Các triết gia cổ tin rằng Mặt trăng gây ra sự điên loạn ở người - Ảnh: Getty

Bệnh nhân người Mỹ

Theo Đài BBC, năm 2005, tại phòng khám thuộc Bệnh viện tâm thần Seattle (bang Washington, Mỹ), bác sĩ David Avery tiếp một người đàn ông 35 tuổi.

Bệnh nhân này gặp phải tình trạng rất lạ: tâm thần của anh thay đổi một cách cực đoan theo đủ cung bậc - từ suy nghĩ tự sát cho đến nhìn và nghe thấy những thứ không tồn tại.

Thói quen ngủ của anh cũng thất thường như vậy, từ mất ngủ hoàn toàn cho đến ngủ li bì suốt 12 tiếng mỗi đêm. Với thói quen giải quyết vấn đề của một kỹ sư, người đàn ông tỉ mỉ lập một cuốn sổ theo dõi tâm trạng, cố tìm hiểu chuyện gì xảy ra với mình.

Bác sĩ Avery đọc kỹ cuốn nhật ký của bệnh nhân và chỉ biết gãi đầu: "Nhịp điệu của chứng tâm thần này làm tôi thắc mắc". Theo quan sát của ông, có vẻ như tâm trạng và giấc ngủ của bệnh nhân thay đổi theo chu kỳ khuyết - tròn của Mặt trăng.

Nhưng vị bác sĩ gạt qua linh tính. Dù tâm trạng của bệnh nhân quả thật trùng với chu kỳ Mặt trăng, ông không có cách nào giải thích, và cũng không biết làm gì với phát hiện này.

Cuốn nhật ký bị xếp lại và lãng quên trong ngăn tủ.

Mặt trăng muôn đời là một bí ẩn đối với con người - Ảnh: BBC

Bí mật ngàn năm

12 năm sau, giáo sư Thomas Wehr - nhà tâm thần học nổi tiếng người Mỹ - công bố một nghiên cứu mô tả 17 bệnh nhân mắc chứng rối loạn lưỡng cực chu kỳ nhanh - một dạng bệnh tâm thần trong đó người bệnh chuyển từ trầm cảm sang phấn khích nhanh hơn bình thường.

"Điều khiến tôi kinh ngạc là chu kỳ (tâm thần) của bệnh nhân lặp đi lặp lại chính xác theo cách không ai nghĩ một quá trình sinh học có thể diễn ra như vậy. Tôi tự hỏi liệu có tác động nào từ bên ngoài chi phối những chu kỳ này không" - giáo sư Wehr mô tả.

Trong nhiều thế kỷ, tổ tiên chúng ta tin rằng Mặt trăng ảnh hưởng đến hành vi của động vật, trong đó có con người. Từ tiếng Anh "lunacy" (loạn trí) bắt nguồn từ chữ "lunaticus" trong tiếng Latin, nghĩa trực tiếp là "bị ảnh hưởng bởi Mặt trăng".

Triết gia người Hi Lạp Aristotle và nhà tự nhiên học La Mã Gaius Plinius Secundus đều tin sự điên loạn và chứng động kinh gây ra bởi Mặt trăng.

Người ta còn đồn phụ nữ mang thai dễ có khả năng sinh con vào ngày trăng tròn. Tuy nhiên, y học hiện đại bác bỏ phần lớn, một phần do dữ liệu sinh đẻ (ngày, giờ) không ghi nhận tính nhất quán của giả thuyết.

Tương tự, bằng chứng về việc chu kỳ trăng liên quan đến bạo lực gia tăng ở bệnh nhân tâm thần, tù nhân… cũng không rõ ràng, mặc dù một nghiên cứu từng ghi nhận tỉ lệ tội phạm đường phố có thể cao hơn trong ngày trăng tròn.

Nhưng bên cạnh đó, một công trình nghiên cứu đăng trên tạp chí Current Biology hồi năm 2014 phát hiện giấc ngủ con người quả thật có khác biệt tùy vào giai đoạn trong chu kỳ trăng, nhưng cơ chế cụ thể thì chưa ai chứng minh được.

