Sáng 26-10, Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 47 và các hội nghị liên quan chính thức khai mạc tại Kuala Lumpur (Malaysia).

Các chuyên gia ASEAN đánh giá ngày đầu tiên của hội nghị đã ghi nhận nhiều cột mốc quan trọng sẽ mang lại tác động tích cực lớn đối với tương lai của khối, bao gồm việc chính thức kết nạp Timor-Leste và ký kết tuyên bố chung về thỏa thuận hòa bình giữa Thái Lan và Campuchia.

Timor-Leste gia nhập ASEAN

Ngay sau phần khai mạc, lãnh đạo 10 nước ASEAN đã cùng Thủ tướng Timor-Leste Xanana Gusmao ký Tuyên bố kết nạp Timor-Leste. Lễ ký kết chính thức kết thúc quá trình kéo dài 14 năm, kể từ khi nước này nộp đơn xin gia nhập năm 2011.

Chia sẻ với Tuổi Trẻ, TS Trương Quang Hoàn - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á lục địa, Viện Nghiên cứu châu Á - Thái Bình Dương, Viện hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam - đánh giá việc Timor-Leste chính thức được kết nạp là sự kiện lớn không chỉ đối với Dili mà cả ASEAN.

Với Timor-Leste, việc gia nhập ASEAN mang lại cơ hội tiếp cận thị trường gần 700 triệu dân thuận lợi hơn. Việc ASEAN tham gia nhiều thỏa thuận thương mại, bao gồm Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), giúp Timor-Leste có cơ hội mở rộng hoạt động thương mại mạnh mẽ.

Với ASEAN, việc kết nạp thành viên thứ 11 giúp củng cố các nguyên tắc, nhất là nguyên tắc đồng thuận, và vai trò trung tâm của hiệp hội, từ đó ứng phó tốt hơn trước các thách thức cạnh tranh địa chính trị toàn cầu.

Tuy nhiên, ông Hoàn cũng chỉ ra khoảng cách về năng lực thể chế và kinh tế giữa Dili và các thành viên khác còn tương đối lớn, tạo nhiều thách thức cho quá trình hội nhập. Trong bối cảnh đó, Việt Nam và ASEAN cần tăng cường hỗ trợ để Timor-Leste nhanh chóng hội nhập, đáp ứng các tiêu chuẩn chung của hiệp hội. 

"Các hỗ trợ cụ thể bao gồm tăng cường trao đổi thương mại và đầu tư, hỗ trợ hiện đại hóa quản trị công, xây dựng các khung pháp lý, chia sẻ kỹ năng, tri thức và công nghệ với Timor-Leste", ông Hoàn nói.

Nhà phân tích Jaideep Singh thuộc Viện Nghiên cứu chiến lược và quốc tế Malaysia (ISIS) đề xuất ưu tiên trước mắt của Việt Nam và ASEAN là hỗ trợ Timor-Leste tham gia các tiến trình hội nhập khu vực, bao gồm Khu vực Mậu dịch tự do ASEAN (AFTA), Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA) và Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) với các điều khoản đặc biệt, tương tự những gì đã được cung cấp cho Campuchia, Lào, Myanmar và Việt Nam (CLMV) khi các nước này gia nhập ASEAN.

Ông Singh chỉ ra mức độ cởi mở thương mại của Timor-Leste còn thấp. Do đó, Timor-Leste nên được trao thời gian ân hạn dài hơn để cắt giảm dần thuế quan theo ATIGA, nhưng vẫn được hưởng quyền tiếp cận ngay lập tức hoặc nhanh chóng vào thị trường của các nước ASEAN còn lại.

"Những điều này sẽ giúp các doanh nghiệp Timor-Leste có thời gian thích ứng với các thủ tục tự do hóa và tạo thuận lợi thương mại, đồng thời mở ra thị trường khu vực rộng lớn cho xuất khẩu các sản phẩm quan trọng như dầu mỏ, khí đốt và cà phê", nhà phân tích người Malaysia chia sẻ.

Thỏa thuận hòa bình lịch sử

Cũng trong sáng 26-10, Thủ tướng Thái Lan Anutin Charnvirakul và người đồng cấp Campuchia Hun Manet đã ký Tuyên bố chung về thỏa thuận hòa bình giữa hai nước, trước sự chứng kiến của Thủ tướng Malaysia - nước Chủ tịch ASEAN 2025 - và Tổng thống Mỹ Donald Trump.

