Thời tiết miền Bắc vào đông, trời se lạnh, nhưng các chị em phụ nữ trong Hợp tác xã nông nghiệp và dịch vụ Cao Lan (xã Xuân Lương, Bắc Ninh) không ngại dậy sớm, chọn lọc nguyên liệu, tẩm ướp gia vị để chuẩn bị cho khâu hun khói thịt gác bếp.

Từ khói bếp truyền thống đến thịt OCOP 3 sao

Trong khi chờ ngọn lửa hồng thắm đượm, khói bếp nghi ngút, chị Nguyễn Thị Lành - xã viên Hợp tác xã nông nghiệp và dịch vụ Cao Lan - chia sẻ: "Chúng tôi chọn kỹ lưỡng nguyên liệu đầu vào, từ thịt mông, thăn từ lợn bản đen nuôi ở vùng cao.

Ưu điểm là thịt săn chắc, từng thớ dai, màu đẹp do nuôi thả tự nhiên. Củi hun thịt là củi vải vì cho khói thơm đặc trưng, tự nhiên, không làm thịt sẫm màu. Khi tách ra, thớ thịt vẫn tươi mới".

Thịt gác bếp, theo chị Lành, xuất hiện trong căn bếp truyền thống của người Cao Lan, từ thuở xa xưa, để dự trữ và bảo quản khi chưa có tủ lạnh. 

Nhưng mãi tới năm 2022, hợp tác xã mới được anh Hoàng Xuân Mau - người con dân tộc Cao Lan - thành lập từ ý tưởng giúp bà con có đầu ra sản phẩm ổn định và gìn giữ đặc sản truyền thống.

Để hấp dẫn người ăn, từng miếng thịt được tẩm ướp kỹ lưỡng các gia vị từ rừng núi như mắc khén, hạt dổi, gừng, ớt và cân đo theo công thức bí truyền của các cụ người Cao Lan.

"Làm một mẻ thịt gác bếp cần ít nhất 3 ngày. Thịt được treo trong lò gác bếp duy trì quanh mức 60 - 80 độ C để không bị khô, quắt. Sau 3 ngày, thịt gác bếp sẽ được đập dập, bông thịt, để khi đến tay người ăn là dùng được luôn", chị Lành bày tỏ.

Song hành trình khởi nghiệp của những người trẻ này gặp muôn vàn khó khăn: vốn ít, chưa có thị trường, nguyên liệu khan hiếm, khách chưa quen với thương hiệu. Thấy các khu du lịch sinh thái ở xã đông khách tham quan, từng túi thịt gác bếp được mang đến, "mồi" cho khách du lịch trải nghiệm, từ cảm nhận, góp ý, các xã viên họp bàn, đưa ra công thức phù hợp nhất với thị yếu.

Một người biết, mười người hay, thịt gác bếp Cao Lan dần dần được biết đến, lượng tiêu thụ vượt hơn 3 tấn thịt gác bếp/năm, tạo việc làm cho nhiều người lao động, chủ yếu là phụ nữ người dân tộc thiểu số.

"Trước đây, chủ yếu là bán hàng theo cách truyền thống, nhưng giờ, chúng tôi hướng tới bán trên các sàn thương mại điện tử như là Tiktok, Shopee, Facebook", chị Lành hồ hởi kể.

Thoát nghèo từ đặc sản truyền thống

Theo ông Nguyễn Ngọc Toàn - Phó chủ tịch Thường trực UBND xã Xuân Lương (Bắc Ninh), xã có trên 19.200 người, khoảng 57% là bà con người đồng bào dân tộc thiểu số, chủ yếu là người Cao Lan, Tày, Nùng…

Do vậy, việc có sản phẩm đặc trưng như thịt gác bếp Cao Lan, chè xanh Bản Ven hay kinh tế rừng giúp nhân dân thoát nghèo, làm giàu từ quê hương và giữ gìn văn hóa ẩm thực dân tộc.

Thời gian tới, xã Xuân Lương hướng tới phát triển nông nghiệp đa giá trị, gắn với mô hình du lịch cộng đồng, quảng cáo các sản phẩm trên sàn thương mại điện tử, kết hợp các chương trình, đề án, nâng cao thu nhập người dân.

Xã mong muốn được Trung ương, tỉnh Bắc Ninh hỗ trợ thêm về cơ sở hạ tầng, đường giao thông để bà con thuận tiện khi giao thương, buôn bán và hỗ trợ quảng bá sản phẩm địa phương qua các chương trình livestream bán hàng hoặc sàn thương mại điện tử như Shopee, Tiktok…

Ông Trần Xuân Mười - Phó Chủ tịch Mặt trận Tổ quốc, Chủ tịch Hội Nông dân xã Xuân Lương (Bắc Ninh) - cho hay Hội đang thúc đẩy văn hóa Cao Lan tạo các sản phẩm gắn kết đặc trưng địa phương như thịt gác bếp, lạp xưởng, xôi ngũ sắc, đồng thời khuyến khích các hội viên thành lập lại các câu lạc bộ khôi phục tiếng nói của người dân tộc để truyền dạy lại cho thế hệ trẻ.

Còn theo chị Thân Thị Sao Mai - Bí thư Đoàn xã Xuân Lương (Bắc Ninh), đoàn thanh niên luôn chú trọng hỗ trợ, vận động thanh niên khởi nghiệp, lập nghiệp tại quê hương như mô hình Hợp tác xã Nông nghiệp và Dịch vụ Cao Lan (thịt gác bếp Cao Lan) hay Khu du lịch sinh thái cộng đồng Bản Ven Xanh. 

"Đoàn thanh niên sẽ phối hợp với các đoàn thể chính trị - xã hội phối hợp với Ngân hàng chính sách xã hội để hỗ trợ thanh niên, bà con có nguồn vốn khởi nghiệp, lập nghiệp, đồng thời mở lớp tập huấn ứng dụng công nghệ AI, chuyển đổi số, bán hàng trên tới các kênh thương mại điện tử như TikTok, Shoppe", chị Mai cho hay.

Ăn bánh chim gâu của người Cao Lan

TTO - Một trong những món ăn mang đặc trưng riêng của người dân tộc Cao Lan ở Tuyên Quang là bánh chim gâu, một món ăn bình dị và mang đậm hương vị mộc mạc của núi rừng Tây Bắc.