Khi biến đổi khí hậu tiếp tục diễn tiến theo chiều hướng tiêu cực, câu hỏi quan trọng đặt ra là: Đâu là chiến lược giảm thiểu thiệt hại thiên tai một cách hiệu quả và lâu dài cho Việt Nam?

Trong nhiều cách tiếp cận, đô thị hóa thông minh và có kiểm soát đang nổi lên như một giải pháp quan trọng. Không phải vì đô thị vốn miễn nhiễm thiên tai, mà bởi hạ tầng, dịch vụ và khả năng tổ chức không gian của đô thị mang lại những điều mà khu vực nông thôn khó có được.

Khi được quy hoạch và phát triển hợp lý, đô thị không chỉ giúp người dân tránh xa vùng nguy hiểm mà còn tạo năng lực phục hồi nhanh hơn sau mỗi sự cố khí hậu.

Trong thực tế mức độ dễ bị tổn thương giữa nông thôn và đô thị có sự khác biệt lớn. Ở nhiều vùng miền núi phía Bắc, người dân vẫn sinh sống trong những thung lũng hẹp hoặc ven suối, nơi rủi ro lũ quét luôn thường trực.

Các tỉnh miền Trung có hàng trăm xã nằm ở vùng trũng ven sông, nơi chỉ cần một cơn bão mạnh là nước dâng nhanh đến mức không kịp trở tay.

Các khu vực này thường có hạ tầng yếu, khả năng thoát nước hạn chế, trạm cảnh báo ít, ngân sách địa phương mỏng và sinh kế phụ thuộc nặng vào nông nghiệp.

Trong khi đó các đô thị có khả năng chống chịu và phục hồi nhanh hơn nhờ hạ tầng tốt và hiệu quả hơn rất nhiều.

Hệ thống hạ tầng, cảnh báo, thông tin liên lạc và lực lượng chuyên trách luôn sẵn sàng giúp giảm thiểu tác động của thiên tai. Đây là lý do nhiều nghiên cứu cho thấy quá trình đô thị hóa, nếu được định hướng đúng, có thể giảm đáng kể rủi ro thiên tai cho quốc gia.

Một điểm quan trọng khác là đô thị hóa mang lại cơ hội di dời dân cư khỏi các khu vực nguy hiểm. Người dân bám trụ vùng sạt lở hay ven sông không phải vì họ muốn đối mặt rủi ro, mà vì không có lựa chọn khác.

Khi đô thị phát triển, tạo thêm việc làm và không gian sống phù hợp, người dân sẽ có động lực chuyển đến những nơi an toàn hơn.

Kinh nghiệm của Indonesia sau các trận động đất cho thấy việc hình thành các đô thị vệ tinh với nền đất nâng cao, nhà ở kiên cố và hành lang xanh ven sông giúp giảm đáng kể thiệt hại trong những năm tiếp theo.

Tuy vậy, đô thị hóa chỉ trở thành giải pháp khi được thực hiện một cách đúng đắn. Nếu mở rộng đô thị bằng cách san lấp kênh rạch, xây dựng ở vùng trũng hoặc phát triển khu dân cư tự phát không có hạ tầng thoát nước, rủi ro thiên tai không giảm mà còn tăng thêm.

Để đô thị hóa thực sự phát huy vai trò giảm thiệt hại thiên tai, Việt Nam cần xem xét năm nhóm giải pháp dưới đây.

Thứ nhất, tăng thêm nguồn thu ngân sách và các chính sách hợp lý để các đô thị trung tâm, nhất là vùng Hà Nội và vùng TP.HCM, phát triển hệ thống hạ tầng đồng bộ hơn, nhất là các hạ tầng đô thị thiết yếu.

Điều này vừa giúp nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững cho Việt Nam, vừa giúp giải quyết bài toán chống chịu với thiên tai.

Thứ hai, ưu tiên xây dựng các đô thị vệ tinh làm nơi tái định cư an toàn cho người dân ở vùng nguy hiểm, đồng thời siết chặt quy hoạch theo hướng dựa trên bản đồ rủi ro khí hậu. Giải pháp này sẽ giảm thiểu việc ly hương - một vấn đề hết sức quan trọng với nhiều người dân.

Thứ ba, hệ thống hạ tầng, nhất là thoát nước, phải đi trước một bước so với tốc độ tăng dân số. Thêm vào đó, các tiêu chuẩn xây dựng chống chịu thiên tai cần được áp dụng nghiêm ngặt và các hệ thống cảnh báo sớm phải được tích hợp vào nền tảng số về dữ liệu đô thị.

Thứ tư, không gian xanh và mặt nước cần được bảo vệ và khôi phục như những phần không thể thiếu của hạ tầng chống ngập.

Thiên tai là điều không thể tránh khỏi, nhưng thiệt hại là điều có thể giảm đáng kể nếu chuẩn bị đúng. Đô thị hóa thông minh, bền vững và đặt an toàn con người lên hàng đầu hoàn toàn có thể trở thành một trong những giải pháp quan trọng nhất để bảo vệ người dân trước biến đổi khí hậu ngày càng dữ dội.

Khi được triển khai đúng cách, đô thị không phải là nơi rủi ro cao, mà có thể trở thành điểm tựa giúp cộng đồng chống chọi và phục hồi tốt hơn trước những bất trắc của thiên nhiên.

Công bố tình huống khẩn cấp về thiên tai với đường sắt qua miền Trung

Bộ Xây dựng công bố tình huống khẩn cấp về thiên tai để khắc phục hư hỏng trên tuyến đường sắt Hà Nội - TP.HCM qua các tỉnh miền Trung, do ảnh hưởng của cơn bão số 13 và mưa lũ gây ra từ ngày 6 đến 22-11-2025.