TS Trương Quang Hoàn đánh giá thỏa thuận được ký bên lề hội nghị này là sự kiện rất quan trọng hướng đến nền hòa bình lâu dài, vững chắc giữa hai quốc gia láng giềng. 

"Tuyên bố chung bao gồm các biện pháp như quân đội Thái Lan và Campuchia rút vũ khí hạng nặng khỏi khu vực biên giới, tháo dỡ và phá hủy chất nổ hoặc mìn thể hiện thiện chí và niềm tin được cải thiện giữa hai nước. Những điều này vốn được coi là điều kiện tiên quyết để thiết lập nền hòa bình thực chất, lâu dài", ông phân tích.

Trong khi đó nhà phân tích Jaideep Singh nhấn mạnh sự hiện diện của ông Trump cùng lãnh đạo các đối tác đối thoại khác như Trung Quốc, Ấn Độ và Nhật Bản tại hội nghị không những không làm suy giảm mà còn củng cố vai trò trung tâm của ASEAN với tư cách là bên triệu tập không liên kết của các bên liên quan chủ chốt.

"Ông Trump chỉ ở Kuala Lumpur một ngày. Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47 dự kiến còn giải quyết nhiều nội dung nghị sự tập trung vào ASEAN và không liên quan đến ông Trump, tiêu biểu như việc ký kết chính thức các văn kiện nâng cấp Khu vực Mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc (ACFTA) và ATIGA", ông Singh nhận định.

Tán thành ý kiến đó, TS Trương Quang Hoàn cho rằng sự hiện diện của ông Trump càng làm nổi bật vai trò trung tâm của ASEAN trong các cấu trúc hợp tác khu vực và trong quan hệ giữa các nước lớn.

"Tuyên bố chung về thỏa thuận hòa bình giữa Thái Lan và Campuchia chính thức hóa việc thành lập Nhóm Quan sát viên ASEAN để giám sát việc tuân thủ và ngăn chặn các cuộc đụng độ mới ở khu vực biên giới. Những điều này cho thấy vai trò và đóng góp thực chất của ASEAN, trong đó có Việt Nam, đối với kiến tạo hòa bình khu vực", ông Hoàn phân tích.

Tuy nhiên, giáo sư Thitinan Pongsudhirak - Giám đốc Viện khoa học và an ninh quốc tế thuộc ĐH Chulalongkorn (Thái Lan) - cảnh báo sau hội nghị ASEAN có thể vẫn phải đối mặt với vấn đề xung đột Thái Lan - Campuchia trong trung hạn.

"Xung đột Thái Lan - Campuchia đã trở thành gánh nặng của ASEAN, rất cần được giảm thiểu và giải quyết một cách tập trung trong khuôn khổ cho - nhận song phương và các cơ chế cũng như sáng kiến của chủ tịch ASEAN, vượt ra ngoài chương trình nghị sự của các nước lớn", ông Thitinan nhấn mạnh.

Theo ông Hoàn, để phát huy vai trò trong giải quyết các vấn đề khu vực tương tự trong tương lai, Việt Nam và ASEAN trước hết cần giữ vững quan điểm, lập trường giải quyết tranh chấp theo tinh thần hòa bình.

Ngoài ra, Việt Nam và các thành viên ASEAN nên thúc đẩy hợp tác kinh tế tiểu vùng và khu vực, đồng thời sử dụng các kênh ngoại giao khu vực như một trung gian hòa giải, hạ nhiệt căng thẳng quan hệ giữa các thành viên. Các cơ chế đa phương như Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Thượng đỉnh hợp tác tiểu vùng Mekong mở rộng (GMS) nên được thúc đẩy làm nền tảng đối thoại.

Bạn trẻ Timor-Leste: 'Tự hào khi được sánh vai cùng gia đình ASEAN'

Các bạn trẻ Timor-Leste, doanh nhân trẻ của nước này bày tỏ hạnh phúc và lạc quan với sự kiện trọng đại của đất nước mình thế nào? Một số bạn trẻ Việt Nam cũng chia sẻ quan điểm.