"Khởi đầu của hướng nghiệp phải là giúp học sinh hiểu về bản thân và bắt đầu nhen nhóm ước mơ" - thầy Lưu Văn Thông, Hiệu trưởng Trường THCS Cầu Giấy (Hà Nội), chia sẻ.

Theo thầy Thông, câu chuyện hướng nghiệp không phải chỉ quan tâm với học sinh các lớp cuối cấp phổ thông mà hướng nghiệp từ gốc cần phải hạ thấp độ tuổi hơn, ví dụ như học sinh lớp 6. 

Và khởi đầu của hướng nghiệp chưa phải cung cấp thông tin ngành nghề, tư vấn chọn nghề nào mà bắt đầu ở việc tạo nên các "điểm chạm" để học sinh hiểu bản thân, tự khám phá những điểm mạnh của chính mình qua nhiều hoạt động đa dạng, bước đầu hình dung về các nghề nghiệp qua sự tiếp xúc với những câu chuyện nghề thực tế. Ước mơ có thể được hình thành, nhen nhóm lên từ đó.

Học theo dự án, chủ đề

"Chúng tôi tổ chức nhiều hoạt động đa dạng, không phải các hoạt động đều tập trung vào hướng nghiệp mà tùy theo mỗi khối lớp các hoạt động được thiết kế phù hợp. Học sinh có thể tham gia các hoạt động về nghệ thuật, thể thao, nghiên cứu khoa học, các câu lạc bộ STEM, robotics, hùng biện. 

Tới đây chúng tôi còn tổ chức sân chơi cho nhà lãnh đạo trẻ để học sinh được trải nghiệm ở vai trò thủ lĩnh. Mỗi hoạt động là một điểm chạm để học sinh tích lũy các kỹ năng mềm, cũng là quá trình cọ xát để hiểu mình có thể làm tốt gì, yêu thích cái gì" - thầy Thông chia sẻ.

Cũng với quan điểm này, nhiều trường phổ thông hiện nay cũng tăng cường các hoạt động khác nhau, áp dụng hình thức dạy học theo dự án, theo chủ đề gắn kiến thức với thực tiễn ngay trong môn học hoặc các chương trình ngoại khóa, câu lạc bộ, thậm chí là hoạt động thiện nguyện. 

Từ những hoạt động này, nhiều học sinh từ cấp THCS được tiếp cận nhiều lĩnh vực như kinh doanh, truyền thông, công tác xã hội, môi trường. Thậm chí có những hình dung ban đầu ở những công việc cụ thể như báo chí, tổ chức sự kiện, biên kịch, hội họa, dịch thuật...

"Học sinh được sáng tạo, bày tỏ ý tưởng hoặc tạo nên các sản phẩm khác nhau, được nghe chia sẻ chuyện nghề từ người làm ở các lĩnh vực khác nhau có khả năng truyền cảm hứng. Từ đó nhiều em bắt đầu có niềm yêu thích. 

Từ yêu thích, các em mới chủ động tìm hiểu sâu hơn và có định hướng tập trung vào các môn học phù hợp với định hướng và các kỹ năng mềm cần thiết" - cô Nguyễn Thị Thu Hà, Hiệu trưởng Trường THCS Trưng Vương (Hà Nội), cho biết.

Quy trình 4 bước

Theo cô Hà Thị Kim Sa - Hiệu trưởng Trường THCS-THPT Hồng Hà, công tác hướng nghiệp được nhà trường triển khai liên tục và có hệ thống, bắt đầu từ khối 6 với mức độ trải nghiệm cơ bản. Những năm tiếp theo nhà trường tăng dần tính chuyên sâu theo độ tuổi của học sinh cho đến khi các em lên lớp 12.

Cô Sa cho biết quy trình hướng nghiệp của Trường Hồng Hà bao gồm bốn bước: Bước 1 là thu thập dữ liệu ban đầu: học sinh sẽ làm các bài trắc nghiệm tính cách - năng lực - sở thích để xác định đúng xu hướng nghề nghiệp. Bài test này học sinh sẽ thực hiện trên máy tính và cho ra kết quả chi tiết. Bước 2 là phân tích và tư vấn nhóm. 

Ở bước này, giáo viên chủ nhiệm và giáo viên tư vấn hướng nghiệp sẽ đọc kết quả, đồng thời phân loại học sinh có thiên hướng theo những nhóm nghề nghiệp cụ thể. Ở bước này giáo viên sẽ tổ chức buổi tư vấn chung để giải thích kết quả bài trắc nghiệm và giới thiệu các nhóm ngành phù hợp cho học sinh nắm.

