổi đầy tham vọng này còn có mối quan hệ thân thiết với người thừa kế ngai vàng mới 32 tuổi của Saudi Arabia. 

Trang ProPublica đưa ra một phát hiện khiến người ta phải suy đoán: Quỹ từ thiện Kushner đã tài trợ ít nhất 18.000 USD cho một khu định cư gây tranh cãi của Israel ở Bờ Tây. Đây là một động thái khó hiểu nếu ông Kushner thật sự muốn chứng tỏ vai trò trung lập của một nhà hòa giải Israel - Palestine.

Quyết định Jerusalem của Mỹ có những hệ quả không thể dự báo. Nhiều thanh niên Palestine đã xuống đường chống lại các binh sĩ Israel đang bảo vệ an ninh trong khu vực - Ảnh: REUTERS

Chiến lược liều lĩnh

Theo trang Politico của Mỹ, các nguồn tin thân cận với cố vấn Kushner tiết lộ ông này đã đích thân "khích lệ" Tổng thống Trump đưa ra quyết định công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel.

Mặc cho rủi ro cực kỳ lớn, một nhân vật trong nhóm ông Kushner khẳng định viên cố vấn đã quyết liệt ủng hộ kế hoạch. "Dùng từ khích lệ có lẽ là còn nói cho nhẹ đi. Chính là ông ấy thúc đẩy chứ không ai khác" - trang Politico dẫn lời nguồn tin giấu tên.

Cũng theo nguồn tin, những ngày này cố vấn Kushner chỉ thôi thúc một mục tiêu duy nhất: Chứng tỏ bản thân bằng cách chốt được một thỏa thuận cho hòa bình Trung Đông - điều mà nhiều người nghi ngờ ông không có khả năng làm được.

"Ông ấy đánh cược vào hi vọng sự phản đối chỉ là bề ngoài, rằng sau một giai đoạn bình tĩnh lại, các đồng minh Ả Rập sẽ tiếp tục hợp tác với Mỹ trong bản kế hoạch hòa bình mới dự kiến công bố đầu năm 2018" - vị quan chức giấu tên giải thích.

Đến giờ phút này, "quyết định Jerusalem" là một trong những quyết sách quan trọng nhất của chính quyền Tổng thống Trump, hứa hẹn sẽ để lại nhiều hệ quả đối với khu vực Trung Đông trong những năm sắp tới.

Vua Jordan Abdullah II (phải) tiếp Tổng thống Mahmud Abbas của Palestine tại Cung điện Hoàng gia ở thủ đô Amman ngày 7-12, tức một ngày sau công bố gây chấn động của Tổng thống Trump - Ảnh: REUTERS

Rất khó để hình dung làm cách nào nỗ lực hòa bình có thể tiếp tục sau quyết định này. Các nhà lãnh đạo Ả Rập - những người đã cố gắng thúc đẩy mối quan hệ với chính quyền mới của Mỹ, sẽ buộc phải lên tiếng phản đối mạnh mẽ.

Ông Ghaith al-Omari, cố vấn cho nhóm đàm phán của chính quyền Palestine giai đoạn 1999-2002

Đối với Kushner, Jerusalem mang lại một cơ hội khôi phục quyền lực đã đánh mất của ông trong Nhà Trắng. Ông quyết liệt ủng hộ lộ trình nguy hiểm này dù Ngoại trưởng Rex Tillerson và Bộ trưởng Quốc phòng James Mattis đều phản đối, theo lời các quan chức Mỹ trong nhóm chiến lược Trung Đông.

Tất nhiên, đây sẽ là một bước đi chính trị mang rủi ro cao đối với viên cố vấn tổng thống. "Nếu ông ấy đúng, ông ấy sẽ là anh hùng của các anh hùng. Nếu sai, coi như ông ấy tiêu" - một nhân vật thân cận với Kushner bình luận, trang Politico dẫn lại.

Giới quan sát đánh giá quyền lực ở Saudi Arabia và Mỹ đang tập trung vào trong tay một số cá nhân - Ảnh: REUTERS

Chờ đợi một thương vụ hoàn hảo

Quan điểm của ông Kushner mặc dù mang động cơ cá nhân, thật ra không quá "khó nuốt" đối với Tổng thống Trump, nhất là khi ông hoàn thành được lời hứa tranh cử và lấy lòng được cả các nhà tài trợ thân Israel như tỉ phú Sheldon Adelson.

Các quan chức Nhà Trắng khẳng định "quyết định Jerusalem" được đưa ra bởi chính Tổng thống Trump sau khi lắng nghe ý kiến của các cố vấn, và tuy ông Jared Kushner giữ một vai trò quan trọng, đó chỉ là một trong nhiều tiếng nói.

"Tôi nghĩ tổng thống và ông Jared cho rằng sau tất cả những phản đối và vài ngày bạo động, mọi thứ sẽ trở lại bình thường khi các thương lượng được nối lại" - một quan chức Nhà Trắng nhận xét.

Bây giờ câu hỏi còn để ngỏ là "giai đoạn làm nguội" sẽ kéo dài bao lâu, thậm chí các quan chức Mỹ những ngày qua cũng thừa nhận họ không đoán được phản ứng của thế giới Ả Rập và đang theo dõi sát các sự kiện. "Khi giai đoạn này kết thúc, chúng tôi sẽ sẵn sàng để tiếp tục" - một người khẳng định.

Cờ của Mỹ và Israel bị mang ra đốt trong một cuộc biểu tình ở Pakistan vào ngày 10-12 - Ảnh: REUTERS

Theo Reuters, một nguồn tin cấp cao từ Saudi Arabia cho biết ông tin rằng chi tiết về bản kế hoạch hòa bình Israel - Palestine sẽ dần lộ diện trong những tuần sắp tới.

"Đừng đánh giá thấp bản năng doanh nhân của ông Trump. Ông ấy luôn mô tả đó là một thỏa thuận ngon lành. Tôi không nghĩ chính quyền của chúng tôi chấp nhận, trừ khi có điều gì đó đủ sức thuyết phục để Vua Salman và thái tử chìa ra cho thế giới Ả Rập - rằng ít nhất người Palestine sẽ có được nhà nước của họ" - nguồn tin ẩn danh khẳng định.

Nhận định trên hoàn toàn có cơ sở bởi trước khi đưa ra tuyên bố Jerusalem, Tổng thống Trump đã gọi điện cho Tổng thống Abbas nhấn mạnh Palestine sẽ có lợi trong kế hoạch hòa bình mới do cố vấn Kushner và đặc phái viên Trung Đông Jason Greenblatt vạch ra.

"Tổng thống Trump đã nói: Tôi sẽ có một số đề nghị cho ngài và chắc ngài sẽ thích. Khi ông Abu Mazen (Abbas) vặn hỏi chi tiết, ông Trump không nói gì" - Hãng tin Reuters dẫn lời một quan chức Palestine.