Một vài nghiên cứu phát hiện ánh sáng của trăng rằm có thể làm gián đoạn giấc ngủ và khiến tâm trạng thay đổi ở một số người - Ảnh: BBC

Phát hiện kỳ lạ

Vấn đề chính - theo nhà nghiên cứu giấc ngủ Vladyslav Vyazovskiy (Đại học Oxford, Anh), là trước đây chưa có công trình nghiên cứu nào theo dõi giấc ngủ của bệnh nhân tâm thần đầy đủ trong một hoặc nhiều tháng âm lịch.

Đó chính xác là điều giáo sư Wehr đã làm trong nghiên cứu với các bệnh nhân rối loạn lưỡng cực của mình. "Do mỗi người phản ứng khác nhau với chu kỳ trăng, cách duy nhất là theo dõi từng người trong một thời gian dài, cho đến khi các hình mẫu xuất hiện" - ông mô tả.

Mặt trăng tác động lên Trái đất theo vài cách. Dễ thấy nhất là ánh sáng, trăng tròn xuất hiện cứ mỗi 29,5 ngày, trăng non xuất hiện 14,8 ngày sau đó.

Tiếp theo là lực hấp dẫn vốn tạo ra thủy triều trên các đại dương của Trái đất cứ mỗi 12,4 giờ. Đỉnh triều xuất hiện theo chu kỳ 14,8 ngày - gây ra bởi lực kết hợp của Mặt trăng và Mặt trời; và chu kỳ giảm kéo dài 13,7 ngày ảnh hưởng bởi vị trí của Mặt trăng so với xích đạo của Trái đất.

Một cách trùng hợp, các bệnh nhân tâm thần thay đổi trạng thái đúng theo hai chu kỳ 14,8 hoặc 13,7 ngày. Họ không nhất thiết chuyển từ trầm cảm sang hưng phấn cứ mỗi 14,8 hoặc 13,7 ngày, nhưng nếu xảy ra thì thường rơi đúng vào hai khoảng thời gian đó.

Lực hấp dẫn của Mặt trăng tạo nên thủy triều trên các đại dương của Trái đất - Ảnh: BBC

Sau khi đọc nghiên cứu của giáo sư Wehr, bác sĩ Avery chụp lấy điện thoại và gọi cho ông. Lục lại cuốn nhật ký của viên kỹ sư cách đây nhiều năm, họ ngạc nhiên khi thấy tâm trạng của bệnh nhân này thay đổi cũng theo chu kỳ 14,8 ngày.

Bằng chứng tiếp theo củng cố "giả thuyết Mặt trăng", đó là cứ mỗi 206 ngày, nhịp trạng thái bình thường của các bệnh nhân lại bị gián đoạn bởi một chu kỳ Mặt trăng đặc biệt - hay còn gọi là siêu Trăng.

Bình luận về phát hiện trên, bà Anne Wirz-Justice - nhà nghiên cứu chu kỳ sinh học thuộc Bệnh viện tâm thần Đại học Basel (Thụy Sĩ) - mô tả mối quan hệ giữa chu kỳ Mặt trăng và chứng trầm cảm "có thể tin được", nhưng "hết sức phức tạp".

"Không ai hiểu cơ chế của hiện tượng đó ra sao" - bà Wirz-Justice nhận xét.

Riêng giáo sư Wehr hi vọng những phát hiện của ông sẽ mở đường cho các nghiên cứu sâu hơn về ảnh hưởng của Mặt trăng đối với con người trong tương lai.

Vì sao trên Mặt trăng không có không khí mà quốc kỳ Mỹ tung bay?

TTO - Những người theo thuyết âm mưu tin rằng phi hành gia Neil Armstrong chưa bao giờ đặt chân lên Mặt trăng căn cứ vào một trong những manh mối quan trọng: Quốc kỳ của Mỹ cắm trên bề mặt Mặt trăng tung bay dù gió không tồn tại trên vệ tinh này.