Bước 3 là tư vấn cá nhân, áp dụng đối với học sinh lớp 9, 10, 11, 12. Các giáo viên sẽ gặp riêng từng học sinh để trao đổi về năng lực học tập, sở thích cá nhân, tính cách và điều kiện gia đình, định hướng nghề nghiệp dài hạn của học sinh. Sau đó giáo viên sẽ gợi ý về các tổ hợp môn trong chương trình THPT, lộ trình học tập và ngành học phù hợp cho mỗi học sinh.

Bước 4 là theo dõi - cập nhật - đồng hành. Tức là sau mỗi học kỳ, nhà trường sẽ cập nhật lại dữ liệu năng lực học tập và điều chỉnh định hướng nghề nghiệp cho từng học sinh nếu thấy cần thiết. Đặc biệt học sinh lớp 12 ở Trường Hồng Hà được nhà trường hỗ trợ hoàn thiện hồ sơ xét tuyển, chọn trường, chọn ngành và chuẩn bị tâm lý trước khi bước vào đại học.

Phụ huynh, cựu học sinh đồng hành

Thầy Lưu Văn Thông đề cao vai trò "đồng hành" của cả thầy cô và cha mẹ với học sinh. Sự đồng hành khác nhau với mỗi đối tượng học sinh để cùng con lớn lên, hiểu về mình, hiểu về các lĩnh vực nghề nghiệp và cuối cùng đứng sau học sinh trong việc lựa chọn môn học, lựa chọn ngành học, nghề nghiệp sau này. 

Đặc biệt, những ước mơ ban đầu có thể ngây ngô nhưng cũng cần sự khích lệ, mở cho trẻ cơ hội để tiếp tục được trải nghiệm với điều các em mơ ước. Nó có thể sẽ thay đổi theo thời gian nhưng cũng có thể được kiên định và lớn dần.

Việc "tận dụng" chính các "chuyên gia phụ huynh" để giúp học sinh hiểu về những nghề nghiệp trong xã hội cũng được nhiều thầy cô ở Trường THPT Phan Huy Chú (Đống Đa, Hà Nội) thực hiện. 

Cô Nguyễn Kim Anh - giáo viên trường này - chia sẻ: Nhiều khi thầy cô hay các chuyên gia không có được những thông tin đa dạng, cụ thể về nghề nghiệp bằng cha mẹ học sinh kể về chính công việc của họ cho các con. Những buổi trò chuyện, đối thoại như vậy, phụ huynh cũng hiểu hơn về con mình và nhiệt tình. 

Không dừng ở các cuộc trò chuyện, phụ huynh là những người kết nối cho học sinh tham quan nơi làm việc, có các trải nghiệm, thực hành các nội dung học tập cùng cha mẹ.

Thầy Hải Đăng, Phòng tư vấn du học đại học và hướng nghiệp của Trường phổ thông liên cấp Olympia (Hà Nội), cũng cho biết: Cộng đồng cựu học sinh và phụ huynh của trường đã hỗ trợ rất nhiều cho các hoạt động hướng nghiệp. 

Rất ấn tượng ở ngày hội hướng nghiệp của trường này, nhiều phụ huynh "nhập vai" đang là các chuyên gia làm việc trong nhiều ngành nghề đã tham gia tư vấn cho học sinh. Trong những buổi chia sẻ này có rất nhiều điều học sinh THCS và THPT bất ngờ vì những điều mới mẻ khác với những gì đã lầm tưởng trước đó. Ví dụ như "dược sĩ không phải người đi bán thuốc", hay "nghề luật sư ở Việt Nam trên thực tế sẽ khác nhiều trên phim"...

Những chia sẻ của phụ huynh "nhập vai" chuyên gia tư vấn ở các nghề thuộc lĩnh vực y dược, truyền thông, luật hoặc các nghề khó hình dung như quản lý chuỗi cung ứng, ngành hẹp như sản xuất âm nhạc... khiến nhiều học sinh thích thú hơn cả các chuyên gia vì nội dung cụ thể, với nhiều tình huống đa dạng gắn với thực tế, quan trọng chính là những điều các bậc cha mẹ đã trải qua.

Tư vấn tuyển sinh, hướng nghiệp từ sớm cho học sinh

Đó là đề xuất của nhiều chuyên gia tại Hội nghị tổng kết chương trình tư vấn tuyển sinh - hướng nghiệp năm 2025 và triển khai kế hoạch năm 2026 do báo Tuổi Trẻ tổ chức vào chiều 6-11 tại Trường ĐH Hàng hải Việt Nam.